Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров

117 
7-ғасырда бірінші механикалық сағаттар пайда болды, бірақ Х. Гюйгенс 
тек 1657 жылы ғана сағаттарда механикалық маятникті қолданды, кешірек
1675 жылы сағаттарда маятник ретінде серіппені қолдану ҧсынылды. 
Сағаттардың осындай қҧрылымы қазіргі кезде де бар. 1646 жылы Б. Паскаль 
сҧйықтық бағанының кӛмегімен қысым ӛлшеуге арналған алғашқы аспаптарды 
ҧсынды.
18-19-ғасырдағы ӛндірістік тӛңкеріс дәлдіктің жаңа стандарттарының 
және жаңа заманға лайық біртҧтас аспаптар қатарының пайда болуына алып 
келді. 1638 жылы жасалған бірінші винттік микрометр 19-ғасырда әлдеқайда 
жаңартылды. Ӛлшеудің дәл болуы машина бӛлшектерін дайындаудың дәлдігін 
жоғарылатты және бҧйымның қҧндылығын тӛмендетуге, ӛндірістің кӛлемін 
кӛбейтуге 
мҥмкіндік 
берген 
машина 
бӛлшектерінің 
ӛзара-
ауыстырымдылығының деңгейін жоғарылатты. 18-ғасырда Г.Фаренгейт 
сынапты термометрді жаңартты және температураны ӛлшеуде ӛзінің жеке 
шкаласын енгізді. Содан кейін Цельсий және Кельвин шкалалары пайда болды.
1848 жылы Э.Бурдон манометрлерде деформацияланатын таяқшаларды 
қолдануды ҧсынды, ол аспаптардың қҧрылымын едәуір жеңілдетті және осы 
аспаптардың дәлдігін жоғарылатты (4.2–сурет).
19-ғасырда гальванометр сияқты аспаптардың жасалуына арқау болған, 
электроэнергетиканың 
дамуы 
басталды. 
19-
ғасырдың ең басты жетістіктерінің бірі – біз оқып 
жатқан ҥрдістерге терең талдау жҥргізілді. 
Микроскоптың жаңартылуымен, спектрометр және 
полярометр сияқты аспаптардың жасалуымен 
зеттеудің жаңа салалары пайда болды.
20-ғасырда ӛндіріске қажетті ҥлкен кӛлемде 
ӛлшеу қҧралдары дайындалды. Олар дәлдігі жоғары
және тез әрекет ететін болды. Ғасырдың басында
жаңа техника саласы – радиобайланысқа арналған 
қҧралдарға қажеттілік туындады. Аспаптардың 
кӛпшілігі электрондық және электрлік бола бастады. Олардың негізгі 
компоненті – энергияны бір тҥрден басқа тҥрге тҥрлендіретін қҧрылғысы 
болды. Екінші дҥниежҥзілік соғыстан кейін химиялық және физикалық 
талдаулар мен ӛлшеулер басқаша жҥргізіле бастады. Алғашқыда зерттеліп 
жатқан материалдың кӛп мӛлшерін талап ететін, жеткілікті тҥрде ҧзақ уақытты 
қҧрайтын ҥрдістен тҧрды. Спектрофотометрдің, масс-спектрометрдің және 
газдық хроматографтың жасалуымен заттың аз мӛлшеріне тез және дәлдігі
жоғары талдаулар жасауға мҥмкіндік туды.
1950 жылдан бастап ӛлшеу жабдықтарын дайындау ҥрдістеріне 
электрониканың, телекоммуникацияның және есептеу техикасының дамуы 
ҥлкен әсерін тигізді. Гюйгенстің механикалық сағаттар жҥйесін тәжірибе 
жҥзінде ығыстыратын кварцтық сағаттар пайда болды. 70-жылдары жасалған 
микропроцессорларды қолдану кӛптеген аспаптардың ӛлшемінің кішіреюіне 
және қҧнының азаюына алып келді. Ӛлшеу ақпараттары компьютердің 
жадында шектеусіз уақыт сақталып, қолданушыға ыңғайлы тҥрде беріліп, ҧзақ 

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: