Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдай комитеті Көкшетау техникалық институты

1.5 Мақта зауытының өрт қауіпсіздігі

Мақтаның өрт қауіпсіздігі және оның бастапқы өңделген өнімдері өртке қауіпті құрылымы келесідей сипатталады:

• 
  тұтануға және жануға төменгі температура жеткілікті;
  
• 
  тұтану көздері төмен заттардан жанудың икемділігі;
  
• 
  химиялық және жылулық байланыстан өзінен өзі жануына икемділігі;
  
• 
  үлкен жылдамдылықпен жоғарғы қабатта оттың таратылуы.
  

Жалынның ашық әрекеттерінің барысында талшықты материалдардың жоғарғы қабатында ылғалдылық буланады, осыдан талшықтың сыртқы қабаты ыдырап, оттың жалынымен қатынасқа түседі. Ыдырау процесінен жанғыш газдар пайда болады, олар тұтану температурасына дейін қызып, жанып кетеді. Нәтижесінде жоғары температурада газдардың жануында талшықтың жоғарғы жағы қызады және оның келесі қабаты ыдырайды. Осы үлгіде, ашық оттың әрекетінде талшықты материалдардың оның құлап ыдырау өнімдері жанады, мұнда жану процесі жоғарғы сипаттй көрсетеді. Материал ішінде құралған газ пішінді өнімдердің ыдырауы сыртқа талшықтың тесіктері және тереңдетілген массамен шығады. Жану барысында, газдың жоғарғы қабатында пайда болған талшықтың сыртқы қабатын ауадан бөледі және жаңа кислородтың келуіне кедергі жасайды. Нәтижесінде өнімнің ыдырып жануынан пайда болған оттың алауы өше бастайды. Талшықтың түпкі қабатында шіру басталады, нәтижесінде қосымша жылу пайда болып, кейіннен талшық массасының ыдырауына алып келеді. Мақта-шикізатының жоғарғы қабат бойынша жануы алаулап (диффизионды) немесе алауламай (гетерогенді) түрінде жануы мүмкін, яғни бықсу түрінде болады.

Мақта азоттың немесе күкірт қышқылының әсерлерінен жанып кетуі мүмкін, сонымен қатар түрлі күшті қышқылдарының әсерінен де тұтанып жанып кетуі мүмкін. Өзінен қызу барысында, мақтаның ыдырау және қышқылдану нәтижесінде ағымдық жылу процесі олардың температурасын жоғарлатады. Температура жоғарлаған сайын ыдырау және қышқылдану процесі күшейіп, жылуды бөлуі жоғарлап, температура оданда жоғарлайды, яғни жылу процесі өзінін өзі жылдамдатылады.

Мақта-шикізатының өртке қауіптілігі ерекше, ол мақта тазалау зауыттарының бунттарында шикізат айиақтарында қоймаланады, сонымен қатар сақтау орындарында мақта-талшықтарының киптері.

Шикізат аймақтарында өрттің даму ерекшеліктерінің сипаты болады, онда біріншіден жоғарғы бөлігінде алаулап жану болады, осыдан кейін оның шіруі басталады. Мақта-шикізатын қат-қатар жануында киптер арасындағы аралықта оттың жалыны дами түсседі. Туннельде мақтаның жану барысында түтін құбырының әсері алынады, сонымен қатар конвективті ағымдары мықты және температурасы жоғары болады. Осындай өрт кезіндеөрт көздерінен мақтаның жанған бөліктері 30-60 метрге ұшып кетеді. Бұл өрттерді сөндіру белгілі қиындықтарды тудырады, ол келесідей болады:

• 
  біріншіден, су, өртті өшірудің негізгі құралы, бірақта оның тиімділігі төмен;
  
• 
  екіншіден, мықты конвективті ағымдардың болуы, мақтаның жану барысында жоғары температура бөлінеді, одан заттардың жағымсыз иістері және түтіндер өртті сөндірушілердің жұмысын қиындатады
  
• 
  үшіншіден, өрт сөндірушілердің маневр жасаулары үшін орын жеткіліксіз, себебі, мақта-талшықтарының қат-қабатында және туннельде жұмыстарын орындау күрделі болады.
  

Оттың жануы барлық мақта массаның толықтай жанып кетуіне дейін жалғасып, үлкен көлемде түтін және жылуды бөледі. Мақта-шикізатының жылуды бөлу қабілеті 17500 кДж/кг. құрайды. Өрттің ашық жағдайында жану температурасы 650-1100 ⁰С құрайды.

Өрт қауіпсіздігінің температуралық көрсеткіштерінде мақта-шикізатын келесідей көрсеткіштер қабылданады:

• 
  тұтану температурасы 210 ⁰С;
  
• 
  өзбетінше тұтану температурасы 437 ⁰С;
  
• 
  күйзелу температурасы 207 ⁰С;
  
• 
  өзінше қызу температурасы 60 ⁰С төмен емес