Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық



бет16/41
Дата19.10.2023
өлшемі1.26 Mb.
#481093
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41
khanzharova bs kokazhaeva ab geometriia negizderi

6-дәріс.


ЛОБАЧЕВСКИЙ АКСИОМАЛАР ЖҮЙЕСІ




Жоспары:



  1. Н.И. Лобачевский аксиомалар жүйесі.

  2. Евклидтің параллельдік аксиомасының тәуелсіздігі.

    1. Н.И. ЛОБАЧЕВСКИЙ АКСИОМАЛАР ЖҮЙЕСІ

Н. И. Лобачевский өзінің жарияланған еңбектерінде Евклидтің V постулатын геометрияның қалған аксиомаларынан қорытып шығаруға болмайтындығын айқын тұжырымдап және негіздеп берген тұңғыш ғалым болды. Оған дейін V постулат проблемасымен шұғылданған ғалымдар – Прокл, Хайям, Валлис, Ламберт, Саккери, Лежандр т. б. V постулатты дәлелдеу мақсатын алға қойған болса, Лобачевский алдымен осы постулатты мүлде алып тастайды да, оның орнына мынадай аксиома (Лобачевский аксиомасы) келтіреді:



V*. а түзуі мен
Аа
нүктесі берілсін. Онда (А, а)

жазықтығында А нүктесінен өтіп, а түзуін қиып өтпейтін ең кем дегенде екі түзу болады.
V*. аксиомасы мен Евклид геометриясының барлық аксиомаларын (V постулаттан басқасын) пайдалана отырып, Лобачевский өзінің жазықтықтағы және кеңістіктегі геометриясын дамытады, тригонометриялық формулаларды табады және анализдің осы жаңа геометрияда қолданылуын көрсетеді. Жаңа геометрияны ғалым өзі «болжам геометрия» деп атады (ол кейін Лобачевский геометриясы немесе гиперболалық геометрия деп аталатын болды). Өзінің геометриясы еш уақытта қайшылықтарға келтірмейтіндігін дәлелдеу мақсатымен, Лобачевский бұл геометрияның аналитикалық зерттеуін келтіреді және бұл проблеманы

(қайшылықсыз проблемасын) өз заманы тұрғысынан алғанда қанағаттанарлық дәрежеде шешеді.
Лобачевский геометриясының ол қабылдаған аксиоманың тікелей салдары болып табылатын ең қарапайым фактілерін атап өтейік.
1–теорема. Кез келген АВС үшбұрышының ішкі

бұрыштарының  ABC
қосындысы 2d-ден кем болады.

Саккери – Лежандрдың 1 – теоремасы бойынша

ABC  2d . Ал
ABC
 2d
деп ұйғарсақ, V постулат дұрыс

болып шығады, ол V* аксиомаға қайшы келеді. Сондықтан,
ABC  2d .
Салдар. Кез келген жай төртбұрыштың ішкі бұрыштарының қосындысы 4d-ден кем болады.
АВСD жай төртбұрышының қосындысы
ABC   ACD  2d  2d  4d . 2–теорема. Үшбұрыш бұрыштарының қосындысы тұрақты шама емес, басқаша айтқанда, ол қосынды барлық
үшбұрыштарда бірдей болмайды.
Керісінше ұйғарып, бұл қосынды тұрақты делік. және нүктелері АВС үшбұрышының [AB] және [BC] қабырғаларының ішкі нүктелері болсын (10–сурет). Ұйғаруымыз бойынша
ABC   A1B1C1 , яғни

/     /
        /   /     , (1)

(2)
 /    2d ,  /   2d    /   /      4d ,



(1), (2)       
 4d
шығады, яғни



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   41




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет