Қазақстан республикасы білім
жүктеу/скачать 2.69 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Σ∆х = 0 ; Σ∆у = 0 .
| 41-сурет. Тұйықталмаған теодолиттік жүрісте бұрыштық қиылыспаушылықты анықтау тəсімі
Енгізілген түзетулердің қосындысы қиылыспаушылық қате- сінің кері шамасына, ал түзетілген бұрыштар қосындысы, оның теориялық қосындысына тең болулары керек. Тұйықталмаған полигонда бұрыштық қиылыспаушылығы тө- мендегі ретпен есептеледі (41-сурет). Айталық, тұйықталмаған теодолиттік жүріс А жəне D нүктелері арасында жүргізілген, полигонның АВ жəне ЕD 6–589 81 қабырғаларының дирекциондық бұрыштары a0 жəне an белгілі. Тура жəне кері дирекциондық бұрыштардың байланысын пайда- ланып, меридиандардың жақындасу бұрышын есепке алмастан, 41-суретке қарап былай жазуға болады: a1 + β1 = a0 + 1800; a2 + β2 = a1 + 1800; …………………….. an + βn = a n-1 + 1800, осыдан a1 = a0 + 1800 - β1; a2 = a1 + 1800 - β2; (73) an = an-1 + 1800 - βn. 70-теңдеуден дирекциондық бұрышты есептеудің негізгі ережесін байқауға болады: Келесі қабырғаның дирекциондық бұрышы (азимуты) тең болады, алдыңғы қабырғаның дирек- циондық бұрышы, қосылған 1800, алынған жүріс бағытымен оң жақтағы бұрыш. Яғни, 70-теңдеудің əр мүшесін қосып жəне ұқсас мүшелерін келтіре отырып, табатынымыз, an - a0 = n ּ1800 - Σβтеор, Σβтеор = (a0 - an) + nּ1800. Яғни, тұйықталмаған теодолиттік жүріс бұрыштарының қосындысы Σβтеор тең болады, бастапқы жəне соңғы қабыр- ғалардың дирекциондық бұрыштарының айырмасы, қосылған 1800, көбейтілген бұрыштар санына. Өлшеу нəтижесінде іс жүзіндегі бұрыштардың қосындысы Σβтеор, теориялық қосындысынан өзгеше болатындықтан, бұрыш- тық қиылыспаушылық қатені төмендегі формуламен есептеуге болады: fβ = (αn - α0) + Σβөлш - n · 1800. (75) Мысал. Тұйықталмаған теодолиттік жүрістің бастапқы 14-15 қабырғасының дирекциондық бұрышы белгілі болғанда, оның басқа қабырғаларының дирекциондық бұрыштарын анықтау ке- рек (41-сурет). Бастапқы қабырғасының дирекциондық бұрышы a0 = 284058,5/ жəне 3-4 соңғы қабырғасының дирекциондық бұрышы an = 59042,7/. Есептеулер нəтижесі 6-кестеде келтірілген. Полигонның өлшенген бұрыштарының қосындысы åbөлш = 1845015,8/ тең болып шықты, ал теориялық қосындысы тең бола- ды Σβтеор = 1845015,8/. Осындай берілімдер негізінде бұрыштық қиылыспаушылық 72-формулаға сай, fβ = 59042,7/ - 284058,5/ + 1845015,8/ - 16200 = +2,7/7. 42-сурет. Тұйықталмаған теодолиттік жүрістің тəсімі 69-формулаға сай жарамды қиылыспаушылық шамасы 2t = 1/ жəне n = 9 болғандықтан тең болады, fβ = 1/ 9 = 1/ּ 3 = ±3/, сондықтан полигон бұрыштары керекті дəлдікпен өлшенді деген қорытындыға келіп, қиылыспаушылықты тең етіп, кері таңбамен барлық бұрыштарға бөліп жазады, 2.7/9 0.3 . Дирекциондық бұрыштарды төмендегі ретпен есептейді: 284058,5/ 213006,7/ 204019,8/ + 180000/ + 180000/ + 180000/ 464058.5/ 393006.7/ 384019.8/
əрі қарай осы ретпен. Егер дирекциондық бұрыш 3600 асып кетсе, онда одан 3600 алып тастайды. 3-4 соңғы қабырғаның дирекциондық бұрышы, есептеудің тексеру цифры болып есептеледі, 3-4 = 59047,2/. Координаталарды есептеу. Теодолиттік жүріс нүктелерінің координаталарын жоғарыдағы тура геодезиялық есепті шешу жолымен анықтайды. Бес бұрыштан тұратын тұйық теодолиттік жүрістің (полигонның) координаталарын анықтауды қарасты- райық (43-сурет). 43-сурет. Тік бұрышты координаталарды анықтау тəсімі Есепті қарапайым түрге келтіру үшін 1 нүктені координаталар басталу нүктесімен сəйкестірейік. 38-суретке сəйкес жазатыны- мыз: х2- х1 = ∆x1= d1cosr1 ; y2 - y1 = ∆y1 = d1sinr1; х - х = ∆x = d cosr ; y – y = ∆y = d sinr ; (76) 3 2 2 2 2 3 2 2 2 2 ……………………………………………….. х1- х4 = ∆x4= d4cosr4 ; y1 – y4 = ∆y4 = d4sinr4. Осы теңдеудің оң жəне сол жақтарын бір-біріне қосып, сол жағындағы ұқсас мүшелерін бір жүйеге келтіргенде алатынымыз: Σ∆х = 0 ; Σ∆у = 0 .Яғни, тұйықталған полигонның координата өсімшелерінің х жəне у осьтері бойынша қосындылары нөлге тең болады. Жұмыс атқару кезінде жəне қателерін есептеу нəтижесінде координата өсімшелерінің х жəне у осьтері бойынша қосындыла- ры нөлге тең болмай шығады да, осы айырмашылықты сызық- тық қиылыспаушылық деп атап, fx жəне fy əріптерімен белгілей- ді, яғни Σ∆х = fx ; Σ∆у = fy . 43 ə-суретте жұмыс жəне есептеу кездеріндегі жіберілген қателердің əсерінен 1 нүкте 1/ нүктесіне ауысады, осы ауысу 1-1/ = ∆Р болады. 43 ə-суреттен, ∆Р шамасы тік бұрышты үшбұ- рыштың гипотенузасы ретінде анықталады, ∆Р = fs = . (77) fs шамасы, полигон Р периметрінің ішіндегі сызықтық қиы- лыспаушылық деп аталса, fs/Р шамасы полигонның салыс- тырмалы қиылыспаушылығы деп аталады. бірге тең бөлшекпен өрнектейді, яғни fs шамасын алымы P 1f s = P = 1 . (78)P f s N Инженерлік-геодезиялық жұмыстарда іс жүзінде салыстыр- малы қиылыспаушылықтың (немесе салыстырмалы қатенің) мəні үлкен, себебі осы түсінік арқылы өлшенген бұрыштық жəне сызықтықшамалардыңсапасыбағаланады. Сондықтантеодолиттік жүрістің сызықтық салыстырмалы қиылыспаушылығы 1:2000 қатынасындай деп бекітілген (негізделген). 6-кесте
1845 18,5 (өлш) Р=872,6 -266,89 +545,59 18450 15,8(теор) +267,03 -545,21 fb=+2.7/ fx = +0.14 fy= +0.38 fшек 0.40 м = ±3/ Периметрдегі қиылыспаушлық fs = = Салыстырмалы қиылыспаушылық fs 0.40 1 P 872.6 2200 Шекті салыстырмалы қиылыспаушылық 1 2000Қиылыспаушылықты кері таңбамен, жүрістің əр қабыр- ғасының ұзындықтарына сəйкес (пропорционалды түрде) бөледі. Түзетулердің қосындысы қиылыспаушылықтың кері таңбалы ша- масына тең болуы керек. 43 а-суреттегі полигонның түзетулерін келесі ретпен есептейді: x fx d ; y f y d ; | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||