Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
тарау. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау
жүктеу/скачать 201.64 Kb.
|
| 4 тарау. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау
18. Мемлекеттік шығыстарды жүзеге асыру салдарынан елдің экономикалық өсуінің болуын айқындауға бағытталған мемлекеттік шығыстардың тиімділігін бағалауды Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалауды мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық атқарушы орган және стратегиялық жоспарлау жөніндегі мемлекеттік орган жүзеге асырады19. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау экономика секторларының өзара байланысына негізделеді. 20. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау салааралық теңгерімді және/немесе мемлекеттік шығыстардың мультипликаторын қолдану арқылы жыл сайын жүзеге асырылады. 21. Есепті кезеңдегі экономикалық өсуге мемлекеттік шығыстардың әсерін алдын ала бағалауды мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган стратегиялық жоспарлау жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп есепті жылдың алдындағы жылдың деректері негізінде (есепті жылдағы ресми деректердің болмауына байланысты) есепті жылдан кейінгі жылдың 1 сәуіріне дейін жүзеге асырады. 22. Есепті кезең үшін түпкілікті бағалау есепті жылдан кейінгі жылдың 31 желтоқсанына дейін есепті жылдың деректері негізінде жүзеге асырылады. 23.Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау нәтижелері талдамалық жазба түрінде ресімделеді және ҚР Президентінің Әкімшілігіне жіберіледі. 24. Салааралық баланстың көмегімен мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін бағалау. 1) салааралық теңгерім (СБҚ) салалық бөліністе өнім өндіру, пайдалану және қосылған құнның пайда болуы туралы ақпаратты қамтиды және салааралық өзара іс-қимылды талдау құралы болып табылады. 2) МОБ-да әрбір өнімнің жалпы шығарылымы жол бойынша да (өнімді пайдалану), баған бойынша да (өнімді өндіру) тең, бұл бір саладағы жағдайдың басқа салаларға және тұтастай экономикаға (тікелей және жанама әсерлер) өзгеру салдарын талдауға мүмкіндік береді. 3) МОБ жасау кезінде стратегиялық жоспарлау және даму жөніндегі Агенттіктің Ұлттық статистика бюросы жыл сайын жасайтын 68 сала бөлінісінде Қазақстан экономикасы үшін "шығындар – шығарылым" (бұдан әрі-ТЗВ) кестелері және салалар бөлінісінде күрделі шығындар бойынша бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органның деректері пайдаланылады. 4) МОБ үшін технологиялық матрицалар құрастырылады.: өнім бірлігін өндіруге арналған тікелей шығындардың коэффициенттері (A): I-ші саланың аралық өнімінің a_ij-ге тең шығындар мөлшері j-ші саладағы өндіріс көлеміне тәуелді емес және уақыт өте келе тұрақты болып табылады. A_ij шамалары тікелей шығындар коэффициенттері деп аталады және келесідей есептеледі: a_ij=x_ij/X_j (1) мұндағы, a_ij — j өнімінің бірлігін өндіруге I өнімнің тікелей шығын коэффициенті, x_ij-j өнімінің өндірісіне i өнімнің жалпы шығын көлемі, X_j-j өнімінің бүкіл өндіріс көлемі. Тікелей шығындар коэффициенті, егер тек тікелей шығындар ескерілсе, j-ші саланың өнім бірлігін өндіру үшін i-ші саланың қанша өнімі қажет екенін көрсетеді. Тікелей шығындар коэффициенттері техникалық прогрестің, өндірісті ұйымдастыруды жақсартудың және т.б. әсерінен өзгереді және осылайша әлеуметтік өндіріс тиімділігінің өсуін көрсетеді. толық шығындар коэффициенттері (тікелей және жанама шығындар). B=(E-A)^(-1) (2) мұндағы, B-толық шығындар коэффициенттерінің матрицасы, E-бірлік матрица, A — тікелей шығындар коэффициенттерінің матрицасы. B_ij коэффициенттері I-ші саланың j-ші саланың өнім бірлігін түпкілікті пайдалану саласына шығару үшін қанша өнім шығару керектігін көрсетеді. A_ij тікелей шығындар коэффициенттерінен айырмашылығы, b_ij толық материалдық шығындар коэффициенттері барлық бұйрықтардың тікелей және жанама шығындарын қамтиды. Егер тікелей шығындар осы өнімді дайындау кезінде тікелей жұмсалған өндіріс құралдарының санын көрсетсе, онда жанама шығындар өндірістің алдыңғы сатыларына жатады және өнім өндірісіне тікелей емес, өндірістің басқа (аралық) құралдары арқылы кіреді. Толық шығындар коэффициенті b_ij осы өнімнің тікелей және жанама шығындарын ескере отырып, j-ші саланың түпкілікті өнімінің бірлігін алу үшін i-ші саланың қанша өнімін шығару керектігін көрсетеді. 5) толық шығындар коэффициенттерінің жүйесін пайдалану экономиканың теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін материалдық ресурстарға қандай түзетулер енгізу қажеттігін тез бағалауға мүмкіндік береді. Олар сондай-ақ салааралық пропорциялардағы өзгерістердің өндіріс тиімділігіне әсерін бағалау кезінде қолданылады. 6) МОБ схемасының негізгі кестесін қалыптастыру "тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді негізгі бағаларда пайдалану" кестесінің және ТЗВ "өнімдерге таза салықтар (ҚҚС, акциздер, кедендік баждар)" кестесінің көрсеткіштерін қосу арқылы жүзеге асырылады. 7) Осы деректер негізінде мультипликаторлар мен мультипликативті әсерлер есептеледі. 8) МОБ қалыптастыру кезінде экономика салаларының жалпы шығарылымның жиынтық көрсеткіштерінде салмағы әртүрлі екендігі ескеріледі, осылайша өндіріс серпінінің өзгеру қарқыны тең болған кезде қызметтің әртүрлі түрлеріндегі шығарылымдардың номиналды өсімі айтарлықтай ерекшеленетін болады (мысалы, мұнай өндірудегі өндірістің номиналды көлемі бойынша өсуінің пайыздық пункті көмір мен лигнит өндіруге қарағанда едәуір маңызды болады).. 9) мультипликатордың жоғары коэффициентіне ие, бірақ бұл ретте экономикада салыстырмалы түрде аз салмағы бар қызмет түрі неғұрлым маңызды саламен салыстырғанда мультипликативтік әсері аз болуы тиіс. 10) шығарылым мультипликаторы басқа салалар тарапынан түпкілікті сұраныстың өзгеруінен салалардағы шығарылым көлемінің өзгеруін, оның ішінде салаға тікелей әсерді және барлық салаларға жанама әсерді есептейді. Шығару мультипликаторы келесідей анықталады: (3)〖(O〗_(mult,j))=∑_i^n▒B_ij мұндағы, O_ (mult,j) – шығарылым мультипликаторы, B_ij – толық шығындар матрицасы. ЖҚҚ мультипликаторы жалпы экономика бойынша ЖҚҚ-ның ұлғаюын көрсетеді, ол әрбір саладағы ЖҚҚ-ның 1-тендік өзгерісінен туындайды. (4)〖(〖Va〗_mult)〗_j=∑_i▒(g_i*B_ij)/g_j мұндағы, 〖va〗 _ (mult,j) – ЖҚҚ мультипликаторы, B_ij – толық шығындар матрицасы, G – шығарылымдағы ЖҚҚ үлесі. ЖҚҚ әсері жалпы экономика бойынша ЖҚҚ-ға әсерін есептейді, бұл j саласының өніміне түпкілікті сұраныстың 1теңге өзгеруінің нәтижесі болып табылады. (5) (〖〖Va〗_eff)〗_j=∑_i▒〖g_i*B_ij 〗 мұндағы, 〖va〗 _ (eff,j) – ЖҚҚ әсері, B_ij – толық шығындар матрицасы, G – шығарылымдағы ЖҚҚ үлесі. Табыс мультипликаторы экономика бойынша тұтас алғанда табыстың әр саладағы кірістің өзгеруінен 1 теңгеге өзгеруін, оның ішінде салаға тікелей әсерді және барлық салаларға жанама әсерді есептейді. Табыс мультипликаторы келесі формуламен есептеледі: (6)〖(I〗_(mult,j))=∑_i^n▒〖v_i B_ij 〗/v_j мұндағы, I_ (mult,j) – табыс мультипликаторы, B_ij – толық шығындар матрицасы, v – шығарылымдағы еңбекақы үлесі. Тұтас экономика бойынша кірістің өзгеруін әрбір саладағы түпкілікті сұраныстың өзгеруінен 1 теңгеге, оның ішінде салаға тікелей әсер ету және барлық салаларға жанама әсер ету есебі. Табыс эффектісі келесі формула бойынша есептеледі: (7)〖(I〗_(eff,j))=∑_i^n▒〖v_i B_ij 〗 мұндағы, I_ (eff,j) – табыс эффектісі, B_ij – толық шығындар матрицасы, v – шығарылымдағы еңбекақы үлесі. Бұл есептеулер елдегі жоспарланған инвестициялық жобалардан ЖҚҚ, кіріс және шығыс әсерлерін есептеуге мүмкіндік береді. 25. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық өсуге әсерін мемлекеттік шығыстардың мультипликаторы арқылы бағалау. 1). Мемлекеттік шығындар мультипликаторы (mg) мемлекеттік шығындар өзгерген кезде жиынтық кірістің (ЖІӨ) қалай өзгеретінін анықтауға мүмкіндік береді. (8) m_g = ∆Y / ∆G, демек ∆Y=m_g*∆G мұндағы, mg– мемлекеттік шығыстардың мультипликаторы, ∆G – мемлекеттік шығыстардың өзгеруі, ∆Y-ЖІӨ өзгеруі. Стандартты түрде мультипликатор келесі формуламен есептеледі: (9) m_g= 1/(1-c) мұндағы, c-тұтынуға шекті бейімділік. 2) мультипликаторды есептеу кезінде мемлекеттік шығыстардың өзгеруі нәтижесінде ЖІӨ-нің өзгеруі табыс өсімі тұтыну мен жинақтауға ыдырайтын арақатынасқа байланысты болатыны ескеріледі. Бұл бөлу тұтыну мен үнемдеуге бейімділікке байланысты. Тұтынуға шекті бейімділік (с) - бұл тұтынудың өзгеруі мен оны тудырған кірістің өзгеруі арасындағы байланыс: (10) с = тұтынудағы өзгеріс /кірістің өзгеруі Мұнда келесі тәуелділік көрінеді: экономиканың нақты кірісі өскен немесе төмендеген кезде оны тұтыну да артады немесе азаяды, бірақ кіріске қарағанда аз болады. Үнемдеу-бұл тұтынылмайтын табыстың бөлігі. Сонымен қатар, мемлекеттік шығындар мультипликаторының мәні t'шекті салық мөлшерлемесіне байланысты. Салық мөлшерлемесінің мультипликациялық әсерге әсерін ескере отырып, формула (9) мынадай түрде болады: (11) m_g= 1/(1-c*(1-t^' ) ) мұндағы, t^ ' - шекті салық ставкасы. 3) ашық экономикада мемлекеттік шығыстар мультипликаторының шамасына импорттауға шекті бейімділік (импорт пен кірістегі өзгерістер арасындағы арақатынас ретінде есептеледі) әсер етеді. Бұл мән неғұрлым жоғары болса, мультфильмнің әсері соғұрлым төмен болады. m_g= 1/(1-c*(1-t^' )+m) (12) мұндағы, m-импорттауға шекті бейімділік (12) теңдеу мемлекеттік шығындар мультипликаторын есептеудің негізгі формуласы болып табылады. Мемлекеттік шығыстардың өзгеруі нәтижесінде ЖІӨ-нің өзгеруі мемлекеттік шығыстардың мультипликаторына көбейтілген осы өзгерістің шамасына тең: (13) ∆Y=m_g*∆G= 1/(1-c*(1-t^' )+m)*∆G жүктеу/скачать 201.64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|