Қазақстан республикасы мәдениет және ақпарат министрлігі

• 
  функционалды-коммуникативтік бағытымен;
  
• 
  мазмұнымен;
  
• 
  композициялық құрылымымен;
  
• 
  тілдік формаларымен ерекшеленеді.
  

• 
  академиялық оқытудағы жазылым: конспект, реферат, белгілер, рецензия, эссе, қысқа мазмұндама және т.б.;
  
• 
  кәсіби, мамандыққа қатысты жазылым: іскери хаттар, құжатнама, хабарландыру, мақалалар, визиткалар және т.б.;
  
• 
  қатысымды қолдану мақсатындағы жазылым: жеке хаттар, ашық хаттар, электронды жолдамалар, телефондық-хабарламалар;
  
• 
  жеке мақсаттарда қолданылатын жазылым: күнделіктер, еске сақтау үшін белгілер, рецептілер, мекен-жай жазбалары және т.б.;
  
• 
  Шығармашылық жазылым: әңгімелер, сценарийлер, шығармалар, өлеңдер.
  

Тест-диктант. Оқытудың және бақылаудың бұл түрі ерте дүниеден белгілі.

Р. Ладо (американ лингвисі) диктанттың тест үшін маңыздылығын жоққа шығарса, басқа тестологтар керісінше диктанттың өлшемдік-бағалау мүмкіндіктерін стандартты тест формасында негіздеді. Мысалы В. Коккота тестің мұндай түрін былайша өткізуді ұсынады:

Мәтінді бірінші ұсыну – қалыпты, дауыстап оқу. Екінші ұсынысымда белгілі бір жерлерде пауза жасалынады, осы аралықта тестіленушілер естіген сегменттерін жазады. Үшінші ұсынысымда жазғандарын тексеріп, қателерін түзеу үшін паузалар екі есе қысқа жасалынады (қараңыз: Коккота, 1989, с. 102).

Бағалау барысында:

• 
  дұрыс жазылған сөздің саны;
  
• 
  лексика-грамматикалық;
  
• 
  семантикалық;
  
• 
  тастап кеткен жерлер (пропуск) саны ескеріледі.
  

Клоуз тест – орындау барысында сөйлемде немесе аудиомәтіндегі жетпеген элменетті толтыру. Алғаш рет 1897 жылы Х. Эббингхауном ұсынған. Тілді оқытып, үйрену барысында жетпей тұрған элементтерін қалпына келтіру жолымен түсінгенін тексеру үшін жиі қолданылатын құрал.

Сөздердің немесе сөздің элементтерін қалдырып кету төменде көрсетілген негіздемелерге сүйенеді:

• 
  кейбір есімдіктер тобының, жалғаулықтардың, фраземалардың, сөз бен сөз тіркесі арасындағы лексика-грамматикалық байланысына орай;
  
• 
  сөз тіркесі мен сөйлемдердің арасындағы семантикалық-синтаксистік байланыстарына орай: сын есім, сан есім, үстеу және т.б.;
  
• 
  мағыналық байланыстарға орай (зат есім, қыстырма сөз, тұрақты сөз тіркестері және т.б.);
  
• 
  мәтіннен тыс мағыналық байланыстарға орай.
  

Клоуз-тест еркін құрылған тапсырма түрінде және жауаптың таңдауға негізделген болуы мүмкін.

Клоуз тестінің сипаты мен қиындығы тілді меңгеру деңгейін тексеру мақсатына сәйкес келуі керек.

Клоуз-тестке мысал:

3-тапсырма: “Офистегі кездесу” мәтінін оқыңыз. Мәтінде қалдырылып кеткен тұстарды қалпына келтіріңіз (Прочитайте тест “Встреча в офисе”. Восстановите недостающие элементы текста).

Жанат: Сәлемет пе, Алмас

Алмас: Сәлем, Жанат. Сіздерді Астанада тағы да көргеніме (1....)

Жанат: Мен (2...) өте қуаныштымын.

Алмас: отырыңыз. (3....) ішесіз бе?

Жанат: (4...) кофе.

Алмас: Қалай жеттіңіздер? Біздің жаңа офисімізді (5 ...) тауып алдыңыздар ма?

Жанат: Рахмет. Өте (6 ...) болды.

Сіз телефон арқылы бәрін өте жақсы түсіндірдіңіз.

Жауаптары:

1-қуаныштымын

2- де

4-мүмкін болса

5-тез

6-оңай

Тестінің мақсатына орай тестіленушіге мынандай тапсырма беріледі:

• 
  қысқа, түсіндірме сипатты мазмұндау;
  

• 
  яғни индикативті түрдегі реферат жасау;
  
• 
  я түпнұсқа мәтіндегі ақпаратты кеңейтілген, нақтылы сипаттама яғни ақпараттық түрдегі реферат жасау.
  

• 
  автор туралы ақпарат, мәтін тақырыбы;
  
• 
  мәтін түрін анықтау;
  
• 
  түпнұсқа мәтіннің композициясы мен негізгі мазмұндық компоненттерін баяндау;
  
• 
  ақпараттың (жаңалығына, өзектілігіне) және құндылығына, осы пікірдің негіздігігін көрсету.
  

Бақылау объектісіне мынандай біліктіліктер жатады:

• 
  бір (екі) немесе бірнеше материалдардан (источник) ақпарат бере алу;
  
• 
  негізгі мәселені бөле-жара көрсету (немесе осы материалдарға ортақ), маңызды мәселені талдай алу;
  
• 
  тест жағдаятына сәйкес автордың жаңалығын, өзекті мәселесін, рәсімдей алу, шолу барысында оның пікірінің өзгемен ұқсастығы, айырмашылығын көрсете алу;
  
• 
  логикалы, пара-пар қорытынды жасай алу; кіріспемен қорытынды арасында тығыз байланыстың болуы;
  
• 
  рефераттың міндетті құрылымдық бөлімдерін сақтау: кіріспе бөлімде автор туралы мәлімет – библиографиялық сипаттау; негізгі бөлімде – негізгі сұрақтарды анықтау, маңызды мәселелерге талдау жасау;
  
• 
  қорытынды негіздемесі қорытынды жасай алу, анықтамалық ақпаратты көрсету;
  
• 
  баяндаудың логикалылығын, байланыстылығын, ғылыми стильдің тілдік құралдарын пайдалана алуы, «өзгенің» ақпаратын-дұрыс бере алуы, цитатаны ретімен пайдалана алуы және т.б. бағалау;
  
• 
  жұмысты қажетті берілген көлемде (мысалы 300 сөз, 650 сөз) орындау.
  

Тестінің бұл түріндегі тапсырмалар тестіленушінің мәтіннен негізгі ақпаратты бөле, ажырата алатын біліктілігі тексеріледі. Мәтіннің мазмұнын қысқаша сөйленім немесе сөз тіркесімен беруі (тезис, сұрақ, атаулы сөйлемдер). Берілген алғашқы мәтін мазмұны жоспардың тармақтарында пара-пар (адекватты) көрінуі тиіс.

Тестіленушіден тестің бұл түрін орындау барысында мәтіннен қажетті деген фактілерді таңдай алуы, оларды өзгеше айта алуы, сығымдап қысқарта алуы немесе компрессиялай алуын талап етеді. Нәтижесінде метамәтін, (екінші мәтін) түпнұсқаның орнына жүретін мәтін пайда болады.

Тест-жоспар мынандай біліктілік кешенін тексере алуы керек:

• 
  басты және екінші деңгейдегі ақпаратты ажырата білу;
  
• 
  ұсынылған мәтінді мағыналық бөліктерге бөле білу;
  
• 
  сөйлеудің үнемдірек бірліктерін таңдай алуы;
  
• 
  баяндау логикасын және т.б. сақтау.
  

• 
  психологиялық тірек сипатына қарай (көру-есту, өзінің жеке тәжірибесі, байқампаздығы, елестете алуы);
  
• 
  жазатын жұмыстарының түріне қарай (сипаттама, баяндау, пайымдау, түсіндірме);
  
• 
  материалды ұйымдастыруына қарай (бейнелі-эмоционалды, хронологиялық, себеп-салдарлық);
  
• 
  мақсатты бағдарламаға қарай (мәтінге сүйеніп жазу, еркін шығарма, үлгі бойынша, белгілі бір лексика-грамматикалық материалды пайдалану).
  

• 
  мәтіндегі мәселені, тақырыпты түсіне алу біліктілігі;
  
• 
  оның мазмұнын сығымдалған түрде талдау мақсатына сәйкес баяндай алуы;
  
• 
  фактілерге , оқиғаларға, кейіпкерлерге сипаттау, мінездеу бере алу біліктілігі т.б.
  
• 
  идеясын рәсімдей алу біліктілігі және өзінің де ойын (қатысын) және т.б. бере алу біліктілігі;
  

Тапсырма: сіз өзіңіз оқыған, білетін, ұнаған әңгімеңізге мынандай ақпараттарды анықтай отырып, рецензия жазыңыз:

• 
  автор туралы негізгі мәлімет;
  
• 
  әңгіме тақырыбы және оның мәселелері;
  
• 
  қысқа сюжет;
  
• 
  кейіпкерлер мінездемесі;
  
• 
  автордың оларға қатысы;
  
• 
  әңгіменің негізгі идеясы;
  
• 
  автор тіліне баға;
  
• 
  оқыған әңгімеңіз бойынша сіздің пікіріңіз.
  

Мұндай тест түрі адресатқа белгілі бір ақпаратты немесе өтінішті хабарлай алатындығын тексеру мақсатында жазылады. Тапсырманы орындау барысында хаттың авторы – тестіленуші коммуникативтік ниеттерін хабарлайтын қаратпалардың түрлерін сәлемдесудің, бағалаудың, өтініш, бұйрық түрлерін пайдалана алуы керек. Мысалы: Сіздің танысыңыз Алматыға тілдік курстарға келуге жиналып жатыр. Ол сізден қалада пәтер жалдауға қандай шарттармен жалдауға болатынын білуді сұрады. Сіз оның өтінішін орындадыңыз. Хат жауабында сіз не білгеніңізді жазыңыз. Төмендегі жоспарды пайдаланыңыз:

• 
  қаратпа, сәлемдесу;
  
• 
  хат үшін ризалығыңызды білдіріңіз;
  
• 
  өз өміріңіз, оқуыңыз, Алматы туралы қысқаша жазыңыз;
  
• 
  танысыңыздың өтініші туралы ақпарат;
  
• 
  ақпаратты түсіндіру және бағалау;
  
• 
  танысыңызды өз ұсынысыңызға сендіріңіз;
  
• 
  түйіндеңіз;
  
• 
  болашаққа жоспардың сипаты;
  
• 
  қоштасу
  

Сөзді, сөйлемді тексеру, жеке түзетумен байланысты, қате немесе артық сөзді, сондай-ақ сөздің мазмұнына келмейтін сөздерді алып тастау, сөздердің орын тәртібін реттеу, ретсіз синтаксистік конструкцияларды дұрыстау, логикалық қателерді жөндеу, сөйлем, мәтін бөліктері, арасындағы байланыс құралдарын жөндеумен байланысты.

Мысалы:

1) тапсырма: Сізге қатесі бар дастархан мәзірі ұсынылды. Қатесін жөндеңіз.

3) Мәтінді редакциялаңыз. Тест-көшіру (тест-списывание) – мұнда күрделенген көшіру қолданылады) яғни коммуникативтік-сөйлеу бағыты бар.

Қосымша тапсырмалар:

• 
  грамматикалық өзгерістер енгізу (шақты өзгерту, заттың санын өзгерту т.б.
  
• 
  тест сұрақтарына орай таңдап көшіру;
  
• 
  өз атынан мазмұнын беру және т.б.
  

1. 
   Вятютнев М.Н. Понятие о языковой компетенции в лингвистике и методике преподавания иностранных языков // Иностранные языки в школе. – М., 1975. № 6.-С. 55-64.
   
2. 
   Мэдсен Х. «Techiniques in testing». 1983 г.
   
3. 
   Рапопорт И.А. Прагматические тесты: сущность, специфика, перспективы//ИЯШ. – М., 1985.№ 2. – С.70 74.
   

The given article describes of using ACTFL standards for developing test items to evaluate Kazakh languages competence (Reading Comprehension).

Для оценки уровней владения казахским языком англоязычных студентов в США стала использоваться единая стандартная система ACTFL.

В настоящей статье дается описание ACTFL и возможностей ее применения для тестирования казахской языковой компетенции англоговорящих (Reading Comprehension) в сопоставлении с применяемой в Республике Казахстан государственной системой оценки уровня владения казахским языком (КАЗТЕСТ).

1. Что такое ACTFL?

ACTFL (American Council on the Teaching of Foreign Languages www.actfl.org) – Американский совет по обучению иностранным языкам, который объединяет более 9000 педагогов иностранного языка и администраторов разных уровней, работающих в США.

ACTFL с 1996 года разрабатывает и предлагает стандарты иностранных языков, используемые в образовании. Целью стандарта явилось совершенствование обучения иностранным языкам. ACTFL хорошо зарекомендовал себя и стал синонимом новшеств, качества, надежности и гибкости при изменяющихся потребностях обучения иностранным языкам. Став лидером в создании и совершенствовании стандартов, ACTFL сосредоточился на проблемах профессионального роста преподавателей и повышения качества обучения иностранным языкам.

В настоящий момент ACTFL ориентирован на многочисленные языки, содержит инструкции разных уровней владения языком, разработанных в рамках организации, системы тестовых заданий для разных языков, которые используются учителями, администраторами и разработчиками учебных планов в государственном и локальном масштабах.

Одним из интересных опытов применения стандартов ACTFL для тестирования владения языками стал международный проект «Six Languages Test Development Project Kikongo / Hausa / Yoruba / Kazakh / Uzbek / Tajik», который нацелен на разноструктурные языки Азии и Африки, с трудно сопоставимыми традициями научного описания и опытом обучения.

Главный фокус проекта – определение языковой компетенции в области аудирования на Novice (Novice-Low, Novice-Mid, Novice-High) и Intermediate (Intermediate-Low, Intermediate-Mid, Intermediate-High) уровнях. Все тестовые задания были разработаны в соответствии с требованиями ACTFL: использование аутентичных текстов, корректное использование дистракторов, соответствующих разным уровням языковой компетенции.

Тестовые задания по аудированию на казахском языке были разработаны М.Д. Лекич, Д.Х. Акановой (США), Э.Д. Сулейменовой, Д.А. Карагойшиевой, Ж.Ж. Кузембековой (Казахстан) и прошли успешную апробацию при контроле уровней сформированности навыков аудирования англоязычных студентов, изучающих казахский язык в США.

Для разработки тестовых заданий были взяты аутентичные тексты по образованию, культуре, вопросы ставились по содержанию; на начальных уровнях использовались тексты с фактами, а на более высоких уровнях – тексты с описаниями. Каждый вопрос должен проверить понимание текста, в целом с помощью тестовых заданий проверялись умения владения казахским языком иностранных студентов при аудировании.

3. Национальная система КАЗТЕСТ

Национальным центром государственных стандартов образования и тестирования Республики Казахстан в целях реализации «Государственной программы функционирования и развития языков на 2001-2010 годы» в 2006 году была начата работа по созданию отечественной системы оценки уровня знания казахского языка – КАЗТЕСТ.

Несмотря на то, что система КАЗТЕСТ учитывает международные системы оценки уровня знания языков (TOEFL – Test of English as a Foreign Language, IELTS – International English Language Tests System, DALF – Diplome Approfondi de Langue Française, DELF – Diplome d'Etudes en Langue Française, TORFL – Test of Russian as a Foreign Language), она, во-первых, ориентирована на оценку владения казахским языком как родным; во-вторых, сами тестовые задания написаны на казахском языке; в-третьих, оценка владения казахским языком не оценивается на основе детально разработанных критериев определения каждого уровня.

4. Сравнение системы уровней владения языком в ACTFL и КАЗТЕСТ

КАЗТЕСТ выделяет шесть уровней владения языком:

Каждый из уровней и субуровней ACTFL, в отличие от КАЗТЕСТа, снабжен подробно разработанными критериями, соответствующими стандартам ACTFL, например, для установления уровня языковой компетенции при чтении (Reading) используются следующие критерии:

Novice-Low  способен иногда при сильной поддержке контекста идентифицировать изолированные слова и/или главные фразы.

Novice-Mid  способен узнавать буквы (символы, знаки) алфавитного и/или силлабического письма и/или ограниченное число дополнительных знаков в системе, которая их использует; способен идентифицировать увеличивающееся число изученных в контексте слов и/или фраз, включая родственные и заимствованные слова. При этом в тексте при однократном чтении может быть непонята единственная фраза, тогда требуется перечитывание.

Novice-High  имеет достаточные навыки распознавания устройства записи для того, чтобы интерпретировать письменный язык для практических потребностей; может читать в учебных и направленных целях, стандартизировать сообщения, фразы или выражения, например, некоторые пункты в меню, простых списках, расписаниях, картах, знаках. При знании контекста и/или экстралингвистического фона иногда может понимать тексты более высокого уровня.

Intermediate-Low  способен понять факты и некоторые главные идеи самых простых связных текстов об основных личных нуждах и общественных потребностях. Подобные тексты несложны в языковом отношении и имеют ясную структуру, например, хронологическое упорядочивание. Они передают основную информацию, из которой читатель должен сделать только минимальные предположения или для понимания которого читатель использует личный интерес и/или знание. Тексты включают сообщения с социальными целями и информацией для самой широкой аудитории, например, объявления, короткие, прямые инструкции, имеющие дело с общественной жизнью. Возможно некоторое недопонимание.

Intermediate-Mid  способен прочитать последовательно с возрастающим пониманием простые, связанные тексты о множестве основных личных и общественных потребностях. Такие тексты все еще несложны в языковом отношении и имеют ясную внутреннюю структуру. Они передают основную информацию, о которой читатель должен сделать минимальные предположения и для понимания которой читатель использует личный интерес и/или знание. Тексты, написанные для широкой аудитории, могут включать короткие, прямые описания людей, мест и вещей.

Intermediate-High  способен последовательно читать с полным пониманием простые связанные тексты об основных личных нуждах и общественных потребностях, для понимания которых у читателя имеется личный интерес и/или знание. Может понять некоторые главные идеи и информацию текстов-описаний и текстов-повествований. В понимание может вмешиваться структурная сложность текстов, например, основные грамматические отношения могут быть нарушены, и временные ссылки могут быть восстановлены с помощью лексических единиц. Возможны некоторые трудности со связными единицами текста, например, соответствие местоимений с референтами. Несмотря на то, что тексты значительно не отличаются от текстов на Advanced уровне, понимание не столь последовательно. Возможно для понимания неоднократное чтение материала.

Advanced  способен прочитать более длинную прозу (несколько параграфов) с ясной основной структурой, построенной на знакомых синтаксических образцах. Читатель понимает главные идеи и факты и может пропускать некоторые детали. Понимание происходит не только благодаря знанию ситуации (контекста) и предмета речи, но и увеличивающемуся контролю языка. Тексты на этом уровне включают описания и повествования, например, простые рассказы, сообщения печати, библиографическую информацию, социальные уведомления, личную корреспонденцию, деловые письма, простой материал, написанный для массового читателя.

Advanced Plus  способен следить за главными пунктами письменной речи на Superior уровне, особенно в интересных областях знания. Способен понять концептуально абстрактные и лингвистически сложные части текстов о незнакомых темах и ситуациях, а также некоторые тексты, в которые вовлечены аспекты культуры изучаемого языка. Способен постигать факты и делать из них соответствующие выводы. Появляющееся понимание эстетических свойств языка и его литературных стилей позволяет понимание более широкого разнообразия текстов (включая литературно-художественные). Возможно некоторое недопонимание.

Superior  способность чтения не зависит от знания предмета, хотя читатель (как ожидается) не будет полностью понимать тексты, которые зависят от знания целевой культуры. Читает легко и для удовольствия. Тексты Superior уровня содержат положения, их аргументацию, изложение мнений, включают грамматические образцы и словарь, с которыми обычно сталкиваются в академическом или профессиональном чтении. На Superior уровне, демонстрирующем эффективное чтение разнообразных текстов, знание общего словаря и структуры языка, почти всегда правильно соотносятся значения, полученные из экстралингвистического знания, со значениями, полученными из знания языка. Случайное недопонимание может все же происходить, например, читатель может испытывать некоторые трудности с необычно сложными структурами и низкочастотными идиомами. На Superior уровне читатель может соответствовать следующим стратегиям: нисходящие стратегии основываются на знании реального мира и предвидениях, основанных на особенностях жанра и организационной схеме текста; восходящие стратегии основываются на фактическом лингвистическом знании. Материал этого уровня включает множество литературных текстов, передовые статьи газет, корреспонденцию, общие сообщения и материал профессиональных областей. Редко необходимо перечитывание и так же редко наблюдается неправильное чтение.

Distinguished  способен плавно и точно прочитать большинство стилей и форм языка, подходящих для академических и профессиональных целей. Способен связывать выводы в тексте со знаниями реального мира и понимать почти все социолингвистические и культурные ссылки, вводя язык внутрь культуры. Способен понимать использование автором языковых нюансов и тонкостей. Может с готовностью следовать за непредсказуемыми поворотами мысли и намерениями автора в таких материалах, как сложные передовые статьи, специализированные журнальные статьи, литературные тексты (романы, пьесы, поэмы и др.), а также тексты любой области.