Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағЫ

1. Fortes fortuna adiuvat- бақыт ержүректерді қолдайды

2. Sursum corda! – басыңды жоғары ұста!

3. Littera scripta manet айтылған өшеді, жазылған қалады

1. Ignoti nulla, curatio morbi – білмеген (танылмаған) ауруды емдеуге болмайды

2. Terro incognita - Бейнатыс жер (білімнің бейтаныс аумағы)

3. Nulla dies sine linea – Білімсіз өткен бір күн тұл

Бақылау сұрақтары:

1. Зат есімнің тегін қандай жалғауларға қарап табуға болады.

2. Зат есімнің сөздік формасы.

3. Зат есімнің түбірін қалай табамыз?

4. Токсономиялық бірліктегі зат есімнің аталуы.
Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. - 1992
5В120200 «Ветеринариялық санитария» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 6 Тәжірибелік сабақ

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Жаттығулар:

1)жіктеуді анықтап, бұйрық рай формасын құрыңдар: studēre – зерттеу, laborāre – жұмыс істеу, punīre – жазалау, salvēre – деннің сау болуы, excusāre – кешіру, legĕre – оқу.

2) зат есімдердің қандай формада тұрғананын табыңдар: pastā, ampullam, ampullas, ampullis, massā, tincturae, pilulārum.

3) етістіктерді praesens indicativi activi жікте: dividĕre, sterilisāre, terĕre.

4) етістіктерді praesens indicativi passivi жікте: formāre, finīre, dividĕre.

5) етістіктерді praesens indicativi activi жікте: dividĕre, sterilisāre, terĕre.

6) етістіктерді praesens indicativi passivi жікте: formāre, finīre, dividĕre.

7) етістіктерді рraesens indicativi activi et – passiv- те жіктеңдер:

labōro,āre 1 –жұмыс істеу, aspīro,āre 1 – талпыну, consto,āre 1 – өзгермеу; simŭlo,āre 1 – құлану; disserto,āre 1 – пайымдау, зерттеу; absorbeo,ēre 2 – сіңіру; doceo,ēre 2 – оқыту; studeo,ēre 2 – оқу; ago,ĕre 3 – əрекет жасау, алып жүру; recipio,ĕre 3 – алу; repello,ĕre 3 – қашыру, қорқыту (шыбын- шіркейлерді); praesideo,ēre 2 – алдында отыру, басқару

8) етістіктерді қандай жақта, көптікте, етісте тұрғанын анықтап, қазақ тіліне аударыңдар: praeparantur, signant, iungitur, nutritur, filtrant, nominator, miscetur, dividitur, dantur, est, sunt, formant

9) етістіктердің жіктелуін анықтап, бұйрық рай жасаңдар: studēre – зерттеу, laborāre – жұмыс істеу, punīre – жазалау, salvēre – сау болу, excusāre – кешіру, legĕre – оқу.

10) қазақ тіліне аударыңдар:

1. Vale. Valēte. 2. Vive et vale. 3. Repĕte bis. 4. Audīte, legĭte et scribĭte. 5. Bene laborāte. 6. Noli repetĕre. 7. Primum praeparāte, deinde dāte. 8. Nolīte addĕre. 9. Coque et refrigĕra. 10. Audi attente. 11. Linīte caute. 12. Divĭde et impĕra. 13. Ora et labōra. 14. Vivĕre est cogitāre. 15. Nota bene!

11) етістіктердің жіктелуін анықтаңдар: (per)colo, āre – сүзу; signo, āre – белгілеу; refrigĕro, āre – суыту; praepăro, āre – дайындау; (con)servo, āre – сақтау; agĭto, āre – шайқау; formo, āre – жасау (пайда болу); sterilĭso, āre – залалсыздандыру; macĕro, āre – жібіту; do, ăre – беру, жіберу; adhĭbeo, ēre – қолдану; valeo, ēre – дені сау болу; misceo, ēre – араластыру; extrăho,ĕre – өндіріп шығару; repĕto,ĕre – қайталау; vivo,ĕre – өмір сүру; contĭneo, ēre – құрамында болады; solvo, ĕre – еріту; verto,ĕre – бұру; divĭdo,ĕre – бөлу coquo,ĕre – қайнату; concīdo, ĕre – кесу, майдалау; contundo, ĕre – талқандау; tero,ĕre – ысқылау; sumo,ĕre – қабылдау; infundo,ĕre – құю; addo,ĕre – қосу; audio,īre – тыңдау; finio, īre – бітіру; linio, īre – жағу.

1. Primum non nocere – ең алдымен зияның тимесін.

2. Divide et empera – бөліп ал да, биле.

3. Dictum factum айтылды, істелді.

1. Латын тіліндегі етістіктер жіктелуі.

2. Бұйрық рай (Imperativus).

3. Латын етістігінің негізгі тұлғалары мен түбірлері.

4. Осы шақтың 1-жақ жекеше түрдегі тұлғасы.

5. Өткен шақтың 1-ші жақ жекеше түрдегі тұлғасы.

6. Супин.

7. Осы шақтың тұйық райлы тұлғасы.

8. Латын тіліндегі esse болу етістігі.
Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. - 1992
5В120200 «Ветеринариялық санитария» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 7 Тәжірибелік сабақ

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады. Оқыту барысында қарастырылатын негізгі мәселелер:

• 
  сын есімнің 3 жіктеуімен таныса отырып, сын есім мен зат есімнің үйлесуін ажырату жәнеисөз құрау.
  

- Латын тілінде сын есімнің шырайлары: жай шырай(gradus positīvus),

салыстырмалы шырай (gradus comparatīvus), күшейтпелі шырай (gradus

superlatīvus).

- Рецептің құрамында кездесетін етістіктің түрлерін,

етістіктің грамматикалық категорияларын, негізгі тұлғалары мен түбірлері туралы мағлұмат беру.

- сан есіммен, оның түрлерімен

Танысу.

1. Nom. Sg сын есімдерді Gen. pl. аударыңдар:

1) longus 5) simplex 9) pulmonalis

2) parva 6) ruber 10) medullare

3) niger 7) alba 11) recens

4) magnum 8) latum 12) sphenoidalis2

2. сын есімнің жіктелуін анықтаңыздар:

1)obliquus 5) occipitale 9) lata

2)zygomatica 6) brevis 10) temporalis

3)rectum 7) recens 11) saluber

3. Терминдері латын тіліне аударыңдар:

1)Жауырын шеміршегі 6) омыртқа денесі

2)Жауырын қыры 7) жоғарғы ерін

3)Жауырын қырының төмпегі 8) ащы ішек

4)Білек сүйектері 9) ұйқы безі

5) кəрі жілік 10) өт қабы

1. Төмендегі сын есімдерді салыстырмалы жəне күшейтпелі сын есімдерге ауыстырыңдар:

fragĭlis, e; elĕgans, antis; longus, a, um; simplex, ĭcis; ater, tra, trum; tenuis, e; crassus, a, um; virĭdis, e; magnus, a, um; usitātus, a, um; parvus, a, um; rapax, ācis.

2. Салыстырмалы жəне күшейтпелі сын есімдердің аударылу ерекшеліктеріне көңіл бөліп, қазақ тіліне аударыңдар.

Ailanthus altissĭma, Cеtorhīnus maxĭmus, Cercocēbus aterrĭmus, Citellus major, Eragrostis minor, Glaucidium minutissĭmum, Iris elegantissĭma, Jasmīnum odorantissĭmum, Junipĕrus foetidissĭma, Ocĭnum minĭmum, Pimpinella major, Polygŏnum tenuissĭmum, Pulmonaria mollissĭma, Rhinanthus major, Sanguisorba minor.

3. Латын тіліне аударыңдар:

ұзынырақ жіп, ең қалың мембрана, алдыңғы тесік, өте жалпақ жапырақ, өткірлеу тұмсық, ең жаңа түр, өте пайдалы өсімдік, жоғарғы эпидермис, жіңішкелеу тамыр, жуандау сабақ, ең үлкен экземпляр, асқазанның артқы бөлігі, атланттың жалпақ жалғамасы, бастың ұзынырақ бұлшық еті, үлкен мүйіз жəне кіші мүйіз.

4.Сын есім шырайларын құрыңдар: ащы, тəтті, еркін, жеңіл, өткір.

5.Төмендегі сын есімдерді салыстырмалы жəне күшейтпелі сын есімдерге ауыстырыңдар:

fragĭlis, e; elĕgans, antis; longus, a, um; simplex, ĭcis; ater, tra, trum; tenuis, e; crassus, a, um; virĭdis, e; magnus, a, um; usitātus, a, um; parvus, a, um; rapax, ācis.

Ailanthus altissĭma, Cеtorhīnus maxĭmus, Cercocēbus aterrĭmus, Citellus major, Eragrostis minor, Glaucidium minutissĭmum, Iris elegantissĭma, Jasmīnum odorantissĭmum, Junipĕrus foetidissĭma, Ocĭnum minĭmum, Pimpinella major, Polygŏnum tenuissĭmum, Pulmonaria mollissĭma, Rhinanthus major, Sanguisorba minor.

ұзынырақ жіп, ең қалың мембрана, алдыңғы тесік, өте жалпақ жапырақ, өткірлеу тұмсық, ең жаңа түр, өте пайдалы өсімдік, жоғарғы эпидермис, жіңішкелеу тамыр, жуандау сабақ, ең үлкен экземпляр, асқазанның артқы бөлігі, атланттың жалпақ жалғамасы, бастың ұзынырақ бұлшық еті, үлкен мүйіз жəне кіші мүйіз.

8. Сын есім шырайларын құрыңдар:, енді, созылмалы, ұзын, қысқа, сары.

9. Жіктеңдер: medĭcus peritior – тəжірибелірек _______дəрігер, casus gravior – ауырлау жағдай.

10. Қазақ тіліне аударыңдар:

1. Eucalyptus arbor altissĭma est. 2. Plantaglucīdum ex extracto aquōso foliōrum Plantagĭnis majōris efficĭtur. 3. Medĭci Graecōrum clariōres sunt medĭcis Romānis. 4. Graviōres et difficiliōres anĭmi morbi sunt quam corpŏris. 5. Dentium, oculōrum, aurium dolor acutissĭmus est. 6. Aer purissĭmus et cibus optĭmus phthisis aegrōtis maxĭme necessarii sunt. 7. Omnium vasōrum vasa capillaria minĭma et tenuissĭma sunt. 8. Aorta est maxĭma arteria corpŏris humāni. 9. Optĭmum medicamentum quies est. 10. Salus popŭli – suprēma lex. 11. Сын есімдерді салыстырмалы жəне күшейтпелі сын есімдерге аударыңыздар: ащы, тəтті, балауса, еркін, жеңіл, өткір. 12. Терминдерді Nom. pl. жəне Gen. Pl. аударыңдар. 1) pulvis subtilissimus 2) musculus longissimus 3) solutio purissima 4) dosis maxima. 13. жіктеуді анықтап, бұйрық рай формасын құрыңдар: studēre – зерттеу, laborāre – жұмыс істеу, punīre – жазалау, salvēre – деннің сау болуы, excusāre – кешіру, legĕre – оқу. 14. зат есімдердің қандай формада тұрғананын табыңдар: pastā, ampullam, ampullas, ampullis, massā, tincturae, pilulārum.

Жаттығулар:

1)жіктеуді анықтап, бұйрық рай формасын құрыңдар: studēre – зерттеу, laborāre – жұмыс істеу, punīre – жазалау, salvēre – деннің сау болуы, excusāre – кешіру, legĕre – оқу.

2) зат есімдердің қандай формада тұрғананын табыңдар: pastā, ampullam, ampullas, ampullis, massā, tincturae, pilulārum.

3) етістіктерді praesens indicativi activi жікте: dividĕre, sterilisāre, terĕre.

4) етістіктерді praesens indicativi passivi жікте: formāre, finīre, dividĕre.

5) етістіктерді praesens indicativi activi жікте: dividĕre, sterilisāre, terĕre.

6) етістіктерді praesens indicativi passivi жікте: formāre, finīre, dividĕre.

7) етістіктерді рraesens indicativi activi et – passiv- те жіктеңдер:

labōro,āre 1 –жұмыс істеу, aspīro,āre 1 – талпыну, consto,āre 1 – өзгермеу; simŭlo,āre 1 – құлану; disserto,āre 1 – пайымдау, зерттеу; absorbeo,ēre 2 – сіңіру; doceo,ēre 2 – оқыту; studeo,ēre 2 – оқу; ago,ĕre 3 – əрекет жасау, алып жүру; recipio,ĕre 3 – алу; repello,ĕre 3 – қашыру, қорқыту (шыбын-шіркейлерді); praesideo,ēre 2 – алдында отыру, басқару

8) етістіктерді қандай жақта, көптікте, етісте тұрғанын анықтап, қазақ тіліне аударыңдар: praeparantur, signant, iungitur, nutritur, filtrant, nominator, miscetur, dividitur, dantur, est, sunt, formant

9) етістіктердің жіктелуін анықтап, бұйрық рай жасаңдар: studēre – зерттеу, laborāre – жұмыс істеу, punīre – жазалау, salvēre – сау болу, excusāre – кешіру, legĕre – оқу.

10) қазақ тіліне аударыңдар:

1. Vale. Valēte. 2. Vive et vale. 3. Repĕte bis. 4. Audīte, legĭte et scribĭte. 5. Bene laborāte. 6. Noli repetĕre. 7. Primum praeparāte, deinde dāte. 8. Nolīte addĕre. 9. Coque et refrigĕra. 10. Audi attente. 11. Linīte caute. 12. Divĭde et impĕra. 13. Ora et labōra. 14. Vivĕre est cogitāre. 15. Nota bene!

11) етістіктердің жіктелуін анықтаңдар: (per)colo, āre – сүзу; signo, āre – белгілеу; refrigĕro, āre – суыту; praepăro, āre – дайындау; (con)servo, āre – сақтау; agĭto, āre – шайқау; formo, āre – жасау (пайда болу); sterilĭso, āre – залалсыздандыру; macĕro, āre – жібіту; do, ăre – беру, жіберу; adhĭbeo, ēre – қолдану; valeo, ēre – дені сау болу; misceo, ēre – араластыру; extrăho,ĕre – өндіріп шығару; repĕto,ĕre – қайталау; vivo,ĕre – өмір сүру; contĭneo, ēre – құрамында болады; solvo, ĕre – еріту; verto,ĕre – бұру; divĭdo,ĕre – бөлу coquo,ĕre – қайнату; concīdo, ĕre – кесу, майдалау; contundo, ĕre – талқандау; tero,ĕre – ысқылау; sumo,ĕre – қабылдау; infundo,ĕre – құю; addo,ĕre – қосу; audio,īre – тыңдау; finio, īre – бітіру; linio, īre – жағу.

Зат есімнің септеу жүйесіндегі орнын түсіну үшін ботаникалық жəне зоологиялық номенклатурадағы жіктелу жүйесінде қолданылатын негізгі токсономиялық категориялардың атауларын жатқа білген жөн.

Жануар жəне өсімдік əлеміндегі жіктелуінің негізгі бірлігі түр (species, ēi f) болып саналады. Түрлер туысқа (genus, ĕris n), ал туыс – в тұқымдастыққа (familia, ae f), тұқымдастық – жануарларда тек тармаққа (отрядтарға -ordo, ĭnis m), өсімдіктерде қатарға (порядки - ordo, ĭnis m), ол өз кезегінде – текке (кластарға - classis, is f), ал тек – жануарларда тапқа (тип -11 phylum, i n), өсімдіктерде бөлімге (отделы - divisio, ōnis f), тап пен бөлімдер – патшалыққа (regnum, i n) алып келеді. Сонымен, зоологиялық жəне ботаникалық токсономиялық категория түрден басталып, патшалыққа келіп тірелетін төңкерілген пирамидаға ұқсайды. Түр атауы биноминальды номенклатураға сай екі бөлімнен – тектік жəне түрлік атаудан тұрады.

Тектік атау Родовое nom. sg.септеуінде тұрған зат есіммен аталып, бас əріппен жазылады: Betŭla - қайың, Ciconia - тырна, Tritĭcum - бидай.

Зат есімнің түрді анықтауға қолданылатын кездері болады: Luscinia luscinia - бұлбұл, Pica pica - сауысқан, Rattus rattus - қара атжалман. Мұндай атаулар тавтонимдер (грек. to auto onyma - соның өзі) деп аталады жəне тек зоологияда ғана қолданылады.

Түрлік атауда термин элементтерінің тікелей аудармасына сай келе бермейтін жағдайлар да болады: Hypoderma bovis - бұқа оқалағы - зат есім hypoderma, ătis n (тікелей. «теріастылық») жəне ілік септігіндегі зат есім bos, bovis m, f - бұқа, сиыр деген сөздерден тұрады. Rattus rattus (тікелей аудармасы «атжалман-атжалман») «қара атжалман», Canis lupus - қасқыр (тікелей аудармасы «ит-қасқыр») деп аударылады.

Сын есімдер биологиялық номенклатурада түрдің анықтауышы ретінде жəне субстантивирленген формада – тұқымдас, бөлім, тектердің уноминальдық атауларында қолданылады. Түрді анықтағанда сын есімдер өзінің мағынасын жоғалтып, басқаша болып аударылуы да мүмкін: orientālis, e шығыстық, бірақ: Blatta orientālis - қара таракан; esculentus, a, um – жеуге жарамды.

Токсономиялық бірліктегі зат есімнің аталуы

Түрі

Species, ēi,f f

genus, ĕris n

Тұқымдасы

familia, ae f f

Тек тармағы (Отряд) ordo, ĭnis m жануарларда f

Қатар ordo, ĭnis m өсімліктерле f f

Класы classis, is f f табы

phylum, i, n жануарларда

Бөлімі

divisio, ōnis, f өсімдіктерде

regnum, i n

1. 
   Primum non nocere – ең алдымен зияның тимесін.
   
2. 
   Divide et empera – бөліп ал да, биле.
   
3. 
   Dictum factum айтылды, істелді.
   
4. 
   Uses est optimus magister – тəжірибе ең жақсы ұстаз
   
5. 
   Chirurgiae effectus inter omnes medicinae partes evidentissimus est -
   
6. 
   медицинаның барлық саласынан хирургияның əсері ең мықты.
   
7. 
   Mens sana in corpore sano bonum magnum est – дені саудың жаны
   

8. 
   Post reconvalescentiam - Сауыққаннан кейін.
   
9. 
   Post operatiōnem - Операциядан кейін.
   
10. 
    Post partum - Туғаннан кейін.
    

1. 
   Сын есімнің қанша шырайы бар?
   
2. 
   Биологиялық номенклатурадағы салыстырмалы жəне күшейтпелі
   
3. 
   шырайдың құрылуы.
   
4. 
   Биологиялық терминологиядағы сын есімдердің маңызды суффикс-
   
5. 
   тері.
   
6. 
   Латын тіліндегі етістіктер жіктелуі.
   
7. 
   Бұйрық рай (Imperativus).
   
8. 
   Латын етістігінің негізгі тұлғалары мен түбірлері.
   
9. 
   Осы шақтың 1-жақ жекеше түрдегі тұлғасы.
   
10. 
    Өткен шақтың 1-ші жақ жекеше түрдегі тұлғасы.
    
11. 
    Супин.
    
12. 
    Осы шақтың тұйық райлы тұлғасы.
    
13. 
    Латын тіліндегі esse болу етістігі.
    
14. 
    3 жіктеудің сын есімдері жəне олардың сөздік формасы мен түбірі.
    
15. 
    Сын есімдерді зат есімдермен үйлестірген кездегі реттік іс-əрекеттер.
    

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

2 Анатомия терминдерінің сөздігі ( Қазақша-орысша латынша, орысша латынша-қазақша, латынша-орысша-қазақша) / Рақышев, А. - 1992
5В120200 «Ветеринариялық санитария» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 8 Тәжірибелік сабақ

Анатомиялық терминде сын есім мен зат есімнің үйлесуі кездесетін болғандықтан, сын есімді оқу болашақ ветеринарлар үшін қажет. Бұл сабақта студенттер сын есімнің категориялармен танысады.

• 
  сын есімнің 3 жіктеуімен таныса отырып, сын есім мен зат есімнің үйлесуін ажырату жәнеисөз құрау.
  

- Латын тілінде сын есімнің шырайлары: жай шырай(gradus positīvus),

салыстырмалы шырай (gradus comparatīvus), күшейтпелі шырай (gradus

superlatīvus).

- сан есіммен, оның түрлерімен танысу.

Жаттығулар:

1. Сын есімдерді feminīnum жəне neutrumда толықтырып жазып, қазақ тіліне аударыңдар:

albus, a, um longus, a, um

niger, gra, grum mellĭfer, ĕra, ĕrum

Nom. sg. Gen. sg. түбір

albus

album

albae

albniger

nigrum

nigrae

nigrmellĭfer

mellifĕra

mellifĕrum

mellifĕri

mellifĕrae

mellifĕri

mellĭfer-

m f n m f n

Nom us a um i ae a

Gen i ae i orum arum orum

longus, medianus, dexter, transversus, sinister, latus, profundus, obliquus,

internus, externus.

2. Nom. Sg. сын есімдері. Nom. pl. аударыңдар:

1) auricularis 5) cerebralis 9) deltoideus

2) abdominale 6) rectale 10) flavum

3) triceps 7) acutus 11) ethmoidale

4) recens 8) cutanea 12) otica

3.Зат есімдерді сын есімнің жекеше түріне айналдырып, түбірін табыңдар: cortex, radix, foramen, crus, lemur, corpus, articulatio, cartilage, paries, trochanter, occiput, regio, animal, rete, calcar, flexor, cor, pes.

4.Зат есіммен сын есімді үйлестіріңдер:

dens, dentis m -тіс (caninus, a, um - иттің); radix, icis f- тамыр (profundus, a, um - терең); articulatio, onis f- буын (simplex, icis – жай, күрделі емес); pix, picis f- смола (liquidus, a, um - сұйық); regio, onis f – аудан, аумақ (frontalis, e - маңдай); flos, floris m – гүл (ruber, bra, brum - қызыл); pulvis, eris m – ұнтақ (flavus, a, um - сары); manus, us f – қол (bonus, a, um - жақсы); pars, partis f – бөлік (magnus, a, um - үлкен); pinus, i f - арша (altus, a, um - биік); cuculus, i m – көкек (cinereus, a, m - сұр); larus, i m – шағала (albus, a, um - ақ); erinaceus, i

m - кірпі (spinosus, a, um- тікенекті); galantus, i m – бəйшешек (sibiricus, a, um - сібірлік); betula, ae f - қайың (verrucosus, a, um - сүйелді).

5. Зат есімді сын есіммен үйлестіріңдер:

1) morbus, i, m chronicus, a, um 6) ligamentum, i, n latus, a, um

2) vertebra, ae, f cervicalis, e 7) scapula, ae, f dexter, tra, trum

3) regio, onis, f parietalis, e 8) solutio, onis, f recens, ntis

4) pulmo, onis, m sinister, tra, trum 9) tinctura, ae, f simplex, icis

5) nervus, i, m spinalis, e 10) unguentum, i, n flavus, a, um

6. терминдерді сын есімнің көпше түріне аударыңдар:

1)os longum 4) solutio recens

2)ligamentum latum 5) vertebra cervicalis

3)tinctura simplex 6) morbus chronicus

7. Терминдерің жалғауын жалғап, қазақ тіліне аударыңдар:

1)columna vertebral... 6) os parietal...

2)foramen vertebral... 7) processus zygomatic...

3)processus articular... 8) crista sagital... extern...

4)foramina vertebral... lateral... 9) musculus pectoral... profund...

5)ossa temporal... 10) foramen occipital... magn...

8. Терминдерді қазақ тіліне аударыңдар:

1) fractura ossis femoris, 2) fracturae ossium capitis, 3) fractura ossium metacarpalium, 4) fracturae et luxationes vertebrarum cervicalium, 5)vulnera articulationis tarsi, 6) distorsio articulationis genus, 7) distorsio articulationis coxae, 8) vulnera tendinum, 9) ruptura et perforatio uteri, 10) luxatio vertebrae cervicalis, 11) ulcus ventriculi, 12) ulcus intestinorum, 13) ulcera ungulae, 14) tumores in cavo nasi.

9. Зат есімдердің қай жіктеуге жататындығын анықтаңдар:

brikētum,i n; carbo,ōnis m; campus,i m; charta,ae f; cor, cordis n; crystallus,I f; genus,ĕris n; visus,us m; diagnōsis,is f; ductus,us m; dies,ēi f; regŭla,ae f; rabies,ēi f; lex, legis f; bolus,i f.

10. Төменде келтірліген зат есімдерді Nom. pl. жəне Gen. Pl. аударыңдар. apex, margo, tendo, articulatio, cartilago, radix, foramen, femur, tempus, pulmo.

ossa cranii, foramina sacralia pelvina, vertebrae caudales, columna vertebralis, foramen palatinum maius, ossa membri thoracici, ossa metacarpalia, ossa membri pelvini, musculi colli, musculi dorsi.

coxa, dorsum, humerus, radius, incisura, intestinum, tibia, truncus, ligamentum, fibula.

аударыңдар. incisura, vertebra, radix, avis, unguis, femur, bursa, processus, cornu, pulmo, septum, ligamentum, cavum, crista, labium, articulatio, cartilago, animal, dens, ductus, facies, scapula, oculus. musculus.

Ақ қайың – Betŭla,ae f-

ауру – morbus,i m

қағаз – charta,ae f

шөлмек – lagēna,ae f

жаңғақ – nux, nucis f

долана – Crataegus,i f

көз – ocŭlus,i m

лай – bolus,i f

бүлдірген – Rubus idaeus,i m

май – oleum,i n

салмақ– massa,ae f

өгей шөп – Farfăra,ae f

медицина – medicīna,ae f

шырын – succus,i m

майлы – oleōsus,a,um

улы – toxĭcus,a,um

дистилденген– destillātus,a,um

ащы – amārus,a,um

rectificātus,a,um - тазаланған

Romānus,a,um – римдік

Rossĭcus,a,um – орыс

rotundus,a,um – домалақ

ruber,bra,brum – қызыл

primus,a,um – бірінші

obscūrus,a,um – қараңғы

novus,a,um – жаңа

nullus,a,um – ешқандай

medius,a,um – ортаншы

ешкі мия – Glycyrrhiza,ae f

тұз қышқылы–Acĭdum hydrochlorĭcum

қарағай – Pinus,i f

ыдыс – vas, vasis n

спирт – spirĭtus,us m

гүл – flos, floris m

жидек – bacca,ae f

у – venēnum,i n

тіл – lingua,ae f

ауру – aegrōta,ae f

үлкен– magnus,a,um

көздің – ophthalmĭcus,a,um

максимальды – maxĭmus,a,um

melior, melius – үздік

majālis,e – мамырдың

major, majus – үлкенрек

composĭtus,a,um – күрделі

analgetĭcus,a,um – ауру басқыш

almus,a.um – нəрлі

altus,a,um – биік

Rosa,ae f – раушан гүл, итмұрын

os, ossis n – сүйек

ovum,i n – жұмыртқа

oxўdum,i n – оксид

anĭmal,ālis n – жануар