Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі т. М. Мендебаев, Е. С. Асқаров
жүктеу/скачать 3.11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.3. Ӛлшеу қҧралдарын дайындауда пайдаланылатын физикалық қҧбылыстар
| 70
80 90 0,9х n 0,1x n n НЕГІЗГІ ШКАЛА НОНИУС ШКАЛАСЫ 4.10-сурет Интерференцияның (электромагнитті толқындардың тербелісі) пайда болуы ҧзындықты ӛлшеу ҥшін қолданылады. Интерференция фазасы бойынша жылжытылған бір жиіліктегі тербелістердің ӛзара әсерінде байқалады. Теориялық тҧрғыда бҧл екі сәулелену кӛздерінің тербелістері болуы мҥмкін, бірақ кӛбінесе, сәулеленудің бір кӛзі пайдаланылады. а 1 және а 2 екі сәуленің тербелістері фазасы бойынша сәйкес келгенде, суммарлық амплитуда оның суммасына тең болып, резонанс туғызады. Аспаптың экранында жарық нҥкте кӛрінеді. Тербелістер қарама-қарсы фазада болғанда, олардың жалпы суммасы нӛлге тең. Аспаптың экранында ештеңе кӛрінбейді. Стробоскоптық эффект. Дискіде тең аралықта белгілер қойылады, импульстік лампа арқылы тең уақыт аралықтарын жарықтандырады, егерде дисктің айналу жылдамдығы мен импульстердің интервалы сәйкес келсе, онда жарық айналудың бір бағытындағы белгілерді жарықтандырады. Бақылаушыға диск айналмай бір орында тҧрған сияқты болып кӛрінеді. 4.3. Ӛлшеу қҧралдарын дайындауда пайдаланылатын физикалық қҧбылыстар Ӛлшеу қҧралдарын қҧрастыруда және әрекет ету қағидаларын дайындауда қазіргі таңда белгілі заманауи физиканың заңдары мен қҧбылыстары кеңінен пайдаланылады. Ӛлшеу қҧралдары ҥшін ӛлшеу ақпараттарын электрлік немесе магниттік сигналдарға тҥрлендіру ӛте ыңғайлы. 126 Бҧл сигналдар дискреттілігі мен дәлдігінің жоғарылығымен ерекшеленеді, шкала тҥрінде оңай беріледі, компьютерде тез ӛңделеді, жазып алып, ҧзақ сақтап, кезкелген уақытта пайдалануға болады. Негізгі қҧбылыстарды қарастырайық. 1. Әртекті материалдардан дайындалған екі электродтың (терможҧп) жабысқан орнын қыздыру электроқозғалтқыштық кҥштерді (ЭҚК) туғызады. Бҧл қҧбылыс температураны ӛлшеуде кеңінен қолданылады. 2. Электр ӛткізгіштер мен жартылай ӛткізгіштерді қыздыру олардың кедергілерінің (термисторлар, кедергі термометрлері) ӛзгеруін туғызады. Бір материалдар (платина) температураны ӛлшеудің жоғарғы дәлдігін алуға мҥмкіндік береді, ал басқа материалдар (жартылай ӛткізгіштер) температураның ӛте аз интервалын ӛлшеуге және ӛте кіші объектілердің (жәндіктер, ӛсімдік жапырақтары) температурасын ӛлшеуге мҥмкіндік береді. 3. Кейбір металдарды серпінділік шегінде созу мен сығу олардың кедергілерінің ӛзгеруін туғызады. Бҧл қҧбылыс ӛлшеу қҧралдарында жоғары және ӛте жоғары қысымдағы денелерді деформациялауға қолданылады. 4. Кейбір жартылай ӛткізгіштер мен металдар арасында шекаралық қабатта оны жарықтандыру кезінде ЭҚК туындайды, бҧл қҧбылыс фотоэлектрлік эффект болып табылады. Қҧбылыс жарық шамаларын ӛлшейтін аспаптарда қолданылады. 5. Кейбір жартылай ӛткізгіштердің электр кедергісі жарықтың әсерімен ӛзгереді. Бҧл эффектті фотокедергілерді дайындауда пайдаланады. Оның жҧмыс істеуі ҥшін басқа жарық кӛзі талап етіледі. Бҧл қағидамен жҧмыс істейтін аспаптар жоғарыда келтірілген эффекттер базасында дайындалған аспаптардан дәлдігі жоғары болып келеді. 6. Дененің температураға қатысты жарықтануының қанық болуы. Объектінің температурасын контактсіз әдіспен (пирометрлер – температурасы 1500 0 С–тан асатын мартен пештерінде болаттың температурасын ӛлшейді) ӛлшеуге мҥмкіндік береді. 7. Кейбір кристалдардың тҥйіршіктерінде, яғни екі тҥйіршікке оларды тығыздайтын немесе созатын механикалық кҥштер тҥсірілсе, ЭҚК пайда болады, бҧл – пьезоэлектрлік эффект. Бҧл эффектіні ӛзгертсек, яғни тҥйіршіктерге электр тогын жіберсек, кристалл деформацияға ҧшырайды. Эффект тәжірибе жҥзінде инерциясыз. Бҧл уақытты – кварцтық сағаттарда қысымды, дірілді, жиілікті ӛлшейтін ӛлшеу қҧралдарында қолданылады. 8. Ферромагниттік материалдардан денелердің магниттік ӛтімділігі оларға тҥсірілген кҥшке (созу, сығу, айналдыру, ию және т.б.) қатысты ӛзгереді. Магниттік ӛрістің ӛзгеруінен кері қҧбылыс, дененің деформациялануы болуы мҥмкін, бҧл – магнитострикция қҧбылысы. Магниттік ӛріс ферромагниттік жҥрекшеде орналастырылатын катушканың кӛмегімен ӛлшенеді. Негізінен дыбыстық және ультрадыбыстық тербелістерді ӛлшеуде қолданылады. 9. Конденсатордың электр сыйымдылығының ӛзгеруі. Сыйымдылықты: жүктеу/скачать 3.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|