Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ministry of education and science of republic of kazakhstan
Mehmet Okur Trabzon/Türkiye THE TIMES GAZETESI’NE RUSYA’NIN ORTA ASYA POLITIKASI
жүктеу/скачать 0.97 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Rasim Özуürek
- Абжапарова Б.Ж.
- Даркенов Қ.Ғ.
- Дуйшеев Ж.А.
- Нуртазина Н.Д., Азмуханова А.М.
- Сердәлі.Б.К.
- Соян М.К.
- Гасанов З.Г.
- Кемеңгер Қ.Р.
Mehmet Okur Trabzon/Türkiye THE TIMES GAZETESI’NE RUSYA’NIN ORTA ASYA POLITIKASI (1850–1917) Altın Orda Hanlığı’nın yıkılmasıyla birlikte siyasi bir güç olarak ortaya çıkan ve XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sınırlarını doğuya doğru genişletmeye başlayan Rusya, kısa sürede Sibirya’nın büyük bir kısmını ele geçirmiş, dikkatini bu kez geniş Orta Asya bozkırlarına, buradaki zengin altın madenlerine ve ticaret yollarına çevirmiştir. Orta Asya’da güçlü bir devletin olmaması, diğer bir değişle dağınık, sürekli birbiriyle mücadele eden siyasî yapı, askerî, ekonomik ve sosyal yönden geri kalmışlık ve XVII. Yüzyılın başlarına kadar dönemin en güçlü devletlerinden birisi olan Osmanlı İmparatorluğu’nun artık kendi topraklarını korumakta dahi güçlük çekmesi Rusya’nın bu bölgede ilerlemesini kolaylaştırmıştır. Sırasıyla askeri keşif kolları gönderme - işgal etme - karakol ve demiryolu inşaatı - ticaret yollarının kontrolü - Rus göçmen taşıma - tarım arazilerinin düzenlenmesi şeklinde gerçekleşen Rusya’nın Orta Asya politikası Avrupa’da, özellikle Hindistan’ı elinde bulunduran İngiltere’de yakından takip edilmiştir. Rasim Özуürek Ankara/Türkiye ÜLKEMIZDE VE TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARINDA TERIM MESELESI It has become clear that our Turkish-speaking cognates, whether it be in our country Turkey or in other Turkic states and communities, ever since the West was introduced to the science, technology and art of the East, especially with the Tanzimat movement, the issue of terminology has gained importance and presently continues to do so at great speed. In Turkic states and communities, finding Turkish equivalents to thousands of new terminology in the field of technology, different branches of science and art, emerging in parallel with the changes in our world, proved to be difficult. As a result, our beautiful language, that is Turkish, and other Turkic languages were invaded by words of foreign origin ranging at the outset from Arabic and Persian, and later from Western languages such as French, German and especially English. Furthermore, some of the words created as equivalents to foreign terminology were not internalized and, as a result, not used by our people. The fact that these terms are not in line with the rules of our language constitutes another problem. Why aren’t these terms favored by the people? Because in Turkey anyone and everyone tries to find and create equivalents for borrowed terminology. Consequently, these aren’t favored by the masses. Despite precautions and collective work primarily conducted by the experts of Turkish Linguistic Society, linguists, professors and all related organizations, to solve the issue of terminology, some equivalents weren’t favored and, therefore, not used by the people. In our country and in the Turkish state and community, dialects must be treated as is due, by the scientists so that they are made to fit the purpose of their use. In the Turkish state and communities the preparation of comparative dictionaries of a contemporary Turkish dialect, which is set to be used as written language, and accents must gain momentum. This is a serious responsibility. This responsibility must be shouldered by those who fully grasp the Turkish written language fully linguistically. While the linguists are constructing these terms they have to add the suffixes to the roots and origins of the words, and while they are doing this they should bear in mind the semantic and phonetic properties of the Turkish language. In addition they should also try to create a harmony among the derived word and the meaning it represents. We have to make sure that there is a unity of terms in our school books. The tendency to adopt the word-for-word translation method while we are trying to find a equivalent for a foreign word should be suppressed. A new tendency basically that of finding a word which could reflect it’s conceptual properties and function should be adopted instead. In conclusion, in order to ensure cooperation and unity in the Turkic world, we find it would be beneficial to establish of a joint terminology workshop by all Turkic states and communities with the contributions of all related organizations and scientists.
Астана/Қазақстан ҚАЗАҚ ЗИЯЛЫЛАРЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ МАМАНДАР ДАЯРЛАУ ЖАЙЛЫ КӨЗҚАРАСТАРЫ Мамандарды даярлау 1930-шы жылдары өзекті мәселелердің бірі ретінде баспасөз беттерінде жиі талданды. Осы жылдар тарихнамасында ғылыми зерттеулердің терең болмауы, қол жеткен табыстарды, жетістіктерді асыра мақтау, мадақтау, шешілмеген күрделі мәселелер мен қиындықтар жайлы ауыз ашпау кемшіліктері орын алды. Дегенмен де осы жылдары үгіт-насихаттық, белгілі бағыттылық, ұрандату концепциясына негізделген халыққа білім беру, мамандарды даярлау жайлы кітаптар, брошюралар жарық көрді. Кітаптар, брошюралар, мақалалардың авторлары республиканың идеология, мәдениет қызметкерлері еді. Олар тарихи фактілерге сүйенбесе де, сол кезеңдегі білім, мәдениет, ағарту саласының көкейтесті мәселелерін талдап, оны дамытып, іс-жүзіне асыру жолдарын көрсетті. Г. Береза, О. Сафро, Ш. Әлжанов, Т. Дейнега, Ж. Садуақасов, С. Садуақасов еңбектерінде қазақ жастарының ұлттық мектептер мен жоғары оқу орындарында білім алу мәселесіне көңіл бөлу қажеттігі жайлы пайымдай отырып, таптық көзкарасқа негізделген концепцияны ұстанды. Позитивтік көзқарасы бар либералдық интеллигенция өкілдерінің бірі – Мұстафа Шоқай біз қарастырып отырған мәселеге байланысты 1930-шы жылдары жазған еңбектерінде, Батыс тәрбиесін алған зиялыларымыздың аянышты жері рухани жақтан өз халқына өгей болып қалуы еді деп түсіндіреді. «Ұлттық зиялы», «Ұлттық зиялы жөнінде» деп аталатын публицистикалық мақалаларында «...Ұлттық зиялылар қатары барған сайын ұлғайып келеді. Бұл процесс үш ортада жүріп жатыр. Түркістанның болашақ иесі бола аларлық жас күштеріміздің көпшілігі ұлттық бағыттың бастауында бола алмай, мәскеулік диктатураның зұлымдығы астында өсіп жатыр. Атамекеніміздегі осы жастарымыз ұлттық тәрбиеге қас жау болып табылатын «таптық тәрбиемен» қоректенуде. Алайда осыған қарамастан Түркістан жастарының басым көпшілігі ұлттық рухта өсіп жатқанын біз жақсы білеміз. Кеңес жеріндегі кеңес мектептерінде оқып жатқан жастарымыздың ұлттық рухы, ондағы көне «шығыс рухында тәрбие» көрген «шығыс зерделі» зиялыларымызбен тоғысып жатқаны айрықша көңіл аударуға тұрарлық... Жастарымыздың тағы біраз бөлігі туысымыз Түркияда дайындалып жатыр. Біз бүгін «Шығыс рухы басым болуы себепті мешеу қалған» деп саналатын Түркияда батыс білімі жергілікті жағдайларға сәйкес сәтті қолданылып жатқанын көріп отырмыз. «Батыс білімін» «шығыс рухымен» ұштастыру үстіндегі Түркия тәжірибесі біз үшін аса құнды» дей келе, Европа тәрбиесін алған түрік зиялылары мен шығыс зерделі зиялылары түркі менталитетін сәтімен үйлестіріп жатқандығына баса назар аударады.
Астана/Қазақстан ҚАЗАҚ ЗИЯЛЫЛАРЫНЫҢ РУХАНИ ДАҒДАРЫСЫ, 1937 ЖЫЛҒЫ АЙЫПТАУ Қазақ зиялыларының рухани моральдық дағдарысы 1937 жылғы қуғын сүргін жылдарында айқын көрінді. 1937 жылы әдеби көркем шығармаларымен елге танылған қазақ зиялыларын айыптау мен қуғындау етек алып, олардың шығармаларының әр жолынан, айтылған ой пікірлерінен ұлтшылдық пен байшылдықты, кеңес үкіметіне қарсылықты, теріс ниеттілікті көруге тырысушылар шықты. Тарих саханасынан кеткен алашордашыларды айыптау, бұрындары азды көпті байланыста болғандар мен оларға жылы қабақ танытқандарды алашордамен байланысын үзбеген, алашорданың агенттері, ниеттері бір деп кінә тағу қалыпты іске айналды. Жазушылар шығармаларынан күмәнді деген ой-пікір тауып, партия бағытынан, тап жолынан ауытқыды деп айыптады. Сыншылар осылай жасау арқылы, бір жағынан, тап жауларын, халық жауларын әшкерлеуге үлес қосты. Екіншіден, партия саясатын, бағытын қолдау үстінде деген өзі жөнінде жағымды пікір туғызу мақсатын көздеді. Тап жауларын әшкерлеу ісінен, жалпы елді қамтыған науқаннан қарапайым халықтан бастап, өкімет билігіндегі тұлғалар да тыс қалмады. Әсіресе, 1937 жылдың басында өткен «алашордашылар ісі» тағы көтерілді. Қазақ КСР Халық ағарту Комиссары, Қазақстан Өлкелік партия комитетінің бюро мүшесі Т.Жүргеновтің «Мәдениет майданын талқандалған ұлтшылдықтың қалдықтары мен сарқыншақтарынан тазартайық» деген мақала жариялауы, мәдениет саласында әлі де ұлтшылдардың қалдықтары мен оларға ниеттестер бар деген пікірдің жандануына себепші болып, ұлтшылдарды, олардың сарқыншақтарын іздеуді онан сайын күшейтті. Араға бір апта салып Р.Жаманқұловтың «Қырағылықты күшейтейік» атты мақаласының жарық көруі әдебиеттегі ахуалды ғана емес, ел ішіндегі саяси-идеялық ахуалды да одан сайын ушықтырды. Р.Жаманқұлов алашордашыларды «тап жауы» деп атады. Сонымен қатар, олардың агенттері әлі де бар деп жазды. Бұл «тап жауы» алашордашыларға ниеттес, пікірлес, үндес ақын жазушыларды іздеу мен әшкерлеудің жаңа қарқынды кезеңін бастап берді. Қазақ Өлкелік партия ұйымының да ұстаған бағыты мен іс шаралары бұл іске екпін қосты. «Көркем әдебиеттегі ұлтшыл-фашистердің зиянкестігін түп-тамырымен құртайық» деген тақырыппен шыққан мақала әдебиетшілер ішінен ұлтшыл жауларды іздеуге жаңа қарқын қосты. Ақиқатында, мақала алашордашыларды қалыптасқан тәртіппен аяусыз сынағанымен, негізінен олармен ниеттес, пікірлес, көзқарастары бір, буржуазияшыл-ұлтшылдармен ауыз жаласқан «ұлтшыл-фашистер» деп Сәкен, Ілияс, Бейімбетті айыптады. Осы уақытта редакция тарапынан жазылған «Көркем әдебиеттегі қателер мен сапасыздықтар туралы», «Қазақ жазушылары арасындағы дерттерге қарсы деп аталған мақалаларда, жазушылар шығармаларында қателіктер бар, жұмысшылардың, колхозшылардың өмірін білмейді, ескі тақырыптан шыға алмай жүр, халықтың дұшпаны Троцкийді мақтайды деген кемшіліктерді үшеуінің бетіне басты. Сәкенді 1923 жылы жазылған «Қара бүркіт» (Арыстан Дәуітұлы – Лев Давидович Троцкийге) деп аталған өлеңі үшін ұзақ жылдар бойы үздік создық кінәлау, бір басылып, бір көтеріліп жалғаса берді. Елден аластатылып, шетелге кеткен Троцкийге арналған өлең Сәкен үшін ескі жараның орнындай болды. Қайта қайта сыздап, жанына батты. Сәкен шығармашылығына сын айтқан сыншылар ұмытыра беріп қайта соқты, қайта еске түсірді. Саяси идеялық ахуал шығармашылық интеллигенцияны рухани дағдарысқа душар етті. Бір біріне сенбестік орын алып, олар бір біріне ғана емес, өз шығармаларына да күдіктене қарады. «Қашан, қалай айыптауға түсуіміз мүмкін» деген қорқыныш пен үрейдің жетегінде жүрді. Үрей мен қорқыныш, жалтақтық олардың шығармашылық жұмысқа белсенділігін төмендетті. Саясат жөнінде сөз айтудан қашқақтады. Дуйшеев Ж.А. Жалал-Абад/Кыргызстан Роль традиционных знаний в эпохе глобализации 1. Тюркский мир в контексте глобализации. Этимология термина 2. Очаги и деятельность глобализации 3. Глобализация и место тюркского мира в нем 4. Роль тюркского мира в нем 5. Безопасности, рождаемые глобализацией 6. Реакция тюркского мира на вызовы глобализации 7. Традиционные знания кыргызов, и их роль в процессе глобализации
Алматы/Казахстан КУЛЬТУРНО-ЦИВИЛИЗАЦИОННЫЕ ПРОЦЕССЫ В ТУРКЕСТАНЕИ РОЛЬ ИСЛАМА В ИНТЕГРАЦИИ ТЮРКСКОГО МИРА НА РУБЕЖЕ XIX-XX ВВ. Как известно, тюркские народы Центральной Азии на рубеже XIX-XX вв. переживали весьма непростую, достаточно противоречивую эпоху социально-культурной трансформации, в содержании которой были заметны, с одной стороны – тенденции пробуждения этнического «я», интереса к расово-генетическим корням и материнскому языку (калька с каз. «ана тілі»), самоутверждения в духе деколонизации, устремления к национально-политической самостоятельности и т.д., а с другой стороны – интеграционные тенденции, корни и объективные основы которой были в традиционной мусульманской ментальности, изначальной консолидирующей функции ислама и региональных духовных центров Центральной Азии. Цивилизующую и консолидирующую роль мусульманского фактора в истории края признавали даже тенденциозно настроенные авторы, как, например, известный миссионер Н. Остроумов, в своем сочинении «Коран и прогресс» отмечавший, что ислам способствовал «возвышению религиозно-нравственных понятий и смягчению народных нравов» [1, с. 212]. В новое время религия на Востоке несла в себе немало противоречий. И все же кризис исламских институтов нельзя было понимать прямолинейно и абсолютно: изучение исторических документов показывает, что даже в этот непростой период истории было немало образованных ученых-алимов, благочестивых суфиев-ишанов и т.д. Нередко шейхи участвовали в миротворческих акциях, примиряя враждующие партии или правящие династии. Так, например, шейх Нурмухаммед имел заслуги в установлении мира между туркменскими и казахскими племенами в прикаспийских степях [2, т. 4, с. 32]. В духовной консолидации на почве ислама большую роль играли города Центральной Азии, которые выступали в качестве центров регионального ислама и очагов в основе своей космополитической мусульманской культуры. Именно в городах, таких, как Бухара, Самарканд, Хива, Ташкент, Коканд, Яссы-Туркестан и др. находились все крупные школы-медресе, библиотеки, книжные базары, огромное количество мечетей и гробниц святых; в них жили ученые и знатоки исламской культуры. Нельзя не признать взаимосвязь между степенью исламизации и урбанизацией. По мере отдаления от центров оседлости и очагов просвещения влияние мусульманства несколько ослабевало. Традиционно значительным было влияние татарского и среднеазиатского (узбекского) духовенства на казахов, причем не только на территории Туркестанского губернаторства, но даже среди уральских, тургайских казахов, в северо-восточном Казахстане. Основная масса нанимаемых кыргызами, туркменами и каракалпаками учителей мектебов и имамов мечетей также были лица узбекской или таджикской национальности. В составе каждого центральноазиатского народа также различались группы или регионы, ведущие более или менее интенсивную религиозную жизнь. Например, узбеки, сохранявшиеся в тот исторический период полукочевой образ жизни, в плане религиозной характеристики мало чем отличались от кочевников-казахов. Или, например, среди туркмен племена, сохранявшие кочевой или полукочевой образ жизни, отличались меньшей степенью религиозностью, в то время как йомуды или огурджали (племя смешанного происхождения, населявшее Красноводский уезд) имели более тесные связи с Бухарой и Хивой. Также нельзя отрицать некоторых вариаций в отношении к религии социальных верхов, аристократии, с одной стороны, и народных низов, с другой. Таким образом, по степени интенсивности религиозной жизни, по форме и глубине восприятия и осмысления религиозных истин в регионе можно было говорить о целом спектре норм, ценностей и идеалов. Сердәлі.Б.К. Түркістан/Қазақстан «ҚЫРҒЫЗСТАН БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ – ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ АЛҒАШҚЫ ЖЫЛДАРЫНДА» БАЯНДАМАСЫНЫҢ ТЕЗИСТЕРІ Көршілес қырғыз еліндегі саяси толқулар билік жүйесінің жаңа радикалды формасының қалыптасуымен қатар, қоғамның түрлі тармақтарында бірқатар түбегейлі өзгерістерді де ала келді. Роза Отунбаева басқарып отырған қазіргі президенттік құрылымның алдына ауыр міндеттер мен жауапкершіліктер жүктеліп отыр. Бұрынғы Кеңестік жүйе арқылы қырғыз журналистикасында үлгі болар бірқатар үдерістер бар еді. Бұл үдеріс саяси ортада жаңа субьектілердің пайда болуынан түбегейлі өзгеріске ұшырады. Мысалы, посткеңестік жүйеде Қырғызстанда журналистика ғылым ретінде белгілі бір деңгейде теориялық жетістіктерге жетіп, саяси ортада өз орнын тапқан болатын. Бұл бір жағынан ғылыми публицистиканың дамуына себеп болды. Қырғызстанда БАҚ-тың да, электронды медианың да материалдық-техникалық базасы өте нашар болатын. Аймақтың кемшілігі Мәскеуде жарық көретін орталық баспасөз үшін шет жаңалық болып есептелді де, мұндай көзқарас Кеңестік кезеңінде терең тамырлап, 15 республиканың қатарында Қырғызстанның Кіндік Азиядағы маңызы жағынан салмағын әлсіретіп, «ақ алтын» мекені Өзбекстаннан, «алтын дән» өлкесі Қазақстаннан төмен дәрежеге сүйреді. Қырғыз медиасының барлық жағынан артта қалғандығы кәсіби-техникалық базаның әлсіреуінен де байқалып тұрды. Мемлекеттің өзі де, маңызды стратегиялық аналитикалық ұйымдар болмағандықтан, мемлекеттің либералды жолмен тез дамитынына сенді. Мемлекет тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін де БАҚ саласында бірқатар өзгерістер болды. Бірақ бұл кайта құру кезеңінде БАҚ-тың санының өсуі және олардың тұрақтылығының дәлелі емес еді. Көптеген басылымдар ашылып үлгермей жатып-ақ өз жұмысын тоқтатуға мәжбүр болды. 1999-2001 жылдар аралығында БАҚ саясаты сол қалпында еш өзгеріссіз қалды. Бұл уақытта қырғыз журналистикасы бірін-бірі өзара бақылап, қадағалап тұрған, бірақ бірі-біріне мүлдем ұқсамайтын кезеңдерді бастан кешті. Жалпы, 90-жылдардың орта шеніне дейін Қырғызстандағы ақпарат үдерістері Ресейдің журналистикасында болып жатқан өзгерістермен қатар дамыды. Ресейдің ақпарат таратудағы тәжірибесі қазіргі таңға дейін мұнда өз ықпалын тигізіп келеді. Журналистикадағы аналитикалық зерттеулер дәлелдегендей, Қырғызстанның ақпарат тарату тармағы да сол тұстағы Қазақстан сияқты БАҚ-тың жеке меншікке көшуі мен саяси ортадағы плюрализациямен септескен Ресейлік үлгіге ұқсайды. Әрине, бұл Қырғызстанның басқа аймақтары үшін осы бағытта батыл әрекеттер жасауға негіз қалады. 80-жылдардың соңында Қырғызстанда партиялық ұйымның жанынан «Вечерный Фрунзе» деген атпен күнделікті қалалық газеттің шығуы да осы сенімнен туды. Қырғыз Республикасының 1992 жылы қабылданған «БАҚ туралы заңы» журналистиканың либералды жолмен іс-әрекетке жетуіне бағытталған. Заңда журналистикадағы іс-әрекеттерді іске асыру механизмдерінің анық еместігі және ойлардың ашық жазылмағандығы сезілгенімен, іс жүзінде оның басылымдардың еркін дамуына мүмкіндік бергендігі байқалады. Соян М.К. Кызыл/Тува ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ И ТЮРКСКАЯ КУЛЬТУРА Территория нынешней Тувы входила в состав древнетюркского (VI - VIII вв.), уйгурского (VIII - IX вв.) и древнекыргызского (IX - XII вв.) государств, где тюркский язык, следовательно, тюркская культура, был основой этих раннесредневековых государств. По мнению этнографа М. Х. Маннай-оола, этнос с самоназванием «тувинцы» на территории Тувы начал складываться в XVII в., формировался в XVIII - первой половине XIX в., и окончательно установился в конце XIX - в начало ХХ века. В экономической истории Тувы можно выделить следующие этапы: до 1838 г. - традиционное степное кочевое хозяйство; 1838-1920 гг. - колонизация Тувы русскими и появление зачатков земледелия и промышленности; 1921-1944 гг. квазинезависимое развитие по образцу СССР; 1944-1991 гг. ускоренная индустриализация в составе СССР; с 1991 года в единой экономической системе новой России. Экономические проблемы Республики Тува не отделимы от многочисленных проблем России, в том числе неравномерное развитие регионов, сырьевая направленность экономики и недостаточная обеспеченность производственной, рыночной и социальной инфраструктурой. Кроме них в республике имеются проблемы, которые присущи только ей и связаны с историей развития Тувы и культуры народа. В экономическом анализе на эти проблемы следует обращать внимание, так как они оказывают существенное влияние на темпы восприятия модернизации и нововведений XXI века. М. Вебер считал, что развитию капитализма способствовала протестантская вера. Некоторые западные ученые солидарны с ним и тоже считают, что способность к инновациям зависит от типа культуры, в частности, от принадлежности к европейской цивилизации. Установление негативных или позитивных связей между уровнем развития территории и определенным этносом или типом культуры часто политизируется, поэтому российские ученые не активны в этой области исследования, опасаясь быть обвиненными в политической некорректности. Эксперты отмечают, что в Туве ярко проявлена восточная модель власти: подчинение и господство, полное бесправие личности перед государством, произвол чиновников, деспотизм. В экономической сфере эти отрицательные черты власти проявляются в виде некачественного менеджмента экономикой на основе клановости и родства, кумовства и семейственности, землячества. Мы считаем и показываем, что к этим негативным явлениям восточная цивилизация и ее часть - древняя тюркская культура - имеет отдаленное историческое отношение. Феодальные нравы в современном обществе, в том числе тюркскими корнями, успешно нейтрализуется путем правильного конструирования институциональной среды. Этот тезис подтверждают многочисленные примеры современного тюркского мира.
Баку/Азербайджан АКТУАЛИЗАЦИЯ КИММЕРИЙСКО-СКИФО-САКСКОЙ ПРОБЛЕМЫ В ТЮРКОЛОГИИ Исследования последних лет свидетельствует о том, что большая часть киммерийских, скифских и сакских племен имела тюркское происхождение. Несмотря на это киммерология, скифология и сакология продолжают оставаться за пределами внимания тюркологов. В связи со сложившейся ситуацией мы предлагаем пути и методы актуализации данной проблемы в тюркологии. I. Расширение масштабов тюркологии: 1) Интегрировать киммерологию, скифологию и сакологию в тюркологию. С данной целью в тюркологию следует привлечь аккадские, древнегреческие и латинские источники. 2) К исследованиям киммерийцев скифов и саков следует привлечь эпосы: «Кёроглу», «Деде Коркут», «Огузнаме», «Урал Батыр», «Манас», «Алпамыш», «Маадай-Кара», «Гесер» и др. 3) Активизировать исследования тюрко-монгольского шаманизма и тенгрианства, и их параллелей в культуре киммерийцев, скифов, саков. 4) Исследовать образ тюрков как врагов, а не поклонников Авесты, которая пронизана антитюркским сознанием. Априорное отнесение тюркских народов к зороастризму искусственно оттесняет тенгрианство. 5) Активно исследовать в тюркологии проблемы этнической идентификации андроновской и срубной общностей и происходящих от них археологических культур. II. Расширение методологического арсенала тюркологии: 1) В тюркологии (дописьменного периода) можно добиться эффективных результатов только применяя междисциплинарный метод исследования (сопоставление материалов различных дисциплин создает систему взаимодоказательств). 2) Полисемантическая этимология киммерийско-скифо-сакских слов является наиболее перспективным направлением тюркологии. III. Подготовка кадров: Ираноцентристы как правило не склонны сотрудничать с учеными исследующими киммерийцев, скифов и саков на тюркской основе. Поэтому: 1) необходимо подготовить тюркологов владеющих аккадскими, санскритом, авестийским и древнеперсидским языками, а также темой зороастризма и ведизма. 2) В тюркологии должна активно разрабатуваться проблема критической оценки иранской версии происхождения киммерийцев, скифов и саков. 3) Активно привлекать молодых исследователей не тюркских стран к исследованию киммерийцев, скифов и саков на базе тюркских языков. Кемеңгер Қ.Р. Астана/Қазақстан А. СЕЙДІМБЕКТІҢ «ҚАЗАҚТЫҢ АУЫЗША ТАРИХЫ» ЗЕРТТЕУІНДЕГІ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ МЕН БОЛМЫСЫ Қазіргі қазақ қоғамында адамдар арасында байырғы дәстүрлі қарым-қатынас іздерінің жойылып бара жатқан кезеңінде оқырман қолына жол тартқан ойшыл Ақселеу Сейдімбектің «Қазақтың ауызша тарихы» атты кітабы – ұлттық құндылықтарымызды қызғыштай қорғайтын аса құнды еңбек. Көтерер жүгі ауыр, оқырманын бей-жай қалдырмайтын, идеялық мазмұны тереңге тартқан, сан ғасырдың салмағын арқалаған аталған туынды ХХІ ғасырдың басында дүниеге келгені бір жағынан, сүйінші сұрарлық қуаныш, екіншіден, заңдылық та. Сүйінші сұрайтындай жері – бұл еңбектің болмыс-бітімінде, айтар ойында даралық сипат, даналық келбет бар. Заңдылық дейтініміз – дәл осындай сипаттағы еңбек еліміз егемендік алған азат рухты заманда ғана дүниеге келгендігі. Көңілің қалайтын, жүрегің сүйетін, ақылың құптайтын, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін, тілі жатық, дерегі мол, берері көп жақсы кітапты осы күні таба қою қиын. Көп кітап әдемі әшекейленсе де, оқыған кезде тартпайды, оқуға тәбетіңді ашпайды. Ал Ақселеу Сейдімбектің «Қазақтың ауызша тарихының» жөні бөлек. Әдебиетші мен тілшіге, өнертанушы мен өлкетанушыға, саятшы мен саяхатшыға, саясаттанушы мен әлеуметтанушыға бірдей қажет әрі тарихи, әрі этнографиялық, әрі философиялық осы еңбек қолымызға тигенде, көп жылтырақтың ішінен саф алтынның сынығын тапқандай қуандық. Рухани өмірімізде үлкен жаңалық болып саналатын «Қазақтың ауызша тарихы» – алдымен қазақтың өзіне, одан кейін, елімізде мекен ететін барша ұлт өкілдеріне, Қазақстан деп аталатын мемлекетке керек дүние. Қазақ ұлтының біртұтас бөлінбейтін этнос екендігін құрамындағы рулар мен тайпалар тарихын зерделеу арқылы көз жеткізген Ақселеу Сейдімбек өзінің фундаменталді зерттеуінде трайболизм секілді етегімізге жабысқан кеселдің тамырына балта шабады. Бүгінгі таңда рушылдық пен жүзшілдіктің отын үрлеуге тырысып жүрген кейбір таяз тарихшылар мен жетесіз журналистердің бейшара әрекеттеріне аталған ғылыми дәйекті кітап тосқауыл болады. Көрнекті ғалым, білгір шежіреші Ақселеу Сейдімбектің кітабын түгел оқыған көкірегінде санасы бар кез-келген адам қазақтың түбі бір атадан, бар қазақ бір-біріне бауыр, бәріне ортақ тіл мен дүниетаным, салт-дәстүр бар екендігін мойындайды. «Қазақтың ауызша тарихынан» жер жаһандағы он бес миллионға жақын әр қазақ өз атасын, айналып келгенде түп негізін табады, бар қазақтың құрылымын түсінеді. Қазақты құрайтын рулар мен тайпаларды жіліктеп көрсеткенде, ғалым ұлтымыздың сыртқы формасын, композициялық құрылымын танытқандай. Ал осы рулар мен тайпалардың мекен еткен ареалын, таңбасы мен ұранын, негізгі ата кәсібін, қоршаған дүниеге көзқарасын, өмір жайлы танымын, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, жырлаған жырын, тыңдаған ертегісін, шырқаған әнін, күмбірлеткен күйін, жыл құсымен бірге жүрген әсем көшін көркем тілмен суреттегенде Ақселеу Сейдімбек қазақ деген халықтың жанын, оның ішкі мазмұнын жайып салғандай. Сондықтан қазақты түсінгісі келген адам «Қазақтың ауызша тарихын» оқығаны ләзім. жүктеу/скачать 0.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|