Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 2.92 Mb. Pdf көрінісі
|
| Айды: Иүсүфті алыб бардыңыз, келтүрмәдіңіз. Енді мұны һәм алыб
барсаңыз келтүрмәгәйсіз. Айтты: Жүсіпті алып кеттіңіз, (қайтып) әкелмедіңіз. Енді мұны алып кетсеңіз, (қайтып) әкелмессіз. Ұзамай әкелген астықтары таусылған соң, Жақып амалсыздан ибн Иауминді ертіп, балаларын Мысырға тағы жібереді. Жүсіп ибн Иауминді көрген соң, жүрегі елжіреп, оңаша шығып, жылайды. Ақыры, інісіне өзінің Жүсіп екенін айтады. Соңында әкелі-балалы Жақып пен Жүсіп бір- бірімен көріседі. Жылай-жылай соқыр болған Жақыптың көзі ашылады. Жүсіп ағаларын бірнеше сыннан өткізіп, бәрін кешіреді. Күндердің бір күні Мысыр патшасы өліп, орнына Жүсіп патша болады. Шалқақтаған тұрмысы көзінен бұлбұл ұшқан Зылиха кедейленіп, жалғыз қызметшісімен ғана қалады. Өзі қартаяды. Сонда да болса Жүсіпті бір сәтке есінен шығармайды, аһ ұрумен күн өткізеді. Бір көріп қалсам деп, Жүсіптің өткен-кеткен жолын тосады. Бір күні Жүсіп аңға шығады дегенді естіп, жолға барып отырады. Көп әскерлермен Жүсіп өтіп бара жатқанда: - Мәула тағала арығ құлны ұлуғ мәртәбәга йеткүрур, патшаһ қылұр, йазұқ қылған падшаһны ұлұғ мәртәбәдан түшүрүб, залыл қылұр, – деді. - Мәула тағала таза (адал) құлды ұлық мәртебеге жеткізер, патша қылар, жазық қылған (жазықты болған) патшаны ұлық мәртебеден түсіріп, залал қылар, – деді. Жүсіп Зылиханы танып, «Зылиха!», – деп дауыстайды. Зылиха Жүсіптің дауысын естігенде, талып қалады. Есін жиып, Жүсіпті әлі күнге тосып жүргенін, мал-жанын, жастық-сұлулығын Жүсіптің жолына құрбан еткендігін айтады. Жүсіп өмір бойы ғашықтық арманына жете алмай, шерменде болған Зылиханы аяп, іші жылиды. Түсінеді. Көп ұзамай Зылихаға некелеседі. Қиссаның оқиғасы қалың, барынша өз әлінше қызық, тартымды. Негізгі арқауы – махаббат, сүйіспеншілік, адамгершілік. Қашаннан адамзат атаулының ізгі арманы, асыл мұраты, сенім, мақсаты, осы тақырыпта орайласып, жол тауып, тоғысып жатқан жоқ па? Жүсіп қиссасының да қадим заманынан адам баласының жүрегіне жылылық төгіп, ескірмей келе жатқаны да содан болар... 208 Махаббатсыз дүние бос, Айуанға оны қосыңдар, – демекші, жер бетінде адам тұрғанда, махаббаттың қайғысы мен қуанышы жүректі тебірентпей сірә да тұра ала ма?! Адамның туған жерге, адамның адамға, ата-анаға, балалаға, ғашыққа деген махаббаты да мәңгілік. Махаббаттың қайғы-қуанышы, сәтті-сәтсіз жақтары әркімді- ақ толғандырған. Ал көне дәуірдегі діни сенім адамдарды соның бәрін құдайдың құдіретті күшінен деп түсінген. Мұндай түсінік Рабғұзи қиссасында да айқын аңғарылады. Қиссадағы бүкіл оқиға, іс-әрекеттің басын құрап тұрған негізгі екі өзек бар: Жақып пен Жүсіп, Жүсіп пен Зылиха. Қисса осы екі өзектің бойымен өрбиді. Ата мен баланың сүйіспеншілігін, ағайындардың бір- біріне жауыздығын, Жүсіп пен Зылиханың оқиғаларын баяндау арқылы автор жауыздықтан, күншілдіктен жирен, өйтпесең өзің қор боласың, ата мен бала, бір-біріңді Жақып пен Жүсіптей сүй, махаббатқа берік болсаң, Зылихадай мақсатыңа жетесің деген ғибрат тастайды. Рабғұзидың кітапқа осы қиссаны кіргізуінің басты мақсаты үлгі-өнеге беру: Аларның ишләрідін сеңа хабар бердім, ғибрат алғыл, бұ қыссада башрат айа сеңа ғибрат бар. Олардың істерінен саған хабар бердім, ғибрат ал, бұл қиссада басынан аяғына дейін ғибрат бар. Шығарманың бұрын да қайта-қайта жазылып, айтылып қалыптасқан композициялық тұтастығы бұл қиссада да сақталған. Мұнда да оқиғаның басталуы, дамуы, шиеленісі, шарықтау шегі, шешімі сияқты композициялық бүтіндік беріп тұрған элементтерді табуға болады. Рабғұзи ескіден келе жатқан қарапайым классикалық әдісті қолданған. Оқиға не аяғынан, не ортасынан алынып басталып кетпей, басынан бастап, бірте-бірте өрбиді. Қиссаның басталуы мен аяқталуының арасында бір адамның бүкіл өмірі жатыр. Оқиғаның басы Жақыптан, оның балаларымен, Жүсіппен таныстырумен басталады. Сюжеттің байланысы – Жүсіптің түс көруі, ағаларының күншілдікпен құдыққа тастайтын жерінен оқиға шиеленіседі. Онан Жүсіптің құлдыққа сатылуы Зылиханың ғашық болып, өзіне көндірмекші болуынан оқиға дамып, Зылиханың Жүсіпті зынданға салдырған тұсында шарықтау шегіне жетеді. Шешімі Жүсіптің атасымен, ағаларымен қосылуы, Зылихамен некелесуі. Негізгі өзекті оқиғалар осымен бітеді. Соңында Жүсіптің, Жақыптың одан арғы хал-жағдайларынан мәлімет бар. Арман-мұраттарына жеткен Жақып та, Жүсіп пен Зылиха да ұзақ өмір сүріп, дүниеден өтеді: жүктеу/скачать 2.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|