Ұсынылған инженерлі-техникалық іс-шаралардың

5.2. Статистикалық электрден қорғау

Статистикалық электрдің пайда болуы – күрделі процесс, ол көптеген факторларға байланысты, және қазіргі уақытта бұл құбылысты түсіндіретін бірегей теория жоқ. Тек бірнеше болжамдар бар, бірақ олардың жалпы элементі қос электрлік қабаттың пайда болуы туралы теория болады, ол статистикалық зарядтың тікелей қызметін атқарады.

Егерде заттардың бөлінген үстінде электр зарядтары Q, Кл құрылса, онда конденсатор сиымдылығы С пластиналы болып кетеді, олардың арасында кернеу U пайда болады, ол U = Q/ С тең болады.

Ұшқын энергиясы W_и, Дж, осы кернеудің әсерінен (немесе пластина арасында кернеу және қандай-да бір жерге тұйықталған заттармен), қосымша конденсатор энергиясы W_и = 0,5 СU² бойынша бағалануы мүмкін. Сондықтан ұшқын разрядтардың тұтану қабілеттііктерін негізінен олардың энергиясы сипаттайды. Бірақ жоғарыда көрсетілген формула диэлектрлікке ұшыраған үсттердің арасында қолданылуы мүмкін емес, себебі тек диэлектрикке зарядтың жинақталған бөлігі ғана разрядта ауысуы мүмкін.

dW_и = Udq ,

мұнда U – бастапқы және соңғы нүктелерде разряд траекторияларының арасындағы кернеу

Толық энергия мына формула бойынша анықталады:

W_и = ∫ Udq ,

Бұл толық энергияны белгіленген разрядта анықтау біршама қиындықтар тудырады, себебі зарядталған диэлектриктер үстіңгі жағы эквипотенциальды емес болады. Осыдан басқа, зарядталған диэлектрик үсті, ол зарядты береді және нақты көлемі болмайды.

Электр ұшқындарының шынайы жану қабілеттері концентрацияға, температураға және өртке қауіпті қосындыларының қысымына байланысты болады. Бұл қосындылардың статистикалық электрлердің ұшқындарынан жануы (немесе жарылуы) келесідей болады:

W_и  W _мин ,

мұнда W_и – статистикалық электрліктің энергия разряда материалдан зарядталған;

W _мин – жанғыш қосындыларының жануындағы минимальды энергия ол белгілі технологиялық процесте құралуы мүмкін.

Осылайша, статистикалық электрлілік өртке қауіпті қосындыларды келесідей жағдайлардың жиынтығынан тұтанып жануы мүмкін:

- статистикалық электрлік зараядтардың көздерінің болуынан;

- байланысатын жоғарлылықта маңызды зарядтардың жинақталуында;

- электр орталары үшін потенциалдардың жеткілікті түрленуі;

- қосымша сақталған электр энергияларының жеткілікті болуы;

- электрлік разрядтардың пайда болу мүмкіндігі.

Жоғарыдағы жағдайлардың кез келгенінің болмауы статистикалық электрлендіруден өрт-жарылыс қауіптілігін жояды.

Статистикалық электрлендірудің қауіпсіздік жағдайы теңсіздікпен көрсетілуі мүмкін

W _и  0,4 W_мин.
Статистикалық электрлікті өлшеу үшін приборлар.

Электр өлшеуіштер себептерді зерттеу үшін және электризация жағдайына, электростатистикалық көлемді тұрақты бақылауға қажет: залалданған денемен жердің арасында U потенциалдар түрлілігі немесе жерге тұйықталған заттармен; электрлік зарядтардың G үстіңгітығыздылығы және электр алаңының Е кернеулілігі.

Электр потенциалдарының көрсеткіштері болып механикалық және электронды электрометрлер қызмет атқарады.
Статистикалық электрлендіру қауіпсіздігін жою тәсілдері

Статистикалық электр разрядтарынан қорғау жарылатын және отқа қауіпті өндірістерде жүзеге асырылуы қажет, онда электр қайшылықтары көлемді үлеспен заттар өңделеді, олар 10⁵ Ом·м асып кетеді. Басқа жағдайларда статистикалық электр қызмет көрсету жұмысшыларына қауіпті болған жағдайларда, технологиялық процеске немесе өнім сапасына кері әсер жағдайларында ғана қолдану қажет.

Статистикалық электр қауіпсіздігің негізгі жою тәсілдеріне жататындар:

• 
  жабдықтарды, коммуникацияларды, аппараттарды жерге тұйықтау, сонымен қатар тұрақты электрлік байланысты адамның денесімен жерге тұйықтауды қамтамасыз ету;
  
• 
  көлемдердің үлесі және үстіңгі электрлік қайшылықтардың жолдары ауада ылғалдылықтың жоғарлауынан немесе антистатистикалық қосындыларды қолдануынан төмендейді;
  
• 
  ауаны немесе ортаны ионизациялау, жекелеп аппараттың , сосудтың ішінде;
  

Жерге тұйықталу – статистикалық электрден қорғаудың жиі қолданылатын іс-шараларының бірі, оның мақсаты жүргізілетін элемент жабдықтарынанда электр разрядтарының қалыптасуын жою болады. Сондықтан жүргізілетін барлық жабдықтардың және электржүргізуші метал емес заттарды міндетті түрде жерге тұйықталуға жатады, яғни статистикалық электрден қорғаудың басқа да түрлері қолданылсада жерге тұйықталу жасалады. Генерирование қатысты жабдықтардың бөліктері ғана жерге тұйықтамай, электростатистикалық индукция заңдылығы бойынша зарядталуы мүмкін басқа да барлық жабдықтарда жерге тұйықталуы қажет. Көптеген жағдайларда индуцияланған зарядтар қауіпі жоғары болады.

Жабдықтарда электр ток материалдары жүргізілуі болған жағдайда, жерге тұйықталу негізгі қорғаныстың бірі болады және ол әрқашанда қорғау қызметінің сенімді тәсілдерінің бірі болады. Әсіресе заттарды қайта өңдеу барысында қайшылық үлестері 10⁷ Ом·м аспайтын ток өтетін жабдықтарды жерге тұйықтау тиімді болады.

5.3 Қабылданған шешімдердің экономикалық түсініктері
Өрттен болған шығын оның жану ұзақтығына және температурасына байланысты. Өрттің анықталған ұзақтылығы және температурасы кезінде құрылыс конструкцияларының бұзылуы болады.

Ғимараттың тасушы конструкцияларының бұзылуы көбінесе максималды шығынмен байланысты, өйткені өрт кезінде ауыр конструкциялар құлаған кезінде бөлмедегі бар заттың барлығын қиратады. Құрылыс материалдарының бұзылуы локальді және жалпы сипаты бар, ол тапсырманы конструктивті-жоспарлы шешуіне байланысты, сонымен бірге өрт сөндіру бойынша өрт бөлімдерінің сәтті жұмыстарына байланысты. Негеізгі өрт сөндіру құралы су болып табылады.

Экономикалық көрсеткіштерді анықтау:

K_1,2 – капиталды шығындар,

l_1,2 – экономикалық шығындар,

I_1,2 - өрттен болған шығын.

ҚҮ өртті сөндіру үшін шығу кестесіне сәйкес гарнизон техникалары пайдаланылады. Осы кезде автоматты түрде №2 шақыру бойынша күш пен құралдар бірінші нұсқадағыдай екінші нұсқада да шығады.

Сумен сөндіру уақытын статистикалық көрсеткіштер анализінен 30 минутқа тең деп аламыз, пайдалану шығындары келесі формула бойынша анықталады:

l₁=1_ам+l_гсм+l_зп+l_ос+l_трто

мұндағы:

l_зп – төлем ақыға шығындар;

l_трто – сөндіруге, жөндеуге, техникалық қызмет көрсетуге шығындар;

1_ам – аммортизациялық есептеулер

l_ос - өрт сөндіру заттарына шығындар;

l_гсм – жанар-жағар май материалдарына шығындар.

Барлық пайдалану шығындарының көлемі екі нұсқадағы шығындары тең, сондықтан оларды анықтамаймыз, жанар-жағар майдан басқаларын.

Өртті сумен сөндіру үшін пайдалану шығындарын анықтаймыз.

Q_жал = 24,5 л/с, өрт сөндіру уақытында су шығындалады:

1 м³ судың құны – 65 теңге.

W=Q_{жал *} T_{сөн *} 60 = 0,0245 * 30 _* 60 = 44,1 м³

С_о.с=С_су. = W _* 65 = 44,1* 65 = 2866,5 теңге.

Өрт сөндіруге 1 өрт автомобилін орнату қажет және сөндіруге 2 «А», 2 «Б» оқпанын, қорғауға 3 «Б» оқпанын беру қажет. Өрттегі жұмыстар үшін жеке құрамның 4 бөлімшесі қажет.

Жанар-жағар май шығынын анықтаймыз. Су беруге АЦ-5-40 бір автомобиль және басқа арнайы техника жұмыс жасайтын болады. Жанар-жағар майдың шығынын анықтау үшін кесте құрамыз.

Кесте 1.

ӨА маркасы	Мөлшері (дана)	Жұмыс уақыты (мин.)	жағармайдың шығыны	Жалпы шығын (л.)	Жағармай маркас	1 литрге құны	Сумма
АЦ-5-40(433114)	1	80	0,33	26,4	АЙ-80	89	2350
Қорытынды:				26,4			2350

Майлауға шығындалғанды ескере отырып шығындалған бензиннің құны құрайды:

С_гсм = С _* 1,25 = 2866,5 *1,25 = 3583,75 тенге.

С_{тр. то}=2350 теңге әр автомобильге -

қорытынды 2350*11 = 25850 теңге.

Төлем ақыға шығындарды анықтаймыз, ол үшін құжат бойынша берілгендерді аламыз:

1. 
   2-ші бөлімшедегі қарауыл бастығы 62000 теңге
   
2. 
   Бөлімше командирі 55000 * 2 = 110000 тг.
   
3. 
   Жүргізушілер 52000 * 2 = 104000 тг.
   
4. 
   Өрт сөндірушілер 48000 * 4 = 192000 тг.
   

Бір күндік төлем ақыны анықтаймыз, яғни 8 жұмыс сағатына:

406000 : 30 =13533 теңге;

Бір сағат жұмыс үшін:

13533 : 8 = 1691 теңге;

30 минут жұмыс үшін:

1691 : 2 = 845,5 теңге;

10 бөлімше жұмыс жасаған кезіндегі төлем ақыны анықтаймыз:

845,5 * 10 = 8455 теңге;

Пайдалану шығынын анықтаймыз:

С₁ = 1512 + 2350+ 14795 + 6020 = 48172,6 теңге.

Өрт кезіндегі мүмкін шығынды анықтаймыз. Анализ көрсеткендей, жану ауданы 400 м² құрайды, яғни бөлме толық отпен алынған.

Өрт туындау қорытындысындағы шығын 3000000 теңгені құрайды, сонымен қатар қымбат тұратын заттардың жойылуы 160 мың теңгеден аса шығынды құрайды.

Өрттен жалпы шығын құрайды:

Y₁^’ = 3000000 + 160000 = 3160000 теңге.

Өндіріс орындарында өрттер 3 жылда бір рет болу мүмкіндігін ескере отырып, бірінші нұсқа бойынша келтірілген шығындар тең болады:

П₁ = C₁ + Y₁/3 =23688,25 + 3160000/3 = 1077021теңге.

6. Өрт сөндіру кезіндегі еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі.
Техника қауіпсіздігі бойынша шаралар нысандағы мамандарымен бірге дайындалады және техника қауіпсіздігі бойынша жауаптылардың міндеттері көрсетілетін вкладыштары бар жедел жоспарда көрсетілуі керек. Ғимарат жоспарында температуралық әсерден қорғау қажет конструкциялардың құлауы мүмкін аймақтар белгіленуі керек.

Өрт сөндіруге қатыстырылатын қарауыл жеке құрамымен жыл сайын өрт-тактикалық сабақтар өткізілуі кезінде техника қауіпсіздігі сұрақтары қарастырылуы керек.

Өртке қарсы қызмет бөлімдерінің техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелерінде №355 15.10.2010 ж., көрсетілген талаптардан басқа ӨСБ техника қауіпсіздгі үшін жауапты тұлғалар арқылы қатты түтінденген және температурасы жоғары, жылулық радиациясы жоғары аймақтарда жұмыс жасайтын адамдарды қорғау бойынша шаралар қабылдауы қажет. Жеке құрам жылдам түтін люктерін ашуға дайындалған болуы керек.

Конструкциялардың, сөрелердің құлау қауіпі кезінде жеке құрамды қауіпті аймақтан көшіруге уақытында шаралар қабылдау керек.

Қоғамдық ғимараттарда өртті сәтті сөндіруді қамтамасыз ету үшін, гарнизондарда бірқатар дайындық шаралар жүргізу қажет. Бұл шаралар автоматты өртке қарсы қорғаныс жүйелерімен өртті табу және жою мүмкіндігін, күш пен құралдардың сөндіруде қажетті тез ойластыру, сонымен бірге өрт бөлімдері жеке құрамын тактикалық қамтиды.

Өртке бөлім келуі бойынша жеке құрамға барлау жүргізу кезінде, жауынгерлік қанат жаю және өрт сөндіру кезінде техника қауіпсіздігін сақтау туралы ескерту қажет. Барлау тобы кем дегенде 3 адамнан тұру керек, және дайындалған адам басқаруы қажет – командир.

Түтінденген ортада және улы заттар сақталатын қоймаларда барлауды жүргізу кезінде барлауды ГТҚҚ буыны үш адам құрамында жүргізу қажет.

ГТҚҚ жеке құрамы құтқару және өзін-өзі құтқару құралдарымен, жарықтандыру және байланыс приборларымен, конструкцияны ашу құралдарымен және сөндіру құралдарымен жабдықталуы керек. Барлауды жүргізушілер ӨСБ-мен, жедел штабымен тұрақты байланыста болып барлау қорытындысын баяндап отыруы керек. ӨСЖ газ-түтіннен қорғаушылардың резервін құруға, оқшаулағыш противогаздарда жұмыс жасаушылар жеке құрамын уақытында ауыстыруды қамтамасыз етуге міндетті. Жеке құрам жанып жатқан бөлме есіктерін байқап ашуға міндетті, есік жақтауларын оттың мүмкін лапылдауынан немесе қыздырылған газдан қорғану үшін пайдалану керек. Терезе қуыстарымен капиталды қабырға бойымен қозғалып құрылыс конструкцияларының құлау мүмкіндігінен қорғану шараларын сақтау керек. Қол өрт сатыларын пайдаланған кезде оларды түтіндену аймағында, өрттің дамуы кезінде жану аймағында қалып қоймайтындай етіп орнату керек.

Өртсөндіру кезінде суды шашыранды жолымен беріп жоғары температураны төмендету шараларын қолдану қажет. Судың босқа шығындалуы болмас үшін жабылатын оқпандар қолдануы қажет.

ҚОРЫТЫНДЫ

Берілген дипломдық жобада «Интергазцентралазия»газ құбырлар торапы нысанының өрт анализі жүргізілді. Өрттің тарау жылдамдығы анықталды. Нысанның жалпы сипаттамсы берілген. Өрттің мүмкін даму жобалануы жүргізілді, әртүрлі уақытта өрттің дамуы, орта көлемді температура, бейтарап аймақтың биіктігі, сөндіру ауданы анықталды.

Анализ және өртке қарсы қызмет гарнизонының тактикалық мүмкіндігінің негізінде мобильді топтармен өртсөндіру мүмкіндігі анықталды. Ең нашар нұсқадағы мүмкін өртті жою үшін қажетті күш пен құралдардың есебі жүргізілді.

Өрт сөндіру нұсқаларын, бірінші бөлім келу уақытын, өрттен мүмкін шығынды және бұл нысанды қарастыра отырып болашақта хабарлау жүйесімен автоматты өрт дабылын қарастырған дұрыс. Хабарлау құрылғысымен өрт дабылын қолдану адамдардың қауіпті аймақтан жылдам шығуына және өрттен материалды шығын мен мүмкін болатын адамдардың жарақат алуын төмендетуге, өрт сөндіруге өрт бөлімдерінің ерте келуіне мүмкіндік береді.

Ұсынылған шаралар өртті мағыналы аз материалды шығынмен жоюды қамтамасыз етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. 
   «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі №188-V ҚРЗ.
   
2. 
   Пожарная тактика. Я. С. Повзик. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 жыл.
   
3. 
   УПТ справочник. Я. С.Повзик. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 г.
   
4. 
   СНиП РК 2.04-03-2000 «Строительная теплотехника» Астана, 2002г.
   
5. 
   СНиП РК 2.04-01-2001 «Строительная климатология» Астана, 2002г.
   
6. 
   ҚР ҚНжЕ 2.02.-15-2003. Ғимарат пен имараттың өрт автоматикасы.
   
7. 
   «Пожарная тактика» для выполнене курсовых работы. Полковник Сачко И. В. Көкшетау: 1999 г.
   
8. 
   Эксплуатация установки пожарной автоматики Н.Ф. Бубырь, В. П. Бабуров и др.. Москва: ВИПТШ МВД СССР 1986 г.
   
9. 
   Установки пожаротушения автоматические. Справочник С. В. Собурь. Москва: ЗАО «Спецтехника» 2001 г.
   
10. 
    Заттар мен материалдардың өрт жарылыс қауіптілігі және оларды сөндіру құралдары. I және II бөлім. А. Я. Корольченко. Москва: Ассоциация «Пожнаука» 2001 жыл.
    

10. ҚР ҚН 2.02-11-2002 Ғимараттарды, бөлмелерді және имараттарды автоматты өрттік сигналдаудың жүйелерімен, автоматты өрт сөндіру және өрт туралы адамдарға хабарлау қондырғыларымен жабдықтау нормалары. Астана, 2002.

11. «Пожарная автоматика» 2007, Журнал-каталог.

12. ҚР ҚНжЕ 2.02-05-2002 Ғимараттар мен имараттардың өрт қауіпсіздігі. Астана, 2002.

13. «Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының Жауынгерлік Жарғысы». ҚР ТЖМ 14.11.2009 ж., шыққан №267 бұйрығы.

14. 
    «ҚР ТЖМ өртке қарсы қызмет бөлімдері мен гарнизондарының жеке құрамдарын даярлау Ережесі». ҚР ТЖМ 12.07.2010ж., шыққан №245 бұйрығы.
    
15. 
    ҚР ТЖМ өртке қарсы қызмет бөлімшелеріндегі еңбек қауыпсіздігі және енбекті қорғау жөніндегі Нұсқаулық. ҚР ТЖМ 15.10.2010 ж., №355 бұйрығы.
    
16. 
    «Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының Қызмет Жарғысы». ҚР ТЖМ 14.11.2009ж., №266 бұйрығы.
    
17. 
    «ҚР ТЖМ мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының ГТҚҚ қорғау қызметін ұйымдастыру жөніндегі тәлімдеме». ҚР ТЖМ 22.12.2010 ж., № 446 бұйрығы.
    
18. 
    Повзик Я.С. Клюс П.П. Матвейкин A.M. «Пожарная тактика». М. Стройиздат 1990г.
    
19. 
    Повзик Я.С. «Пожарная тактика» М.,ЗАО Спецтехника. 2001г.
    
20. 
    Иванников В.П., Клюс П.П. «Справочник РТП». М. Стройиз­дат 1987г.
    
21. 
    Повзик Я.С. «Справочник РТП» М., ЗАО Спецтехника. 2001г.
    
22. 
    Кимстач И.Ф., Девлишев П.П., Евтюшкин Н.М. «Пожарная тактика». Стройиздат 1984г.
    
23. 
    «Қатты заттар мен материалдарды, мұнай мен мұнай өнімдерін сөндіру бойынша күш пен құралдарды есептеу анықтамасы». Бұлқайыров А.Б. Көкшетау 2007 ж.
    
24. 
    ӨСД Тәлімдемесі, Астана 2006 ж.
    
25. 
    Теребнев В.В. «Управление силами и средствами на пожаре». М. 2004 г.
    
26. 
    Теребнев В.В., Теребнев А.В., Подгрушный А.В., Грачев В.А. «Тактическая подго­товка должностных лиц органов управления силами и средствами на пожаре» М. 2004г.
    
27. 
    Теребнев В.В., Грачев В.А., Теребнев А.В. «Организация службы начальника ка­раула пожарной части» М. 2006 г.
    
28. 
    «Өртсөндірудің жедел жоспарлары мен карточкаларын жасау және толтыру» Нұсқамасы. Астана., ҚР ТЖМ № 140, 26.04.2010 ж.