«Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның қаржылық жағдайын талдау

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

1-кестеде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-ның пассивтерінің серпіні мен құрылымына талдау жасалған.

Кесте 1

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ баланс пассивінің құрамы мен құрылымы

1-кестенің берілгендері бойынша банк пассивтеріндегі басым үлесті міндеттемелер құрайды: 2011 жылы олардың үлесі – 86,3% (немесе 1,9 трлн. теңге), 2012 жылы – 85,8% (немесе 2,068 трлн. теңге), 2013 жылы 84,5% (2,1трлн. теңге).

Талдау жүргізілген кезең бойынша банк міндеттемелері құрылымындағы басым үлесті клиенттер қаражаты алады: 2011 жылы олардың үлесі 68,5% (немесе 1,5 трлн. теңге), 2012 жылы– 70,6% (немесе 1,6 трлн. теңге), 2013 жылы – 70,5% (немесе 1,7 трлн. теңге). Сонымен 2012 жылы депозит көлемі 9,1%-ға , 2013 жылы 4%-ға өсті.

Банк міндеттемелері құрылымындағы екінші орында - шығарылған борыштық бағалы қағаздар, олардың меншікті салмағы 2011 жылы 13,7% құрады (немесе 311 млрд. теңгеден жоғары), 2012 жылы – 12,5% (немесе 301,9 млрд. теңге), яғни өткен жылға қарағанда 2,9%-ға төмен, 2013 жылы – 7,6% (немесе 189,5 млрд. теңге), яғни 2013жыл көрсеткішімен салыстырғанда 37,3%-ға төмен.

Банк міндеттемелері құрылымындағы үшінші орынды соңғы үш жылда банктер мен қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиесі иеленді, олардың үлесі: 2011 жылы 1,8% (немесе 41,6 млрд. теңге), 2012 жыл – 0,6% (немесе 15,2 млрд. теңге), яғни өткен жылмен салыстырғанда 64%-ға төмен, 2013 жылы – 4,3% (немесе 107,3 млрд. теңге), яғни 2012жылғы көрсеткішке қарағанда 7есе жоғары.

Енді банктің меншікті капиталын талдауға көшейік.1-кестенің берілгендері бойынша банк капиталы 2011 жылы 310,3 млрд. теңгені құраған (немесе 13,7 %), 2012 жылы – 339,6 млрд. теңге (немесе 14,2%), яғни өткен жылға қарағанда 9,4%-ға жоғары, 2013 жылы – 392,1 млрд. теңге (немесе 15,5%), яғни 2012жыл көрсеткішінен 15,5%-ға жоғары.

Талдау жүргізілген кезең бойынша банктің меншікті капиталындағы жетекші орынды бөлінбеген пайда алды, 2011 жылы оның көлемі 204,2 млрд. теңгені құрады (немесе 9%), 2012 жылы – 273,8 млрд. теңге (немесе 11,4%), яғни өткен жылғы көрсеткіштен 9,3%-ға жоғары, 2013 жылы – 323,6 млрд. теңге (немесе 12,9%), яғни 2012жылғы көрсеткіштен 18,2%-ға жоғары.

Банк пассивтерінің серпіні мен құрылымына жасалған талдау негізінде біз келесідей қорытынды жасай аламыз:

- міндеттемелер құрылымында жетекші орынды банктің тартылған депозиттері алды,олардың соңғы үш жылдағы орташа үлесі 70%-ды құрады (немесе 1,6 трлн. теңге);

- меншікті капитал құрылымындағы талдау жүргізілген кезең бойынша жетекші орынды бөлінбеген пайда алды,орташа үлесі - 11,1% (немесе 267,2 млрд. теңге);

- 2012 жылы банктің міндеттемелер көлемі негізінен депозит көлемінің 9,1%-ға өсуі есебінен 5,3%-ға өсті , резевтер – 29,4%-ға , сақтандыру міндеттемелері – 9,4%-ға ;

- 2013 жылы банктің міндеттемелері көлемі банктер мен қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиесі көлемінің 7есе өсуі есебінен 2,2%-ға өсті,4%-ға депозит көлемі, 18%-ға сақтандыру міндеттемелері.

2-кестеде банк активтерінің серпіні мен құрылымы берілген.

2-кестенің көрсеткіштері бойынша талдау жүргізілген кезең ішіндегі жетекші орынды банк берген кредиттер алды: 2011 жылы олардың үлесі 52,1%-ды құрады (немесе 1,184 трлн. теңге), 2012 жылы – 54,8% (немесе 1,319 трлн. теңге), 2013 жылы – 59,1% (немесе 1,482 трлн. теңге). Сонымен 2012 жылы банк ұсынған кредиттер көлемі 11,4%-ға өсті , 2013 жылы – 12,4%-ға.

Банк активтері құрылымындағы екінші орынды ақшалай қаражаттар алады: 2011 жылы олардың үлесі 22,9% (немесе 519,6 млрд. теңге), 2012 жылы – 22,1% (немесе 533,4 млрд. теңге), яғни өткен жылмен салыстырғанда 3%-ға жоғары, 2013 жылы – 19,4% (немесе 486,3 млрд. теңге), яғни 2012 жылғы көрсеткіштен 9-ға төмен.

Кесте 2

Млн. тенге

Банк активтері құрылымындағы үшінші орынды сату үшін қолда бар инвестициялар алады, 2011 жылы оладың үлесі 13,5%-ды құрады (немесе 305,8 млрд. теңге), 2012 жылы – 13,9% (немесе 334,3 млрд. теңге), яғни өткен жылмен салыстырғанда 9,3%-ға жоғары, 2013 жылы – 14% (немесе 350,5 млрд. теңге), яғни 2012 жыл көрсеткішінен 5%-ға жоғары.

Сонымен банк активтеріне талдау жасау негізінде келесідей қорытындыға келе аламыз:

- 2012жылы банк активтерінің жалпы көлемі ақшалай қаражаттар (3%-ға), сату үшін қолда бар инвестициялар (9,3%-ға), банктердегі қаражат (56%-ға), банк кредиттері ( 11,4%-ға) сияқты активтердің есебінен 6%-ға өсті;

- 2013жылы банк активтерінің жалпы көлемі тындырымды резевтер (11%-ға), пайда немесе шығын арқылы есептелген әділ құны бойынша бағаланатын қаржылық активтер (5%-ға), сату үшін қолда бар инвестициялар (5%-ға), берілген кредиттер (12,4%-ға), асыл металдар (10 есеге) сияқты активтер есебінен 4,1%-ға өсті.

1-суретте банк активтерінің серпіні мен құрылымы көрсетілген.

млрд. теңге

3-кестенің берілгендері бойынша 2011 жылы банктің пайыздық кірісі 166,1 млрд. теңгені құрады, ал пайыздық шығыстары– 78,8 млрд. теңге. Сонымен резервтерге аударымдарға дейін таза пайыздық кіріс 87,2 млрд. теңгені құрады, ал бұдан резервтер құрауға 39,1 млрд. теңгеден аса жіберілді. Нәтижесінде таза пайыздық кіріс 48,1 млрд. теңгені құрады.

Банктің қызмет көрсетулері мен комиссиясы бойынша кірістері 2011 жылы 40,8 млрд. теңгені құрады, ал шығыстары – 5,5 млрд. тенге. Сонымен банктің қызмет көрсетулері мен комиссиясы бойынша таза кірісі 35,2 млрд. теңге.

Кесте 3

Млрд. тенге

Банктің пайызсыз кірістерінің жалпы көлемі 2011 жылы 26 млрд. теңгеден аса болды, олардың ішіндегі басым үлесті сақтандыру қызметінен (14,9 млрд. теңге) және шетел валютасымен операциялар бойынша кірістер(9,1 млрд. тенге)құрады.

Сонымен 2011жылы банктің пайыздық және пайызсыз кірістері 109,4 млрд. теңгені құрады.

Сонымен банктің пайызсыз шығыстарының жалпы көлемі 2011 жылы 61,4 млрд. теңгені құрады, оның ішінде басым үлес операциялық шығыстарға тиесілі(46,3 млрд. теңге).

Сонымен салық салуға дейін банктің табысы 48 млрд. теңгеден аса болды, ал салық төлеуге шығыстары 8,5 млрд. теңге. Нәтижесінде 2011 жыл қорытындысы бойынша банктің таза пайдасы 39,5 млрд. теңгені құрады.

2012 жылы банктің пайыздық кірісі 160,9 млрд. теңгені құрады, яғни өткен жылмен салыстырғанда 3,1%-ға төмен, ал пайыздық шығыстары – 69,9 млрд. теңге, яғни 2012жылғы көрсеткіштен 11,4 %-ға төмен. Сонымен резервтерге аударымдарға дейін банктің таза кірісі 91 млрд. теңгеден аса болды, оның ішінде резервтер құруға 15,3 млрд. теңге кетті. Нәтижесінде таза пайыздық кіріс 75,6 млрд. теңге, 2011жылмен салыстырғанда 57,3%-ға жоғары.

2012 жылы банктің қызмет көрсетулері мен комиссиялары бойынша кірістері 51 млрд. теңгеден аса болды, ал шығыстары – 5,9 млрд. теңге. Сонымен банктің қызмет көрсетулері мен комиссиялары бойынша таза кірістері 45 млрд. теңгеден аса болды, 2011жылға қарағанда 28%-ға жоғары.

Банктің пайызсыз кірістерінің жалпы көлемі 2011 жылы 31,5 млрд. теңге, оның ішінде басым үлесті сақтандыру қызметінен(17,7 млрд. теңге) және шетел валютасымен операциялар бойынша таза кірістер (9 млрд. теңгеден аса)құрады.

Сонымен банктің пайыздық және пайызсыз кірістері 2011 жылы 152,3 млрд. теңге болды, 2011жылмен салыстырғанда 39,2%-ға жоғары.

Банктің пайызсыз шығыстарының жалпы көлемі 2012 жылы 67,6 млрд. теңгені құрады, оның ішінде басым үлес операциялық шығыстарға тиесілі(51,8 млрд. теңге).

Сонымен салық салуға дейінгі банк табысы 84,7 млрд. теңге, ал табысқа салынатын салық бойынша шығыстар14,7 млрд. теңге. Нәтижесінде 2012жылдың қорытындысы бойынша банктің таза табысы 69,9 млрд. теңгені құрады, 2011жыл көрсеткішінен 77,1%-ға жоғары.

2013жылы банктің пайыздық кірістері 182,5 млрд. теңге, 2012жылмен салыстырғанда 13,4%-ға жоғары, ал пайыздық шығыстары – 75,9 млрд. теңге, өткен жылға қарағанда 9%-ға жоғары.Сонымен резервтерге аударымдарға дейінгі таза пайыздық кіріс 106,6 млрд. теңге, оның ішінде резерв құруға 26 млрд. теңге кетті.Нәтижесінде таза пайыздық кіріс 80,6 млрд. теңгені құрады, 2012 жылдағы көрсеткіштен 7%-ға жоғары.

Банктің қызметтер көрсетуі мен комиссиялары бойынша кірістері 2013 жылы 51,4 млрд. теңгені құрады, 2012 жылдағыдан 0,6%-ға жоғары, ал шығыстары – 7,1 млрд. теңге, өткен жылға қарағанда 19,2%-ға жоғары.Сонымен қызмет көрсету мен комиссия бойынша таза кіріс 44,2 млрд. теңгені құрады, 2012 жылмен салыстырғанда 2%-ға төмен.

Банктің өзге де пайыздық кірістері 2013 жылы 32,5 млрд. теңгені құрады, олардың құрылымындағы басым үлесті сақтандыру қызметінен түскен кірістер (19,4 млрд. теңге) және шетел валютасымен операциялар бойынша таза кіріс (9,2 млрд. теңге) құрады.

Сонымен 2013 жылғы пайыздық және пайызсыз кірістердің сомасы 157,4 млрд. теңгені құрады, 2012жыл көрсеткішінен 3,3%-ға жоғары.

Банктің пайызсыз шығыстарының жалпы көлемі 2013 жылы 68,5 млрд. теңгені құрады, оның ішінде басым үлес операциялық шығыстарға (54,8 млрд. теңге) тиесілі.

Сонымен банктің салық салуға дейінгі табысы 88,9 млрд. теңгені құрады, ал табысқа салынатын салық бойынша шығыстар 16,5 млрд. теңгені құрады. Нәтижесінде 2013 жылдағы банктің таза табысы 72,4 млрд. теңгені құрады, яғни 2012 жылмен салыстырғанда 3,5%-ға жоғары.

Айта кетуіміз керек, таза табыстың басым бөлігі банктің қарапайым акционерлері арасында үлестірілді,2011жылы ол 29,8 млрд. теңгені құрады, 2012 жылы – 67,8 млрд. теңге, өткен жыл көрсеткішімен салыстырғанда 128%-ға жоғары, 2013 жылы – 70,9 млрд. теңге, 2012 жылға қарағанда 3,5%-ға жоғары.

2-суретте Халық Банктің кірістерінің серпіні мен құрылымы көрсетілген.

Сурет 2. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ табысының құрылымы,

млрд. теңге

Халық Банктің кірістері мен шығыстарына жүргізілген талдау негізінде келесідей қорытынды жасай аламыз:

- бүкіл талдау жүргізілген кезең ішінде банк 2012 жылы тиімді жұмыс істеді, таза табыстың, негізінен таза пайыздық кіріс (57,3%-ға), таза комиссиялық кіріс (28%-ға) және өзге де пайызсыз кірістер (21,1%-ға) есебінен 77,1%-ға өсуі дәлелдейді;

- 2013 банктің таза табысы 3,5%-ға ғана өсті, бұл таза пайыздық кірістің (7%-ға) және де өзге де пайыздық кірістердің (3,3%-ға) мардымсыз өсуі есебінен болды.

- соңғы үш жылдағы банктің кірісі құрылымындағы басым үлесті таза пайыздық кірістер құрады, орташа шамасы - 68,1 млрд. теңге;екінші орынды комиссиялық кірістер алды, орташа көлемі 41,5 млрд. теңгені құрады; үшінші орында банктің пайызсыз кірістері, орташа шамасы 30 млрд. теңгеден аса;

-шығыстар құрамында басым үлесті пайыздық шығыстар құрады, орташа шамасы -74,9 млрд. теңге;банк шығыстары құрылымындағы екінші орынды пайызсыз шығыстар алды, орташа шамасы 65,8 млрд. теңгені құрады.

Әдебиеттер: