Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі
жасушада ішіндегі жиналуы (глутамат-кальцийлік каскад)
жүктеу/скачать 2.08 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- NMDA-рецепторларының эксайтуыттылық әсерімен)
- AMPA-рецепторларының белсенуінен
| жасушада ішіндегі жиналуы (глутамат-кальцийлік каскад) маңызды
рөл атқарады. Бұл үдеріс негізгі 3 кезеңге бөлінеді: индукция (энергиялық метаболизмнің бұзылуы, қозғыш аминоацидергиялық нейротрансмиттер босап шығуының күшеюі, NMDA және AMPA-рецепторларының белсенуі, Ca 2+ иондарының жасушада ішіндегі жиналуы мен ишемия кезінде нейрондар өлуінің нәтижесінде патобиохимиялық реакциялардың іске қосылуы); амплификация (жасушада Ca 2+ иондарының жиналуы, ферменттер белсенділігінің артуы, «домино» ұстанымы бойынша таралған глутаматтың эксайтуыттылық әсері арқылы бүлдіруші потенциалдардың күшеюі); экспрессия (тікелей жасушалардың өлуіне әкелетін реакциялар – тотығулық стресстің дамуы, төменмолекулалы цитотоксикалық өнімдер мен бүлдіруші медиаторлардың жиналуының соңғы кезеңі). Са 2+ жасуша сыртында жиналуының күшеюі кальций каналдарын бақылайтын NMDA-рецепторларының глутаматпен белсендірілуімен (NMDA-рецепторларының эксайтуыттылық әсерімен) байланысты. Сонымен бірге, постсинапстық мембрананың қысқа уақыттық деполяризациясын туындататын және NMDA-рецепторлары мен потенциал-тәуелді каналдар арқылы Са 2+ иондарының жасушаға жиналуын арттыратын AMPA-рецепторларының белсенуінен дамиды. Жасушада Са 2+ жиналуының нәтижесінде түрлі ферменттер (протеинкиназа С, фосфолипаза, NO-синтаза, калпаин I, ксантиноксидаза, эндонуклеаза және басқалар) белсендіріледі. Олардың ішінде протеазаларды стимуляциялау маңызды рөлді атқарады. Протеазалардың әсері ДНҚ-ның бөлшектенуіне және субмембраналық, цитоплазмалық микрофиламенттік және микротүтікшелік жасуша құрылымдарының баяу ыдырауына бағытталған. Бұл жасуша құрылымдарының бұзылыстары мен құрамында жасушада ішіндегі элементтері (митохондрия, рибосомалар) бар мембраналық везикулалардың құрылуына әкеледі. Фосфолипазалардың әсерінен митохондриялар мембраналарында (фосфолипаза А2), жасушада ішіндегі органеллаларда (лизосомалар) және сыртқы мембранада фосфолипидтік кешендердің ыдырауы байқалады. Осы фосфолипидтік кешендердің ыдырауы липидтердің асқын тотығуын 44 күшейтеді. NMDA-рецепторларының қозуы мен жасушада кальцийдің жиналуы аргининнен азот тотығының түзілуіне қатысатын NO-синтаза ферментін белсендіреді. Азот тотығы мен супероксидті анион кешені аксондардың өсуі (нервтердің өсу факторы, церебралды өсу факторы, нейтрофин–3 және басқалар) мен дендриттердің тармақталуын күшейтетін өсу факторларының түзілуін азайтады. Нәтижесінде осы реттеуші нәруыздардың қорғаныстық әсерлері нашарлайды. Қалыпты жағдайда реттеуші нәруыздар қабынуға қарсы цитокиндер (4, 10 интерлейкиндер) сияқты нерв және глиялық жасушалардың ультрақұрылымдарына әсер ететін нейротоксикалық факторлар – ЛАТ-ның соңғы өнімдерінің бүлдіруші әсерлеріне қарсы тұрады. Ферменттердің белсенуі мен олардың артығымен жиналуы нәруыздардың фосфорлануын бұзады. Бұл, өз кезегінде нәруыздардың түзілуін тежейді және түрлі рецепторлардың – бензодиазепиндік, холинергиялық, глицинергиялық, NMDA-рецепторларының экспрессиясын өзгертеді. Сонымен қатар, нейрондарда кальцийдің көбеюі митохондриялық потенциалдың (ΔΨm) әлсіреуімен ілесетін митохондрияның деполяризациясын туындатады. Осыған орай, митохондриалық потенциалдың (ΔΨm) коллапсы дамыған жасушаларда глутаматты алып тастағаннан кейін де бастапқы потенциалы қалпына келмейді. Соңында жасушалар өлімге ұшырап, кешеуілдетілген кальцийлік дисрегуляция дамиды. Жасушада ішіндегі Ca 2+ иондарының көбеюі мембраналық нәруыздарды модификациялайтын ферменттердің белсенділігін өзгертеді. Әсіресе, глутаматты рецепторлар глутаматтың қоздырушы сигналдарына нейрондардың сезімталдығын жоғарылатады. Нейрондардың қозымдылығы жоғарылауынан жасушаларда Ca 2+ иондарының жиналуы мен глутаматтың бөлінуі одан әрі күшейеді. Күшті деполяризацияланған бір ғана жасуша глутаматтың санын көбейтетіндігі соншалықты, оның мөлшері басқада жасушаларды қоздыруға жеткілкі болады. Сондықтан, көрші нейрондардың зардапталуы байқалады. Бұл нейротрансмиттердің әрі қарай бөлінуінің күшеюімен және глутаматтың эксайтуыттылық әсерінің күшеюімен байқалады. жүктеу/скачать 2.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|