Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

29
шыққаннан  кейін  де  өзгеруін  тоқтатпайды. Осылай II екінші  деформация
зонасы, ОСД  сызығы  мен  алдыңғы  бетпен  шектелген  зона  пайда  болады.
Екінші деформация зонасының ОД ені, жуықтап алсақ түйісу алаңының енінің
жартысына  С/2 тең, ал  ең  үлкен  биіктігі  Δ
1
орташа  есеппен  алғанда  жоңқа
қалыңдығының «а» 0,1 құрайды. Зорев  Н.Н. көрсеткендей, кесілетін  қабат
түйіршігі, екінші  деформация  зонасын  өткенде, қатты  өзгереді: II зонадағы
деформация дəрежесі , жоңқаның орта  деформациясынан 20 есе, немесе оданда
көп есе үлкен.
Екінші  деформация  зонасының  размері  мен  материал  түйіршігінің
деформация дəрежесі алдыңғы беттегі үйкеліс қарқындылығымен анықталады.
Алдыңғы  беттегі  үйкеліс  азайған  сайын, екінші  деформация  зонасы  мен
деформация  қарқындылығы  азаяды. Кесілетін  қабаттың  қалыңдығы  азайған,
алдыңғы  бұрыш  ұлғайған  жəне  майлайтын  сұйықтардың  жақсысын  қолданған
сайын, II зона  өлшемі  кішірейе  береді. Бұл  жағдайда  жоңқа  түйіршіктерінің
деформация дəрежесі оның қалыңдығы бойымен бірдей.
Бірінші  жəне  екінші  деформация  зоналарындағы  болып  жатқан  күрделі
физикалық  құбылыстар, олардың  сандық  суреттемелерін  қарапайым
математикалық  əдістермен  беруге  жол  бермейді. Сондықтан  инженерлік
есептеулерде  жоңқаланудың  дəл  моделін, оның  қарапайым  моделімен
ауыстырамыз. Өндіріс  жағдайында  қолданылатын  құралдың  алдыңғы
бұрышында, кесілетін  қабаттың  қалыңдығында, кесу  жылдамдықтарында
бірінші  деформация  зонасының FQ ұзындығы  кішірейеді. Кесу  бетіне
b
°
бұрышымен көлбеу жатқан, ОЕ сызығына жақындап, ОА жəне ОВ шекаралары
жылжиды. Ығысу деформациялары, қалыңдығы ΔХ болатын өте жұқа  қабатта
жиналады  деп  ойлауға  мүмкіншілік  береді, ал  сырғу  беттерінің  жинағын,
ығысудың шартты жазықтығы (УПС) деп аталатын, бір ғана ОЕ жазықтығымен
алмастыруға болады.
Тəжірибе  жүзінде  өзгермелі  жағдайда  жалпақ  болып  келгендіктен,
жоңқалану  процесі  қарапайым  ығысу  заңдылықтарына  бағынады. Бұл
жағдайды эксперименттік тексеру дəлелдейді.
Бірақта  оның  үлесі, қарапайым  ығысу  деформациясымен  салыстырғанда
үлкен  емес. Сондықтан  да, инженерлік  есептеулер  кезінде  қарапайым
ығысудың  өзгерген  жағдайын  алып, тек  бір  ғана  ығысу  жазықтығы  бар
қарапайым модельді қолдануға болады.
Артқы  беттердің  кесу  бетімен  үйкелісті  жоғарылата  отырып, кесу
жиегінің  артқы  жағында  құралдың  артқы  бетімен  өңделген  бет  Δ
2
шамасына
көтеріледі. Δ
2
шамасын  серпімді «орнына  келуден  соң» деп  атаймыз  жəне
Δ
2
параметрлері  өңделетін  материалдың  серіппелі  қасиеттерімен  анықталады.
Материалдың серпімділігі үлкейген сайын Δ
2
шамасы жоғарылайды.
Сұлбадан  көріп  отырғандай, ОА  сызығы  өңделетін  материалға  кесу
бетінің  сызығын  Δ
3
  шамасына  төмен  түседі. Осының  салдарынан  өңделген
тетіктің  беткі  қабаты  өзінің  физика-математикалық  көрсеткіштері  бойынша
негізгі  материалдан  өзгеше. Беткі  қабатта  қалып  қалған  кернеулер  пайда  бола

30
бастайды  жəне  оның  микроқаттылығы, құрылымы, фазалық  жəне  химиялық
құрамдары өзгереді.
Жоңқа  түрлері. Илемді  жəне  мортты  материалдарды  қандай  болмасын
жағдайда кесу  кезінде, созылу кернеулерімен байланысты жоңқаның төрт түрі
пайда  болады: иірмелі, буын  тəрізді, элементті жəне  жарықшақ. Элементті
жоңқа- бір  бірімен  байланыстағы  емес, немесе  жай  байланыстағы, бірдей
пішімдегі бөлек-бөлек «элементтерден» тұрады (сур.12).
Опырылу  беті  деп, пайда  болған  жоңқа  элементін, кесілетін  қабаттан
бөлетін mn шекарасын  айтамыз. Ол  кесу  процесінде  кесілетін  қабаттың
қиратылуы  болатын  бет. буын  тəрізді  жоңқаның  бөлек-бөлек  бөлінуі
болмайды(17,б  сур.). Опырылу(ығысу) беті  тек  қана  белгіленеді  де, жоңқасы
бар  қалыңдығын  теспейді. Жоңқа  арасындағы  байланыс  үзілмеген  бөлек
буындардан 1 тұрады.
Иірмелі  жоңқаның  негізгі  нышаны  оның  тегістілігі (17,в  сур.)
(үзілмейтіндігі). Тегіс 2 бет(түйіспелі), жоңқаның 1 еркін  бетінің  ұсақ-
кертпелері  бар. Жарықшақ  жоңқа  пайда  болғанда  ұсақ  металл  шаңы  ілесіп
отырады. Жарықшақ  жоңқаның  бөлек-бөлек  бір  бірімен  байланысы  жоқ,
əртүрлі  өлшемді  жəне  пішімді  кесектерден(17,г  сур.) тұрады. Жоңқаның  түрі
көбіне өңделетін материалдың тегі мен механикалық қасиеттеріне байланысты.
Жоңқа  түріне  кесу  құралының  геометриялық  параметрлерінен  алдыңғы
бұрышы
g
° мен кесу жиегінің көлбеу бұрышы
l
° əсер етеді.
17 сурет. Материалды өңдеу кезіндегі жоңқа түрлері
Илемді материалды өңдеуде
g
° жəне
l
° бұрыштарының əсерлері бірдей:
олар ұлғайған сайын элементті жоңқа буындығы, сонан соң иірмеліге айналып
отырады. Мортты материалды кесуде
g
° үлкен мəнінде жарықшақ жоңқа пайда
болады,
g
° кеміген  сайын  элементтіге  айналады.
l
ұлғайған  сайын  біртіндеп
элементті жоңқаға айналады.
Жоңқа  тұрпатына  беріліс  пен  кесу  жылдамдығы  да  əсер  етеді. Кесу
тереңдігі жоңқа тұрпатына əсер етпейді. Илемді материалды өңдеуде берілістің
ұлғайуы  иірмелі  жоңқаның  элементтіге  айналуына  əкеледі. Морт  материалды
кесу кезінде берілістің ұлғайуы элементтінің жарықшақ жоңқаға айналдырады.
Жоңқа тұрпатына кесу жылдамдығы күрделі əсер етеді.
Көміртекті және қоспаланған конструкциялық болатты кесу кезінде, кесу
жылдамдығы  өскен  сайын  жоңқа  басында  буынды, сонан  соң  иірмелі  болады.

31
Бірақ кейбір ыстыққа берік болат пен титан қорытпаларын өңдеуде кесу υ өсуі
иірмеліні  элементтікке  әкеледі. Бұл  құбылыстардың  физикалық  себептері
бүгінгі  күні  әлі  толығымен  тексерілген  жоқ. Морт  материалды  өңдеуде, кесу
жылдамдығының  өсуі  жарықшақ  жоңқаның  элементті  жоңқаға  айналуымен
кейбір  элементтерінің, өлшемдерінің  кішірейуі  мен  арасындағы  байланыстың
берік  болуына  әкеледі. Бүгінгі  күні  көбірек  иірмелі  жоңқалау  процесі
зерттелген. Элементті жоңқаның пайда болуы илемді және мортты материалды
өңдеу процесі қажетті дәрежеде зерттелмеген.
Негізгі əдебиеттер: 1
[ 37-41], 2 [ 29-42]
Қосымша əдебиеттер:
Бақылау сұрақтары:
1. Жоңқалану процестері жəне жоңқа түрлері.
2. Жоңқаның пайда болу процесін зерделеудің эксперименттік əдістері
жəне деформация зоналары.
3. Илемділік деформациясы.

жүктеу/скачать 1.58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: