Қазақстан Республикасы білім жəне ғылым министрлігі «Кəсіпқор» холдингі» коммерциялық емес акционерлік қоғамы Ж. У. Жубандыкова, З. А. Баймаханова

22 
жылжымалы түйінмен қосылған индикатор бағыттамасының бұрылу 
бұрышының аспаптың өлшеу торабы арқылы өтетін ток күшінің шамасына 
бір мəнді тəуелділігі жатыр. Амперметрлерді ток күшін анықтау қажет 
болатын оның учаскесінде (тізбектің үзілуінде) ретімен қосады (8-сурет). 
Амперметр шкалалары əдетте ток күшінің бірліктерінде градуирленеді: 
амперде (А), миллиамперде (мА) немесе микроамперде (µА). 
8-сурет. Зерттелетін тізбекке амперметрді қосу: Е – ЭҚК, R – резистор 
Амперметрдің ішкі кедергісі аз болған сайын, ол шынжырдағы ток 
күшіне аз əсер етеді. Сондықтан амперметрмен ток күшін дұрыс өлшеу үшін 
шарт орындалуы тиіс: r
A
< R, мұнда r
A
– аспаптың ішкі кедергісі. 
Амперметрді өлшеу шектерін кеңейту үшін оған параллельді шунт 
резисторлары қосылады, олардың кедергісі аспаптың ішкі кедергісінен аз. 
Шунт кедергісі ара қатынасынан анықталады: 
ш
=
А
(11) 
мұндағы n өлшеу шегінің ұлғаю коэффициенті, r
ш
шунт кедергісінің 
шамасы. 
Көпшекті амперметр корпусының ішінде бірнеше түрлі шунттарды 
орналастырады. Алдыңғы панельде өлшеу шектерін ауыстырып қосқыштың 
таңдалған жағдайы кезінде өлшенуі мүмкін ток күшінің максималды 
мəндерін көрсетеді. Жиі көпсəулелі аспаптар бірнеше шкалаға ие, олар 
өлшеудің белгілі бір шегіне сəйкес келеді. Егер аспапта жалғыз шкала болса, 
шкаланы бөлу бағасы əр өлшем шегі үшін əр түрлі болады. 
Амперметр–бұл жұмыс кезінде жоғары қауіптілікке ұшырайтын құрал: 
1. Амперметр арқылы барлық ток өтеді, ол тармақтарда ағады (себебі 
оны дəйекті түрде қосады), сондықтан ток күшін өлшеуді күтілетін мəні 
шамамен белгілі болған кезде жүргізген жөн (ең болмағанда шаманың реті 
бойынша). Егер ол белгісіз болса, онда өлшеуді максималды шектеуді 
пайдалана отырып бастау керек, өйткені бұл жағдайда осы аспап үшін (А, 
демек, оның істен шығу) тізбектегі ток күшінің максималды рұқсат етілген 
мəнінен асып кету ықтималдығы ең аз болады. Егер бұл ретте көрсеткі 
шағын бұрышқа ауытқыса, ал амперметр көрсеткіші өлшеудің аз 
диапазонының шегіне қарағанда аз болса, онда аспапты тізбектен алдын 
ала ажыратып, кіші шегіне өту керек. 
2. Амперметрдің кедергісі оны тізбекке қосқан кезде ток күші іс 
жүзінде өзгермеуі үшін жеткілікті аз болуы тиіс. Сондықтан, егер 

23 
амперметрді дұрыс жалғаса алмаса (мысалы, үлкен кедергісі бар элементке 
параллель немесе тікелей қоректендіру көзіне), онда амперметр арқылы ток 
рұқсат етілген мəннен асып кетуі мүмкін жəне аспап істен шығады. 
Тізбек учаскесіндегі кернеуді өлшеу үшін (оның ұшындағы 
потенциалдардың айырмасы) зерттелетін учаскеге параллель қосылатын 
вольтметрлер қолданылады (9-сурет). Вольтметр шкаласы кернеу 
бірліктерінде – вольттарда (В, мВ, мкВ, кВ) үрленген. Алайда, амперметрге 
қарағанда, r в вольтметрінің ішкі кедергісі өлшеуді жүргізетін тізбектің сол 
бөлігінің R кедергісіне қарағанда мүмкіндігінше көп болуы тиіс. Олай 
болмаған жағдайда аспапты параллель қосу тізбектегі ток күші шамасының 
елеулі өзгеруіне жəне соның салдарынан өлшенетін кернеудің елеулі 
өзгеруіне əкеледі. 
9-сурет. Вольтметрді зерттелетін тізбекке қосу: Е – ЭДС, R – кернеу 
өлшенетін резистор. 
Вольтметрді өлшеу шектерін кеңейту үшін онымен R
d
қосымша 
кедергілерін қамтиды, олардың шамасы ара қатынасынан анықталуы мүмкін 
= ( − 1)
(12) 
мұндағы n–өлшеу шегінің ұлғаю коэффициенті. Аспап корпусының 
ішінде бірнеше қосымша кедергілер мен ауыстырып қосқыштың орналасуы 
көпсəулетті вольтметрлерді құрастыруға мүмкіндік береді. Олардың бет 
панельдерінде өлшеу шектерінің ауыстырып қосқышымен қатар ауыстырып 
қосқыштың қандай да бір жағдайында өлшенуі мүмкін кернеудің максималды 
мəндерін көрсетеді. 

жүктеу/скачать 3.37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: