Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

97 
Әдісте біріктіру тҥйінінің барлық тетіктері сортталғанда шақтамалары жоғары 
мәнді қҧрастыру тетіктері бір топқа тҥседі, бҧл топтағы тҧйықтаушы ӛлшем ең 
кішісі болады, сондықтан осы топқа тӛменгі шақтама мәні ең кіші болып 
келетін тҧйықтаушы тетіктер кіреді. Шақтамалары тӛменгі мәнді қҧрастырушы 
тетіктер басқа топқа жиналады, бҧл жерде тҧйықтаушы тетіктердің 
шақтамалары жоғарғы мәнде. Мҧндай топтар екі немесе одан да кӛп бола 
алады.
Бҧл әдіс біріктіру сапасын тҥсірмей, тҧйықтаушы буынның шақтамасын 
кеңітуге мҥмкіндік береді. Әдістің кемшілігі – тетіктерді алдын ала сорттау. 
4. Реттеу әдісі. Реттеу әдісі деп ӛлшем тізбегінің тҧйықтаушы буынының талап 
етілген дәлдігіне, тізбекке теңгеруші К буын немесе реттеуші қҧрылғы енгізіп, 
К ӛлшемін (материал қабатын алмай) немесе орналасуын ӛзгертумен 
тағайындалған шекте болатын тҧйықтаушы ӛлшемге қол жеткізу әдісін 
айтамыз. 
5. Қиюластыру әдісі. Біріктіру кезінде тҧйықтаушы буынның қиюластыруын 
талап ететін әдіс. Тҧйықтаушы буынның ең кең диапазонын тағайындауға 
болады. Кӛбіне жеке-дара және тәжірибелік ӛндірістерде қолданылады.
Реттеу әдісінен басқа әдістердің барлығына әділ болатын теңдеу: 







iум
ув
i
A
A
A
Тҧйықтаушы буынның ӛлшемі АΔ ҥлкейтетін буындар ӛлшемдерінің 
қосындысы мен кішірейтетін ӛлшемдердің қосындысының айырмасына тең. 
1. Толық ӛзара ауыстырымдылық әдісімен есептеу. Бҧл әдісте тҧйықтаушы 
буынды әрқашан машина конструкциясына есептелген саңылаумен немесе 
керіліспен орнатуға болады. 
Тҧйықтаушы буынның максималды және минималды мәні тең болады: 










max
min
min
min
max
max
Aiàç
Ai¢ëº
A
Aiàç
Ai¢ëº
A
Тҧйықтаушы ӛлшемнің жоғарғы және тӛменгі ауытқулары тең болады: 
















æÀiàç
òÀi¢ëº
òÀ
òÀiàç
æÀi¢ëº
æÀ
Тҧйықтаушы буынның шақтамасы барлық буынның шақтамаларының 
қосындысына тең: 



TAi
TA
. 
Мысалы, ӛлшем тізбегі берілген (2.27-сурет). Тҧйықтаушы буынның 
номиналды ӛлшемі мен оның шақтамасын толық ӛзараауыстырымдылық 
әдісімен есептеу керек. 
Берілгені: 
мм
A
мм
A
мм
A
мм
A
25
,
0
5
,
0
3
,
0
1
,
0
8
,
0
16
4
;
25
3
;
18
,
0
45
2
;
100
1










. 
Тҧйықтаушы буынның номиналды ӛлшемін анықтаймыз: 
АΔ
5
= 100 – (45+ 25 + 16) = 14 мм 
Тҧйықтаушы буынның жоғарғы және тӛменгі ауытқуын анықтаймыз: 

98 
ΔжАΔ = 0- (-180 +100 -500) = 580 мкм 
ΔтАΔ = -800 – (180 +300 -250) = -1030 мкм 
Тҧйықтаушы ӛлшемнің жалпы шақтамасы: 
ТАΔ = 800 + 360 + 200 + 250 = 1610 мкм 
Соңында 
мм
A
58
,
0
03
,
1
5
14




2. Ықтималды ӛзара ауыстырымдылық әдісімен есептеу. Алдыңғы есеп 
шарттары. Тҧйықтаушы буынның шақтамасын анықтау АΔ
5
. 
2
)
(



i
TA
TA
формуласына сәйкес шақтама тең болады 
мкм
TA
934
)
250
(
200
360
800
2
2
2
2







Шақтама бірінші әдіспен салыстырғанда 1610 мкм ден 934 мкм дейін 
тӛмендетілді немесе 72%. Осы формула бойынша есептеу алынған шақтама 
тҧйықтаушы буынның барлық ӛлшемінің 95% тҥсетінін кӛрсетеді. Бірақ бҧл 
алдыңғы есептің шарттарына сәйкес қҧрастырушы буындардың шақтама 
мәндері бола тҧра, тетіктерді біз осы шақтамамен жасауымыз керек деген емес. 
Келтірілген есептеуден қҧрастырушы ӛлшемдерінің шақтамалары мен 
тҧйықтаушы ӛлшем шақтамасы арасындағы қатынасты, тҧйықтаушы ӛлшемнің 
шақтамасын ӛзгертпей қҧрастырушы ӛлшем шақтамаларын ҥлкейту жолымен 
ӛзгертуге болатыны кӛрініп тҧр. Алдыңғы есептеуге қҧрастырушы буындар 
шақтамаларының тҧйықтаушы буын шақтамасына қатынасы ∑Tai/TAΔ = 1 тең, 
ал осы есептеуге ∑Tai/TAΔ = 1610/934 = 1,72. 
А
1
ҥлк 
А
2
кіш 
А
3
кіш 
А
4
кіш 
АΔ
5

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: