Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «Ұлттық ақпараттандыру орталығы»

Ережедегідей, мектепке дейінгі ұйымдардағы компьютерлер мен АҚТ-дың басқа құралдарын орналастыруға екі әр түрлі амал бар: бірінші – жабдықты, әдетте компьютер бұрышына, тура топтарға орналастырады, екінші – оны сыныптық бөлмеге орнатады. Егерде АҚТ тура топтарда орналастырылса, онда оларды оқу бағдарламасының әр түрлі пәндерінде кіріктіру жеңіл болады.

Мәселен, кейбір мәскеудің балалар бақшаларында әрбір бала үшін жеке ықшам MacBook компьютері бөлінген Apple қозғалатын оқу сыныптары немесе компьютерлік сыныптар пайдаланылады. Осындай компьютер педагогта да бар. Бөлмеде проектор бар болады. АҚТ бойынша сабақтар үшін балалардың әрбір тобын ішкі топтарға бөледі. Дербес сабақтар үшін логопедтік сыныпта арнайы техникалық құрылғылары бар компьютер орналастырылады.

Мектеп жасына дейінгі балалар үшін іс-әрекетті ұйымдастыру кезінде фильмдерді өңдеу үшін Quick Time, Movie Maker, таныстырылымдар үшін PowerPoint, Garage Band бағдармалары пайдаланылады.

АҚТ ерекше білімдік қажеттілігі бар – мүмкіндіктері шектелген және дене дамуы жетіспеген балалардың ақпаратқа қатынас құруын түбегейлі жақсартуды қамтамасыз етеді. Осы кезде АҚТ-ды қолданудың басты мақсаты – осындай балаларға қарым-қатынас құрудың (жазбаша немесе ауызша түрде) мүмкіндіктерін ұсыну. Бұған мәліметтерді енгізудің алуан түрлі құрылғыларының және жазбаша сөйлеуді, оқуды, сурет салуды қолдайтын құрал-жабдықтардың көмегімен қол жеткізіледі.

Көруі бұзылған балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін дыбыс пен жанасу сезімі пайдаланылатын қатынастардың көрмейтін формалары қолданылады. Сондай-ақ көруі төмендеген адамдардың көзбен қабылдау ерекшеліктерін ескеру керек: көрудің өткірлігін (қаралатын заттың шамасын анықтау), көрудің қашықтығын (көру өрісі), көзбен қадағалау (объектінің қозғалуын қадағалау қабілеті) және көзбен сканирлеу (бірнеше объектілердің ортасындағы нақты көру объектісін анықтау).

Ауызша қарым-қатынаста көрініс табатын естуі бұзылған тұлғаларға көмек көрсету үшін көмекші техникаларды пайдаланудың әр түрлі әдістері бар. Олардің бірі – естуі бұзылған тұлғалардың сөйлеу қалыптарына көзбен немесе жанасумен жауап беру реакциясын жасақтау. Мұндай жауап беру реакциясы осы қалыптарды әдеттегі сөзбен байланыстыруы тиіс. Басқа амал – экрандағы мәтін сияқты, ауызша қарым-қатынастың баламасын жасақтау.

Тілі мен сөйлеуі бұзылған оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әр түрлі шешімдер жасалған. Толықтыратын және баламалы қатынастың әдіснамасы (augmentative and alternative communication – AAC) қатынастың прагматикасына бағдарланған: әліпбилік құрылғылар әліпбидің әріптерінің көмегімен пайдаланушының қатынасын қолдайды; символдарды пайдаланатын құрылғылар символдардың немесе кескіндердің кодына негізделген. Дербес әліпбилік кодтың немесе символдар кодының көмегімен пайдаланушыға өзінің меншікті қатынас өрісін жасауға көмектесетін бағдарламалық өнімдер де бар.

Когнитивтік бұзылулары бар балалардың оқуға құлшынуы үшін компьютер жақсы жөнелтуші нүкте бола алады. Компьютер оқыту процесін, базалық машықтарға ие болуды, құлшыныс пен өзін-өзі бағалауды арттыруды қолдайды. Көздер мен қолдардың қозғалыс үйлесімдерінің баяулығы мен дәлсіздігін жеңу үшін әр түрлі шешімдер табуға болады.

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында назар аударуды, ойлауды және жадты дамыту үшін оқу, жазу және санау және т.б. қабілеттіліктердің бұзылу профилактикасына бағытталған мамандандырылған бағдарламалық жасақтама дайындалынған. Мұндай бұзылуы бар балаларға тек оқытуда ғана емес, және де материалды ұйымдастыруға, жекелей алғанда, компьютердің жұмыс үстелінде, көмек көрсету қажет.

Жетекші шетелдік елдердегі мектепке дейінгі ұйымдардың көпшілігінде ата-аналармен және жұршылықпен тиімді қатынас пен байланыстар үшін негізінен олар пайдаланатын меншікті веб-сайттары бар.

Ғаламтор арқылы балаларды оқыту мен ойындарды, ақпарат пен білімдік ресурстарды жеткізу мүмкіндіктері жеткілікті түрде қиындатылған, өйткені оларды пайдалану үшін әдетте оқу мен жазу білігі қажет.

Бірқатар сайттар бар, мысалы, sanchomoura.no.sapo.pt, гүлдер мен символдардың (жануарлардың және т.б.) көмегімен балаларға ойындармен білім алу үшін ғаламторда басқа сайттарды үйрену және бір мезгілде таңдау мен іздестірулердің үлкен дербестігін игеру мүмкіндігі беріледі.

Осы уақытқа дейін компьютермен байланысы болмаған мектеп жасына дейінгі балалар www.poissonrouge.com сайтынан қызықты ойындар мен сабақтарды таба алады. Сайт ағылшын мен француз тілдерінде қолдау табады.

DATEC (Developmentally Appropriate Technology for Early Childhood) мамандары балаларды белсенді түрде оқытудың қағидаларына жауап беретін келесі ағылшын тіліндегі сайттарды ұсынады:

• BBC CBeebies: http://www.bbc.co.uk/cbeebies/

• BBC Games: http://www.bbc.co.uk/cbbc/games/index.shtml

• Berit’s Best Sites: http://www.beritsbest.com/

• Enchanted Learning Online: http://www.enchantedlearning.com/categories/preschool.shtml

• Kids @ National Geographic: http://www.nationalgeographic.com/kids/

• Kids Domain: www.kidsdomain.com

• Kid’s Wave: http://www.safesurf.com/safesurfing/

• Microsoft Kids Website: http://www.kids.msn.com/

• Peter Rabbit: http://www.peterrabbit.com/

• PBS Kids: http://pbskids.org/

• Thomas the tank Engine: http://www.hitentertainment.com/thomasandfriends/uk/

• Winnie the Pooh: http://www.worldkids.net/pooh/welcome.html

• Yahooligans: The Web Guide For Kids: http://yahooligans.yahoo.com/

Шетелдік мектепке дейінгі мекемелерде өткізгішсіз қатынас құру үлкен танымалдықты пайдаланады. Мысалы, балалар бақшасының ауласында бір қымбат емес антенна орнатылады да барлық құрылғылардың (блокноттарды, проекторларды және т.б. енгізе отырып) кірігуін және Ғаламторға қатынас құруын қамтамасыз ету үшін жеткілікті болады.

Электрондық пошта шетелдік мектепке дейінгі мекемелерде ата-аналармен байланыс үшін пайдаланылады. Алайда электрондық поштаны балалар сирек пайдаланады. Мүмкін, себеп сонда, электрондық поштаның бірде бір құрал-жабдықтары балалар үшін дайындалынмаған.

Сирадж-Блэтчфорды¹⁷ зерттеушілері Джон мен Ирам айтқандай, электрондық поштаның құрал-жабдықтары «балаға қатысты достықта» деп атауға болмайды. «Бұл дегеніміз, электрондық поштамен жұмыс істеуі үшін балаларға біршама қолдау қажет, және олардың осы ресурсты игеруіне күш салуды талап етеді».

• 
  жеке ата-аналар мен тұтас топтың ата-аналарының арасындағы өзараәрекеттестікті;
  
• 
  ұжым мүшелерінің арасындағы, топтардың арасындағы өзараәрекеттестікті;
  
• 
  қонақтардың бақшаға келіп кетуі немесе топтың әлде-қайда баруы ретіндегі өзараәрекеттестікті (алғыс жариялау, байланыстарды жалғастыру);
  
• 
  шетелге саяхаттаушылардың балалардың ата-аналарымен және достарымен байланыстарды қолдауын, және де осыны басқа елдер туралы қосымша мағлұматтар алу үшін пайдалануды;
  
• 
  Аяз Атаға хатты және т.б.
  

Осыған байланысты, шетел зерттеушілері бала сымбатының нашарлау мүмкіндігіне, қайталанатын зорығулардан аурудың пайда болу мүмкіндіктеріне, көрудің нашарлауына және отырыстық өмір сүрудың жағымсыз салдарына, семірудің дамуына, сондай-ақ мониторлардың мүмкін болатын сәулелік әсеріне¹⁸ байланысты АҚТ-дың балалардың денсаулығына зиянды ықпалына алаңдаушылық білдіреді.

Компьютер алдында отыратын уақытқа шектеу қойып, осы қауіптердің кейбіреуінен қашуға немесе кейбіреуін азайтуға болады.

Developmentally Appropriate Technology for Early Childhood (study; various countries) – DATEC¹⁹ мәліметтері бойынша АҚТ-дың сол немесе басқа аспаптарын балалардың пайдалану уақыты салыстырмалы түрде қысқа болуы тиіс. Үш жастағы балалардың компьютердегі бірдүркін жұмыс істеу ұзақтығы 10-20 минуттан аспауы тиіс. DATEC-тің зерттеуінде бала 8 жасқа толған мезетте компьютерде жұмыс істеу ұзақтығын 40 минутқа дейін арттыру туралы ұсыныс бар.

Мысалы, Прага қаласының «Čtyrlištek» балалар бақшасында (Чех республикасы)²⁰ DATEC-тің ұсынысына толық түрде сәйкес келетін уақыт шегі қабылданды: төрт жарым жастағы балалар компьютермен 15 минутқа дейін, бес жастағы балалар 20 минутқа дейін, 5-6 жастағы балалар 25-тен 30 минутқа дейін жұмыс істейді.

Приевидзе қаласындағы (Словакия) балалар бақшасында келесі ережелер ұстанылады: жобаға байланысты 3 жастағы балалар сыныпта компьютермен айналысады, итерактивтік сынып тақтасында аз мөлшер бойынша айына әрбір бала бір рет компьютерде 10 минуттан артық отырмайды, 4-5 жастағы балалар компьютерлік сыныпта аз мөлшер бойынша айына екі рет айналысады. Әдетте сабақтар барлық сынып үшін жүргізіледі. Әрбір бала компьютерде ең көп дегенде 15-20 минут уақыт өткізеді. Әрбір топтағы 5-6 жастағы балаларға АҚТ-бұрышы бар, компьютер күнделікті іс-әрекеттің көптеген түрінде пайданылады (жобаға байланысты).

Д. Сирадж-Блэтчфорд пен И. Сирадж-Блэтчфорд, «...АҚТ мен компьютерлерді пайдалану кезінде денсаулықты қорғау мәселесін жалпы түсіну балаларды оқытудың элементі және кез келген жағдайда балалардың денсаулығы мен қауіпсіздігін қорғау саясатының бөлігі болуы тиіс» ²¹ деп атап көрсетеді.

Ата-аналар мектепке дейінгі мекемелерді жабдықтармен және компьютерлік бағдарламалармен жарақтандыруға көмектеседі; балалар бақшасын шығын матариалдарымен (принтер үшін катриджілер, қағаздармен, электрондық ойыншықтар үшін батарейкалармен және т.б.) жабдықтайды; алайда осы кезде педагог ұжымдарына өте ұқыпты болу қажет, сыйлық ретінде бергісі келетін ескі жабдықтарды пайдалануға рұқсат етпеу керек, АҚТ-дың әрекеті денсаулық үшін зиянды мүмкіндіктері туралы есте сақтау керек, әсіресе электрондық сәулелік түтіктері бар ескі мониторлар. Балалар бақшаларында қазіргі заманғы экранды жаңартудың жоғары ажыратқыштығы мен жиілігі және қуатты бейнекартасы бар сұйық кристалды компьютер қажет.

Компьютерлік жабдықты балалардың қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып мұқиятты түрде таңдау қажет. Мысалы, егерде интерактивтік тақталарды жеткізу кезінде таратылған бағдарламалық интерфейстер басқа пайдаланушылар үшін дайындалынған болса, онда олар балаларға жарамайды (басқару командасын балалардан жасыруға тура келеді, команданың шақыруларға немесе бөлуге өте жоғары сезімталдығы бар, бала техникалық режімге шыға алады да оның абыржуын тудырады...).

Мазасызданудың себептері сондай-ақ МББҰ-ды сәйкес жиһаздармен қамтамасыз ету, қолайлы жарықталынуды ұйымдастыру, компьютерлік бұрышта техникаларды қауіпсіз орналастыру, эргономика қағидаларын сақтау болып саналады.

Дж. Сирадж-Блэтчфорд и Д.Уайтбред²² компьютерлік жабдықты пайдалану кезінде эргономиканың басты төрт қағидасын тұжырымдайды:

• 
  бала табандарын еденге толығымен қойып, арқасын тік ұстауы тиіс;
  
• 
  баланың білегі қолдың иық бөлігіне 90^о бұрышпен горизонталь жағдайда тұруы тиіс, баланың шынтақтары мен алақандары үстел компьютерімен (оның пернетақтасымен және тышқанымен) бір биіктікте тұруы тиіс;
  
• 
  монитор үстелде баладан 75 см-ден аз емес қашықтықта тұруы, ал монитор экраны көз деңгейінен 10-20 см төмен орналасуы тиіс;
  
• 
  тышқанның немесе шар манипулятордың мөлшері сәйкес болуы тиіс.
  

• 
  мектеп жасына дейінгі балаларға проектордың линзасына қарауға болмайтындығы туралы айқын және нақты айту қажет;
  
• 
  сәулеге тап болып, балалар көрермендерге қарамауы тиіс;
  
• 
  балалардың проектор сәулесіне арқаны беріп отыру керектігі туралы балалардың есіне салу керек;
  
• 
  проекторды пайдалану кезінде балаларға үнемі бақылау жасау керек²³.
  

Интерактивтік сыныптық тақтаны орнатуға қатысты тағы бір маңызды мәселе: балаға тақтамен өзіндік жұмыс істеуге мүмкіндік бермейтін биіктікке оны орнатпау керек.

Компьютерлік сыныпта немесе бұрышта мөлшерлері баланың жасына сәйкес келетін жиһаз тұруы тиіс. Барлық өткізгіштер, ажыратқыштар мен қосқыштар толығымен балалардан жасырылған және қолдары жетпейтін болуы тиіс. Ерекше назарды реттелуі оңай болуы тиіс дұрыс жарықталынуға аударылуы қажет.

Ресейде 2010 жылдың 1 қазанынан бастап балалар бақшасы үшін 22.07.2010 жылы РҚ Бас мемлекеттік дәрігерінің қаулысымен бекітілген «Мектепке дейінгі мекемелердегі жұмыс істеу жабдықтарына, мазмұны мен режіміне қойылатын тазалық-эпидемиологиялық талаптар. ТЕжН 2.4.1.2660-10» жаңа ТЕжН күшіне енді, мұнда тағы да келесі талап ұсынылады: «Интерактивтік тақта мен проекциялық экранды пайдалану кезінде оның бірқалыпты жарықталуын және жарықтылығы көтеріңкі жарық дақтарының болмауын қамтамасыз ету қажет. Сонымен, интерактивтік тақта үшін жергілікті жарықталыну пайдаланылмайды.

Интерактивтік тақта сабақтарда қысқа мерзімге пайдалану үшін және жеке оқу материалдарын және тапсырмаларды демонстрациялау үшін қосымша техникалық жабдық ретінде ғана қолдануға мүмкін екендігіне назар аудару керек. Оны кәдігімгі бор немесе маркер тақталарымен алмастыруға болмайды, өйткені әрекет ететін тазалық режімі интерактивтік тақтамен үздіксіз жұмыс істеу уақытын білім алушылардың жастарына және оқу материалының типіне байланысты 10-30 минут аралығында шектейді.

Интерактивтік тақтамен жұмыс істеуді шектеуден басқа уақыт мөлшері енгізілген: бейнематериалдарды үздіксіз қарап шығу, компьютермен жұмыс істеу, құлаққап арқылы аудиожазбаларды тыңдау және б.

АҚТ-ға және оларды пайдалануға қойылатын барлық техникалық талаптардан басқа компьютерлік бұрыш мектепке дейінгі ұйымдардың ғимараттарына қойылатын барлық талаптарға сәйкес болуы тиіс.

Ресейде, мысалы, жоғарыда көрсетілген ТСНжЕ-не сәйкес, «компьютерлік техниканы пайдаланып балалармен сабақ өткізу үшін жеке бөлме бөледі. Бөлменің жабдығы, сабақтарды ұйымдастыру мен режімі дербес электрондық есептеуіш машиналар мен жұмысты ұйымдастыру талаптарына сәйкес болуы тиіс».

Осы ереже бойынша, 5-7 жастағы балалар үшін компьютер пайдаланылған сабақтар бір күн ішінде бірден артық емес және апта ішінде үштен жиі емес ең жоғары жұмыс істеушілік қабілет артатын сейсенбі, бейсенбі және жұма күндері жүргізілуі керек. Балалармен сабақтан кейін көздерге сергіту (гимнастика) жүргізіледі. 5 жастағы балалар үшін дамытатын ойындық сабақтарда компьютермен үздіксіз жұмыс істеу ұзақтығы 10 минуттан және 6-7 жастағы балалар үшін 15 минуттан аспауы тиіс. Хроникалық патологиясы бар, жиі ауыратын (жылына 4-тен артық), ауырып тұрғаннан кейінгі балалар үшін 2 апта ішіндегі компьютермен жүргізілетін сабақтардың ұзақтығы 5 жастағы балалар үшін 7 минутқа дейін, 6 жастағы балалар үшін 10 минутқа дейін қысқаруы тиіс.

Компьютер пайдаланылған сабақтарда шаршаушылықты төмендету үшін гигиеналық түрде жұмыс істеу орнына жаңалық енгізуді ұйымдастыру қамтамасыз етілуі қажет: жиһаздар балалар бойына сәйкес, жарықталынудың жеткілікті деңгейі. Бейнемонитордың экраны көздің деңгейінде немесе аздап қана төмен, 50 см-ден жақын емес қашықтықта тұруы тиіс. Көзәйнек киетін бала да компьютерде осы ережелерде айналысуы тиіс. Бір мезгілдегі сабақтар үшін екі немесе одан көп балалар бір компьютерді пайдалануға рұқсат емес. Балалардың компьютермен сабақтары педагогтың немесе тәрбиешінің (әдіскердің) қатысуымен жүргізіледі.

Компьютерлік бөлмелердің жабдығы топтарды компьютерлік столдармен және көтеру-бұру тетіктері бар үстелдермен жарақтандыру қарастырылатын, ТСЕжН 2.2.2/2.4.1340-03 «Дербес электрондық есептеуіш машиналар және жұмыс істеуді ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар» талаптарына, сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балалар үшін компьютермен жұмыс істеу кезінде эргономикалық кейіп жасауға бағытталған басқа талаптарға бағынады. Маңызды талаптардың бірі монитор мен пернетақтаны екі әр түрлі, биіктігі бойынша айырмашылығы 10-15 см беттерге орналастыру туралы талап болып саналады. Информатика сыныбында проекторды пайдалану қараңғылауды немесе «қараңғы дәлізді», яғни проекциялық экранның алдында төмендетілген жарықталыну атрабын, сол уақытта сыныптың негізгі бөлігі жарықталынған күйде қалатын жағдайды дайындау қажеттілігіне байланысты болады. Мұндай жағдай бір мезгілде проекциялық экраннан ақпаратты қарап шығуға және дәптерлерге жазбаларды жазып алуға қажет болады. Осы мақсатпен компьютерлік сыныптарда ылғалды өңдеуді өткізетін тығыз материалдардан тік жапқыштар қолданады. Бөлмелердің табиғи жарықталынуын көбінесе штордың, перделік материалдың және басқа құралдардың көмегімен шектейді. Оқу бөлмелерін жарық-ойықтары әрекет ететін тазалық ережелеріне сәйкес ұзындығы терезе текшесінен төмен емес тұратын және реттелінетін күн қорғағыш құрылғылармен (көтеріліп-айналатын жапқыштармен, мата перделермен) жабдықтайды. Пердені, оның ішінде поливинилхлорид үлдірінен жасалған ламбрекенді және табиғи жарықталынуды шектейтін басқа перделер мен құрылғыларды пайдалануды рұқсат етпейді.

Оң мысал ретінде компьютерлік бұрышта айналысатын балалар үшін қызметкерлердің өздері құрастырған Братиславтағы (Словакия)²⁴ «Prima školka» балалар бақшасын келтіруге болады. Барлық өткізгіштер мен кәбілдер, оның ішінде Ғаламтор мен проекторға қосатын өткізгіштер столға жиналған. Керек кәбілдер тесіктерден столдың бетіне шығады. Осы жиһаз бен кәбілдердің жан-жаққа таралуы бір компьютерден үш компьютерге дейін пайдалануға мүмкіндік береді. Осы балалар бақшасында барлық компьютерлер – ноутбуктер, оларды жеңіл түрде орын ауыстыруға, басқа бөлмелерге апаруға болады. Көбінесе столдарда екі компьютерден орналастырылған. Бұрышта түрлі-түсті принтер бар. Бір ноутбук төбеге орнатылған проекторға қосылған. Оған және басқа компьютерлерді де қосуға болады. Проектор кескіндерді қабырғаға проекциялайды. Кескіндер қабырғада жеткілікті түрде жоғары суреті салынған ақ бұлтта пайда болады, сондықтан проектордың сәулесінде болуы мүмкін емес.

Братислав қ-сы (Словакия)

Бұрышта бағдарламаланатын ойыншықтар, цифрлық камералар типті және т.б. ұсақ АҚТ-құрылғыларды қолайлы сақтау үшін пайдаланылатын ашық сөрелер бар, осы заттардың барлығына дейін балалардың қолы оңай жетеді (қол жеткізу АҚТ-құрылғыларды пайдалану ережелерімен реттеледі). Бұрышта, еденге отырғанда, топтың барлығына орын жеткілікті болады. Бұл кеңістік, балалардың бірі проектордың көмегімен өзінің істеген жұмысын басқаларға демонстрациялаған кезде, бірлесіп қарап шығуға проекцияланатын кескіндерді немесе жағдайларды талқылау үшін пайдаланылады. Столдар мен үстелдер бір компьютерде бір-үш бала жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Бір мезгілде компьютерде үш бала жұмыс істеу әлі де қауіпсіз және мүмкін болады, бірақ та жұптасып жұмыс істеу қолайлырақ болады.

ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, келтірілген сараптамалық шолудан көрінгендей, мектепке дейінгі білім беруде АКТ маңызды ма деген сұраққа жауап беруге талаптанудың бұдан әрі енді қажеттілігі жоқ. Жаңа цифрлық технологиялар енді мектеп жасына дейінгі балалардың әлеміне мықтап енді, барған сайып көптеп-көптеп балалар компьютерлік техникамен балалар бақшасына келместен бұрын қағысады және АҚТ-дың оң да, теріс те ықпалын бастан кешіреді. Осыдан қорытынды жасай отырып, мектепке дейінгі білім беруде педагогикалық мақсаттарға қол жеткізу үшін АҚТ-ды ұтымды және практикалық пайдаланудың тиімді жолдарын іздестіру керек.

Көптеген елдерде жақында мектепке дейінгі білім берудегі АҚТ-ды пайдаланудың стратегиясын немесе басқа тұжырымдамалық құжаттарын дайындады (немесе қазіргі уақытта дайындап жатыр). АҚТ мектепке дейінгі білім беру практикасының көптеген жақтарын бекітудің жаңа мүмкіндіктерін ұсынады. Қоғамның толық құқықты мүшесі болуы үшін балалар енді ерте жастан бастап АҚТ-біліктіліктерді игеруді бастауы тиіс.

Дегенмен шетелдік мектепке дейінгі мекемелердің АҚТ аспаптарымен қамтамасыз етілуі әр түрлі болғанымен, зерттеушілердің көпшілігі – ғалымдар мен практиктер – мектепке дейінгі балаларға білім беруде іс-әрекеттің басқа түрлерімен қатар жаңа технологиялар да маңызды рөл атқара алады деп ұйғарады. АҚТ бізге балаларды жан-жақты дамыту үшін қажетті жаңа тәжірибе алу мүмкіндіктерінің кең спектрін ұсынады. Оларды іс-әрекеттің басқа түрлерін ығыстырудың құралы ретінде қарастыруға болмайды. Бұл технологиялар, егерде біз балалардың денсаулығы мен дамуын қалай қорғауды білген болсақ, онда мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен дамытуды қолдаудың тиімді аспаптарының қызметін атқара алады.

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

АО «Национальный центр информатизации»


АНАЛИТИЧЕСКИЙ ОБЗОР ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА

В ОБЛАСТИ РАЗВИТИЯ ИНФРАСТРУКТУРЫ ИНФОРМАТИЗАЦИИ ДОШКОЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ


Алматы, 2012
Рекомендовано Ученым советом

Национального центра информатизации

Рецензенты:

Бекмагамбетова Р.К., доктор педагогических наук, профессор

Мухамбетжанова С.Т., доктор педагогических наук, доцент


Аналитический обзор зарубежного опыта в области развития инфраструктуры информатизации дошкольного воспитания и обучения. – Алматы: АО «НЦИ», 2012. – 48 стр.

Настоящий аналитический обзор подготовлен в рамках программы 008 «Методологическое обеспечение системы образования» подпрограммы 101 «Методологическое обеспечение системы образования и анализ качества образовательных услуг».

Аналитический обзор включает описание различных типов компьютерного оборудования и электронной инфраструктуры организаций дошкольного воспитания и обучения, в том числе в таких зарубежных странах, как Новая Зеландия, Бразилия, Великобритания, Чешская республика, Словакия, Чили, Россия.


Содержание

Введение ………………………………………………………………….…	28
Электронная инфраструктура дошкольных организаций …………..…	29
Интернет и коммуникация в дошкольных организациях……………...	41
ИКТ и здоровье…………………………………………………………….	43
Заключение……………………………………………………………….…	48

ВВЕДЕНИЕ
Дошкольное воспитание и обучение как первый уровень системы непрерывного образования призвано обеспечить  условия для формирования и развития личности ребенка, способного успешно адаптироваться  в современных условиях.

Социально-экономические преобразования в Республике Казахстан, новые стратегические ориентиры в устойчивом развитии, открытость общества, его быстрая информатизация и динамичность усиливают требования к дошкольному воспитанию и обучению. В Государственной программе развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг. Поставлена задача обеспечения полного охвата детей качественным дошкольным воспитанием и обучением, равного доступа детей к различным программам дошкольного воспитания и обучения для их подготовки к школе; обновления содержания дошкольного воспитания и обучения.

Повышение значения дошкольного воспитания и обучения относится к числу общемировых тенденций. В последние десятилетия вместо концепции разрозненных образовательных услуг по уходу и присмотру за детьми приходит понимание раннего периода в развитии ребенка и необходимости дошкольного образования как важной части национальных систем образования. Во многих развитых странах посещение детского сада является обязательным и бесплатным. Чем серьезнее финансируется дошкольное образование, тем лучше жизненные результаты демонстрируют люди на протяжении жизни. Ведь в дошкольном детстве закладываются параметры и особенности личности, во многом определяется направление и качество дальнейшего развития его интеллектуальных и физических способностей, интересов и возможностей.

Большой потенциал в решении повышения качества образовательного процесса в дошкольной организации имеет информатизация. Использование современных информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) в практике работы организаций дошкольного образования способствует повышению качества менеджмента процессом дошкольного воспитания и обучения, содействует освоению детьми дошкольного возраста элементарной компьютерной грамотности и подготовки детей к обучению в школе, созданию условий для успешной социализации детей в обществе.

Во многих странах в последнее время разработаны или разрабатываются в настоящее время концепции использования ИКТ в дошкольном образовании. Анализ зарубежного опыта электронной инфраструктуры дошкольных организаций будет способствовать совершенствованию административной политики в области информатизации дошкольного обучения и воспитания, что в конечном счете направлено на достижение высокого качественного уровня дошкольного образования в Республике Казахстан.
ЭЛЕКТРОННАЯ ИНФРАСТРУКТУРА

ДОШКОЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ
В зарубежной литературе устоялось обоснованное суждение: пришло время для критического изучения роли и потенциала ИКТ в дошкольном образовании, для формирования направлений его применения в будущем и для принятия решений в этой сфере.

В цели данного аналитического обзора не входило исследование использования ИКТ в дошкольных организациях для администрирования и взаимодействия с органами управления образованием, поскольку преимущество данных функций ИКТ очевидно и не нуждается в осмыслении. Мы ставили перед собой задачи проанализировать, с помощью какой инфраструктуры решаются педагогические цели — обучение, воспитание, развитие личности дошкольника.

В Европе все больше осознают, что первые шесть лет жизни ребенка являются важным этапом в развитии его способностей и склонностей. Раннее социальное взаимодействие и раннее приобретение знаний и навыков оказывают решающее влияние на способность ребенка действовать и учиться на протяжении всей его жизни²⁵.

В докладе Новозеландского совета образовательных исследований «New Zealand Council for Educational Research» (2004) отмечается важность ИКТ в дошкольном образовании, поскольку они неизбежно оказывают воздействие на людей и среду, в которой происходит повседневная жизнь и обучение детей младшего возраста. Потенциал этих технологий в дошкольном образовании включает, по мнению авторов, возможности:

а) поддерживать и совершенствовать игры и учение детей;

б) поддерживать и совершенствовать повышение квалификации и развитие специалистов-практиков ДО;

в) поддерживать и укреплять отношения и коммуникации между ДОО, родителями и другими лицами, связанными с ДОО.

В этом же документе говорится: «ИКТ могут способствовать творческому развитию и самовыражению ребенка, и не только благодаря специально подобранным программным средствам, которые используются под руководством взрослых, но и посредством использования таких широко распространенных ИКТ-средств, как, например, цифровые фотоаппараты и видеокамеры, программируемые игрушки или радиотелефоны, в разнообразных обучающих и игровых видах деятельности как в помещениях, так и под открытым небом»²⁶.

Члены исследовательской группы «Форум следующего поколения» (США) указывают, что ИКТ могут оказаться исключительно эффективными с точки зрения развития творческого потенциала детей дошкольного возраста. При этом исследователи утверждают, что поскольку эти дети учатся преимущественно в процессе игр с игрушками и инструментами, им необходимо представлять ИКТ в виде технологических игрушек и инструментов для творчества. Если мы сможем сделать это, утверждают исследователи, такие технологические игрушки и инструменты могут изменить важные стороны личности детей и процесс их обучения. Технологические средства:

• 
  изменяют отношения, складывающиеся между детьми и педагогами в процессе обучения;
  
• 
  расширяют возможности детей, предоставляя им голос, которого у них никогда прежде не было;
  
• 
  открывают новые способы конструирования динамичных объектов, которые позволяют детям соприкоснуться с идеями и концепциями, которые прежде были им недоступны;
  
• 
  способствуют изменениям стратегий обучения;
  
• 
  открывают новые пути к социальному взаимодействию.
  

Электронную инфраструктуру, используемую в зарубежных дошкольных организациях, можно классифицировать с точки зрения оборудования и программного обеспечения.

К оборудованию можно отнести:

- компьютеры разных типов и размеров,

- стандартные устройства ввода/вывода (сканеры, плееры, принтеры)

- интерактивные устройства ввода/вывода;

- специальные устройства ввода/вывода — для детей с ограниченными возможностями и для самых маленьких;

- цифровые фотоаппараты и видеокамеры;

- цифровые и программируемые игрушки, конструкторы для создания роботов (LEGO WeDo);

- цифровые микроскопы и телескопы, цифровые измерители температуры, расстояния и освещенности,

- графические панели, интерактивные классные доски;

- имиджеры, цифровые (в том числе говорящие) фотоальбомы;

- устройства для сетевого взаимодействия и коммуникации (телефоны)

- музыкальные клавиатуры, устройства оцифровки и музыкальной интерпретации движений (Soundbeam),

- i-Pod’ы и усилители.

К программному обеспечению относится:

- общее, различного направления;

- специальное, применяемое в конкретных областях;

- для лиц с ограниченными возможностями;

- для профессионального развития;

- для планирования, ведения документации, аттестации;

- для администрирования;

- системное.

Вне помещений используются беспроводные камеры для съемки на улице; дистанционное управление и программируемые игрушки; CD- и MP3-плееры; микрофоны и звукозаписывающие устройства.

С точки зрения соответствия целям, для которых предназначена та или иная технология, можно выделить технологии, предназначенные для записи и коммуникаций; конструирования (включая строительство роботов); наблюдений и исследований; ролевых игр и т.д.

В качестве конкретных примеров, используемых в дошкольном образовании в зарубежных странах, можно назвать радиотелефоны Wild Planet Kid Quest, цифровые видеокамеры Polaroid Pixie SD и Discovery Kids, цифровой микроскоп QX5 TTS, мобильный сканер MIMIO для превращения доски в интерактивную, конструктор роботов WeDo, цифровые измерительные приборы Fourier; интегрированное рабочее место учащегося KidSmart (производства компании IBM) и другие аналогичные конструктивы.

Производители интерактивных досок используют разные технологии производства, на основе которых определяется положение пишущего инструмента на доске.

В настоящее время на рынке существуют:

- Технология на основе резистивной матрицы

- Сочетание инфракрасной и ультразвуковой технологии

- Технология, основанная на электромагнитных волнах

- Лазерная технология

- Оптическая технология

Тактильное управление интерактивной доской помогает проводить нестандартные и индивидуальные занятия, что особенно важно при работе с дошкольниками или детьми с ограниченными возможностями.

Интерактивные доски не требуют много места. Если проектор для доски прямой проекции прикрепить к потолку, не нужно дополнительно размещать подставку для аппаратуры посреди группы. Приобретая доску обратной проекции, можно избежать проблем с подключением проектора, так как он располагается за экраном и составляет единую конструкцию с ним. Есть и мобильные модели: они не крепятся к стене и их можно с легкостью перемещать из одной аудитории в другую. Интерактивные доски подходят для учащихся всех возрастов: высоту доски можно регулировать под любой рост. Инновационные методы и технические средства обучения сегодня доступны каждому. При выборе вмонтированной в стену или мобильной доски надо помнить об их различиях²⁷:

В качестве примера можно привести многопользовательскую доску Elite Panaboard UB-T880²⁸, которая является идеальным помощником для воспита­теля детского сада — у нее есть ряд особенностей, важных для работы с детьми младшего возраста. Во-первых, она управляется не только маркером, но и пальцем — конечно, рисовать дети привыкли каран­дашом или фломастером, но передвигать предметы руками для них гораздо естественней. Во-вторых, дети могут выполнять задание в команде или соревнуясь друг с другом — доска одновременно распознает три касания по всей поверхности. А еще детям интересно, нажав на картинку животного, услышать его название или сгруппировать картинки, перетаскивая их на экране, в соответствии с задани­ем — например, относящиеся к одному времени года.

Даже с помощью самого простого программно­го обеспечения интерактивной доски педагог может сделать множество подобных (и более интересных) заданий, но настоящий простор творческому вообра­жению дает новое программное обеспечение EasiTeach Next Generation. Оно позволяет быстро и с минимумом усилий создавать заготовки для занятий, где наградой ребенку за правильный ответ будут ожившие сказочные персонажи или другие чудеса — все в руках педагога.

Интерактивная доска — это не просто экран для проектора, на котором педагог показывает заранее заготовленные материалы, а общее рабочее про­странство, позволяющее детям принять активное участие в происходящем на занятии. А когда воспитатели могут удовлетворить потребности каждого ребенка, они могут лучше дать каждому из них шанс на успех.

Рисунок 2. Использование многопользовательской интерактивной доски в детском саду Unified School г.Помона, штат Калифорния (США)

Решая образовательные задачи, ребёнок осваивает и сам компьютер. Владея мышкой, развивает координацию движения руки, мелкую моторику рук. Формируются психофизические процессы – память, внимание, восприятие, воображение. Сейчас выигрывает тот воспитатель, который не только может дать базовые знания ребенку, но и направить их действия на самостоятельное освоение знаний.

В качестве готового решения для дошкольников можно назвать программу IBM Kidsmart³⁰ — глобальная благотворительная программа корпорации IBM, которая действует во всем мире уже более 10 лет и охватывает более чем 50 стран по всему миру, в том числе в 18 странах – членах ЕС. KidSmart была разработана для удовлетворения потребностей совершенствования преподавания и обучения с помощью ИКТ, обладающих потенциалом научить даже очень маленьких детей новым формам творчества, связи и сотрудничества. Программа началась в 1999 году и более $ 40 млн. было инвестировано на сегодняшний день. В комплект входит: настольный компьютер IBM и монитор, учебная прочная и красочная мебель, специально разработанная для детей в возрасте от трех до шести совместно с производителем игрушек Little Tikes, мастер-диск с обучающей программой Kidsmart, активная акустическая система, наушники с микрофоном, фотопринтер и руководство для педагогов³¹.

В России программа стартовала в 2007 году. К 2010 г. программа охватывала 10 городов России, в ней принимали участие более 20 тысяч дошкольников и около тысячи педагогов. Так, в 2010 г. по соглашению с департаментом образования администрации города Пермь (Россия) в 26 пермских детских садов поступило 52 комплекта специального учебного оборудования (по два компьютерных комплекса в детский сад).

в детском саду №298 г. Пермь (РФ)

Новым решением в инфраструктуре зарубежных дошкольных организаций являются планшетные компьютеры. Так, Ipad от компании Apple³² поднимают обучение на совершенно новый уровень, так как обладают возможностями, которых до сих пор не было в других образовательных устройствах. Мощные встроенные приложения и приложения из App Store, позволяют дошкольникам интерактивно взаимодействовать с содержанием, найти информацию в одно мгновение, и получить доступ к целой библиотеке ресурсов.

Американская компания VTech³³ выпустила детский планшет InnoPad, представляющий следующее поколение электронного обучения для дошкольников. Устройство ориентировано на детей в возрасте от четырех до девяти лет и, по задумке его создателей, позволит маленьким пользователям научиться азам работы с портативными устройствами. InnoPad имеет сенсорный жидкокристаллический дисплей с диагональю 5 дюймов. Устройство оснащается встроенным гироскопом, который позволит осуществлять управление в играх наклоном планшета в разные стороны, а также разъемами для карт памяти SD, портом USB и микрофоном.

К InnoPad будут отдельно продаваться картриджи с различными программами. Как заявляет VTech, на картриджах можно будет приобрести как электронные книги, так и развивающие игры и прочий интерактивный контент. Также с помощью InnoPad можно будет слушать музыку и просматривать видеоролики. Родители могут использовать приложение Навигатор Lodge , чтобы быть в курсе прогресса своих детей на различных этапах обучения и уроках.

Рисунок 4. Детский планшет InnoPad компании VTech (США)
Одним из наиболее часто применяемых устройств в детских садах является цифровая камера. Дети ведут документальную фото- и видеосъемку во время выполнения проектов, делают фотографии своих работ, чтобы показать их сверстникам и родителям. Для записи изображений дети с поразительной легкостью используют различные инструменты.

По мнению Грей³⁴, «цифровая камера придает деятельности целенаправленность. Дети, которые самостоятельно делают снимки, очевидно, тщательнее ищут объекты для фотографии. Большинство могут объяснить, почему сделан тот или иной снимок, а тем, кто не может обосновать выбор объекта съемки, педагоги предоставляют возможность сделать это при просмотре, который мы устраиваем по возвращении в класс. Почти все дети справляются с задачей и предлагают свои объяснения. Таким образом, камера, по моему мнению, помогает прояснить и закрепить результаты обучения». Цифровые фотоаппараты могут как фиксировать реальные события, так и помочь созданию вымышленных ситуаций.

Большие возможности предоставляют цифровые и программируемые игрушки. Такие инструменты стимулируют навыки решения задач, освоения геометрических понятий, учат сотрудничеству в работе, они развивают универсальные учебные действия. При программировании заданного поведения игрушки ребенок должен увидеть задачу с точки зрения этой игрушки. Для этого он вынужден отказаться от «эгоцентрического» восприятия мира и принять систему отсчета, в центре которой находится другой объект, т.е. то, что С. Паперт³⁵ (Papert, 1980) назвал синтонностью тела. Программируемые игрушки — обычно мелкие, передвигающиеся по полу роботы, на корпусе которых расположены простые кнопки, позволяющие ребенку отдавать команды типа «вперед», «назад», «вправо» и «влево». Последовательность выполнения команд можно записать, а затем запустить программу (скажем, нажав кнопку «двигайся»).

Существуют разные программируемые игрушки, которые дают детям младшего возраста ценный опыт управления. Так, программируемая игрушка Bee-Bot, выпускаемая компанией TTS³⁶ (Великобритания), является лауреатом премии «Образовательные ресурсы 2006 года», учрежденной Британской Ассоциацией поставщиков образования British Educational Suppliers Association (BESA). Это передвигающийся по полу робот Bee-Bot может быть использован для развития навыков в широком диапазоне областей. Его отличает прочный и компактный дизайн,

По словам Сьюзен Гарретт, сотрудника консультационной службы «Wakefield Education Advisory Service», Bee-Bot сочетает в себе простоту использования с привлекательным видом. Он подает звуковой сигнал после того, как принята каждая команда, а небольшой размер робота означает, что его можно более практично использовать.

Другой разновидностью роботов этой же компании является Соnstructa-Bot — универсальный экскаватор. Используя те же элементы управления и возможности движения, как у Би-Bot, дети могут передвигать игрушечное транспортное средство с места на место. Независимо от того, используется ли робот на строительной площадке или в игровой комнате, его перемещение доставляет детям большое удовольствие. Встроенный прицеп предназначен для перевозки предметов. Дети узнают, как перемещать объекты из одного положения в другое с помощью простых команд: вперед/ назад и влево / вправо.    Подключение к LEGO позволяет сконструировать уникальный дизайн.

Рисунок 5. Программируемая игрушка Bee-Bot

Рисунок 6. Программируемая игрушка Соnstructa-Bot

Другими вариантами программируемых игрушек являются, например, CuiCui , которые используются в детских садах Чили, а также Roamer или Roamer-Too³⁷, LEGO WeDo с сенсорной обратной связью.

Проект «CuiCui» в Чили — образовательная инициатива, направленная на повышение качества и доступности дошкольного образования в организациях с низким финансированием, среди учащихся которых высока доля детей коренных народностей. Роботы разработаны для детей младшего возраста (от 3 лет), не умеющих читать. Сам робот — электронный, технологический и педагогический продукт, появившийся в результате трехлетней исследовательской работы, которую совместно выполняли Католический университет Темуко и компания TIDE S.A.³⁸

Использование программируемых игрушек приводит к положительным результатам. Иногда такие игрушки сознательно интегрируют в сложные виды деятельности или позволяют детям брать их по собственному усмотрению и использовать в играх. По словам Прайс, «…мы видим, что дети начинают понимать азы программирования, и к концу года некоторые уже могут выполнять весьма сложные манипуляции игрушками»³⁹.

Детский конструктор Mini Solar⁴⁰ может использоваться в различных областях современного дошкольного образования, например, при изучении энергии и ее возобновляемых источников. Конструктор Mini Solar показывает детям преимущества солнечной энергии: собираемая из деталей этого конструктора движущаяся игрушка не нуждается в источнике питания в виде батареек.

Звукозаписывающее устройство Easi-Speak MP3 Recorder / Player (Великобритания) — номинант на премию NASEN 2011, Победитель ERA Award 2009 - Innovation, GOLD Practical Pre-School Award 2008 и др. Он позволяет осуществлять запись голоса, звуков или музыки в движении. Устройство привлекательно для детей, так как выглядит, как микрофон, и дает им возможность выполнять роли репортера или певца, не привязываясь к компьютеру. Easi-Speak позволяет записывать непосредственно в микрофон, воспроизводить записи удаленно или скачать файлы прямо в компьютер через прилагаемый USB, имеет 128 МБ встроенной памяти, которые можно записать до 4 часов при высоком качестве звука. Загружаемые файлы имеют формат *wav или *mp3. Программное обеспечение для редактирования музыки поддерживается в виде файла на Easi-Speak.    Встроенный аккумулятор заряжается через USB.

Рисунок 7. Звукозаписывающее устройство Easi-Speak MP3 Recorder / Player (Великобритания)