Баланс активінің құрасттырылу көздерінің құрамы мен құрлымының динамикасын талдау

2.2 Баланс активінің құрасттырылу көздерінің құрамы мен құрлымының динамикасын талдау.

Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау болады. Бұл кезде кәсіпорын мүлкінің келліп түсуі,оны сатып алу және оның құрылуы да , кәсіпорынның өзінің де , қарызға алынған капиталдың да есебінен жүргізілуі мүмкін екендігін есте сақтау керек. Ал меншікті капитал мен қарызға алынған капиталдың арасында ғы қатынас оның қаржылық тұрақтылығын көрсетеді.

Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне өзін-өзі қаржыландырумен, яғни меншікті капиталдың көмегімен жүзеге асырылады. Тек ол капитал жетпегенде ғана шеттен капитал тартылады. Бұл кезде қиын болса да сырттан тартылған капиталдан қаржылық тәуелсіздік аса маңызды орын алады, бірақ онсыз әрине мүмкін емес. Сондықтан да қаржылық есеп беруі ағымдағы активтердің құрастырылу көздерін шектеу керек. Оның ең аз бөлігі өндірістік бағдарламаның қамтамасыз ету үшінөзінің кейбір кезеңдерінде ағымдағы активтерге әдеттегіден жоғары, яғни қосымша қажеттілік туғанда, ол банктердің қысқа мерзімді несиелерімен және комерциялық несиелермен жабылады.

Активтердің қорлану көздерін талдау кезде меншікті және қатынасты настырылған капиталдың көрсетілген көлемі белгіленіп, есеп беру кезеңіндегі олардың өзгеру себептері анықталып, оларға баға беріледі. Бұл кезде өз меншігіндегі капиталға басты назар аударылады , себебі өз қаражаттарының қоры болуы оның каржылық тұрақтылығының барлығын көрсетеді.

Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай , сонымен бірге капиталдың жалпы сомасындағы оның үлес салмағын да анықтау маңызды.Бұл көрсеткіш арнайы әдебиеттерде әр түрлі атпен берілген (тәуелсіздік коэфиценті ,автономдық коэфициенті ) бірәқ оның мәні бір ғана бұл коэфициентке қарап кәсінорын сырттан тартылған қаржының қаншалықты тәуелсіз екенін және өз қаражатын қаншалықты жұмсай алатынын көруге болады. Тәуелсіздік коэфицентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға болумен анықтайды

Ктс =Мк : Ак

Мұндағы : Ктс - тәуелсіздік коэффиценті;

Мк - меншікті капитал;

Ак – авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы).

Бұл коэффиценттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екеніндігін көрсетсе ; алдағы уақытта қаржылық қиындықтарының азаятындығын көрсетеді.

Батыс экономистері тәуелсіздік коэффицентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны дұрыс деп санайды . Себкбі бұл қаржы көздерінің тұрақты құрлымын сақтауға мүмкіндік береді. Инвесторлар, несие берушілер бұл осындай құрлымды таңдайды, себебі ол кәсіпорынға өздерінің міндеттемелерінң кепілдігін жоғарлатады. Неғұрлым кәсіпорынның қаражаты көп болса, соғұрлым үздіксіз жұмыс қамтамассыз етіліп, нарық жағдайыннда алға шығуға көмектеседі. Сондықтан кәсіпкерлер әр түрлі резервтерді құру жолымен және жарғылық қорға бөлінген табысты тікелй қосу арқылы өзіндік капиталды көбейтуге тырысады.

АҚШ және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэффиценттерінің жоғары жетерлік деңгейі болып, 0,5-0,6 тең болатын меншікті капиталдың баланс валютасына қатынасы саналады. Бұл жағдайда несие берушілердің тәуелсіздігі төмен болады : өз қаражаттарынан қалыптастырылған мүмкіннің жартысы кейбір себебтермен құнсызданған болса да, өзінің қарыз міндеттемелерін жабуға болады.

Жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы келісім-шарттың міндеттемелер қатаң сақталатын және фирманың атағына үлкен мән берілген нарықтық экономикасы дамыған елдерде тәуелсіздік коэффициентіне мұндай жоғары талаптарды қоймайды (Жапонияда оны 0,2-ге дейін төмендетуге болады).

Жоғарыда келтірілген меншіктік коэффицент 0,5-0,6 деңгейінде щектеуді орындау, қарызға берушілер үшін ғана емес, кәсіпорынның өзіне де маңызды. Сондықтан талдаушыға, қаражат көздерін орналастырудың тиімділігін белгілеуге мүмкіндік беретін, құрлымына зерттеу жүргізіп баға беру қажет. Нарық жағдайында ол ақпарат ішкі және сыртқы пайдаланушылар, мысалы банктер, несие берушілер меншік капиталдың авансталған капиталдың жалпы соммасындағы үлесінің өзгеруін, келісім шарттарға отырған кездегі қаржылық үлесі төмендегенде тәуелсіздік өседі. Кәсіпорын капиталының құрлымын зерттеу оларға кәсіпорын қызметінің кеңейгені немесе қысқартылғаны жайлы айтуына мүмкіндік беріледі. Қысқа мерзімді несиенің төмендеуі және меншіктік капиталдың өсуі кәсіпорынның қызметінің қысқарғанын көреміз. Бірақ біріңғай мұндай кәсіпорынды жасауға болмайды, себебі бұл қаражаттың үлесі басқа факторлардың несие үшін және дивидентке пайыздық мөлшерлемелері дивиденттердің мөлшерлемелері әсерінен болуы мүмкін. Бұл несие үшін пайыздық мөлшерлемелер дивиденттердің мөлшерлемелерінен төмен болса, онда тартылған қаражатты өсірген дұрыс, ал егер керісінше болса, онда меншікті капиталды пайдаланған дұрыс. Әрине, авансталған капиталдың құрлымы жоғарыда қарастырылған жағдайларға тәуелді болады.

Қаржылық есеп берудің активткрінің қалыптасу көздерінің құрлымын зерттеу үшін келесідец талдау кестесі құрылады.

3-кесте