Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті
Әдебиет: Әлемдік философиялық мұра. Т. 6. Мұсылман философиясы. – Алматы: Жазушы, 2006
жүктеу/скачать 1.5 Mb.
|
| Әдебиет: Әлемдік философиялық мұра. Т. 6. Мұсылман философиясы. – Алматы: Жазушы, 2006.
БАБЫР, Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр (14.02.1483, Ферғана аңғары, Б Ахси қ. – 26.12.1530, Үндістан, Ағра қ.) – Орта ғасырдағы түркі әдебиетінің көрнекті өкілі, Орта Азия, Ауғаныстан, Үнді елдерінде кең ой-өрісімен, ақылымен ерекше із қалдырған көрнекті мемлекет қайраткері, даңқты қол- басшы, лирик ақын, дарынды жазушы, ғұлама ғалым, атақты тарихшы. Бабыр түркі тілдерімен қатар араб, парсы тілдерін жетік меңгерген, Шығыс- тың классикалық поэзиясынан еркін сусындаған, тарих, философия, таби- ғаттану ғылымдары, сәулетшілік және соғыс өнері бойынша білім алған. Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр әйгілі шығыс шайырларының ішіндегі түркілік поэзияны ілгері дамытқан классик ақын ғана емес, «Бабырнама» сынды мемуарлық туындыны дүниеге әкелген шебер прозашы. Ғылымның сан саласын бойына дарытқан Бабыр – таңғажайып поэзиялық туынды- лары және «Бабырнамамен» қатар, «Муфассал» (аруз жөнінде), «Рисола-и харбия» (әскери іс жөнінде), «Рисола-и мусиқа» (музыка туралы), «Мүбайын» (шариғатқа байланысты «Өсиетнама»), сынды трактаттарды және «Хатта Бабуриді» (Бабыр әліппесін) жазған жан-жақты ғұлама ғалым. Ескі парсы, түркі-шағатай, хинд, тәжік тілдерінде өте таза сөйлей білген Бабыр, аталған туындылармен қатар, парсы тілінде жазылған «Волидия» атты еңбекті түркі тіліне сапалы аудара отырып, аудармашылық қырынан да таныла білді. Бабыр жүйрік қаламгер ретінде ғана емес, Үндістанда үш ғасырға жуық билік құрған «Бабырлар империясының» (моғолдар) негізін қалаған мемлекет қайраткері, полемология саласын жетік білген ержүрек қолбасшы ретінде де әйгілі. Бабырдың лирикасы сол кезеңде кең тараған 117 шығыс классикалық поэзиясының жанрларында – ғазал, рубаят, туйық, маснави т. б. өлеңдер түрінде жазылған. Ол өз жырларында шын мәніндегі махаббатты, табиғи сезімді, адам бойындағы асыл қасиеттерді жырлады. Туған жерден алысқа кетуге мәжбүр болып, елін, Отанын сағынып жазған өлеңдері, өмір мәні жайлы, халықты өнер-білімге шақырған еңбектері бар. Лирикалық шығармалары «Кабулдық диван» (1519), кейіннен «Үнді диваны» (1529–30) жинағына енген. Бабыр шығармашылығының шыңы, оның атын тарих бетіне мәңгі өш- пестей етіп жазып қалдырған еңбегі – «Бабыр-нама». Кітап өмірбаяндық сипатта жазылған, ХV ғасырдың соңы мен ХVІ ғасырдың басындағы Орта Азия, Ауғаныстан, Үнді халықтарының тарихын бейнелейді. Кітап үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде ХV ғасырдың соңы мен ХVI ғасырдың бас кезіндегі Орта Азиядағы негізгі саяси оқиғалар баяндалады. «Кабул- уәлаяты» деп аталатын, қазіргі Ауғаныстан өңірінде орын алған тарихи оқиғалар екінші бөлімінде айтылса, үшінші бөлімде Солтүстік Индиядағы саяси оқиғалар, осы елдің географиясы, халқы, әдет-ғұрпы, салт-санасы сипатталады. Сол кезеңдегі түркі тектес ру-тайпалардың бәріне бірдей түсінікті шағатай тілінде жазылған. «Бабырнамадағы» басты кейіпкер – автор, яғни Бабырдың өзі. Ол өз образын өзінің қимыл-әрекеті үстінде ашып, бейнелеп отырады. Ол көбінесе өмірдегі сан-алуан жайттарды таза философиялық тұрғыда саралайды, сондықтан тарихи-философиялық шығарма деп айта аламыз. жүктеу/скачать 1.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|