Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар комитеті Ішкі істер министрлігі «Көкшетау техникалық институты» рмм

С_ЖЖМ²⁵⁰⁵⁷ = Ц_ЖЖМW_ЖЖМ,

мұнда:

Ц_ЖЖМ – дизельді жанар-май үшін жанар-май бағасы теңге/т,

Ц_ЖЖМ = 99000тенге/т;

W_ЖЖМ²⁵⁰⁵⁷ –ГАЗ-25057 автокөлігі үшін жылдық дизельді жанар-май шығыны

_ЖЖМ– дизельді жанар-майдың тығыздығы,  = 0,718 т/кг³;

d_п , d_не , d_на – жүріс бірлігіне, уақыт бірлігіне, жүктемесіз және жүктемелі жағдайдағы жанар жағар-май шығынының нормасы (л/км, л/мин, мин);

d_п = 0,12 л/км;

d_не = 0,09 л/мин;

t_не = 2900 мин;

t_на = 0, себебі автокөлікте сорғыш орнатылмаған;

L_n – жылдық орташа жүріс, км.

_см – жанар-мағар май шығынынан майлау материалдарының шығынына өту коэффициенті, _см = 0,25.

L_п = 2500 км;

n_ш – автокөлік жинағындағы шиналар саны, қосалқы дөңгелектерді қоспағанда, n⁵³⁰¹_ш = 6 дана.;

k – жаңа бағаға өту коэффициенті (инфляция коэффициенті); k=1.

Бұл қалдықтарға толықтай жану өнімдерінен бөлек толық жанбаған жану өнімдері де жатады.

Өңделген газдардың құрамы қолданылатын жанар-май түріне, майлау майлары мен материалдарына, қозғалтқыштың жұмыс жасау режиміне және оның техникалық жағдайына, автокөліктің қозғалыс шарттарына байланысты. Өңделген газдардың зияндылығы негізгі түрде оның құрамында көміртегі, азот қышқылдары мен күйенің болуымен сипатталады.

Ауа ластануының басты себебі жанар-майдың толық және тең көлемде жанбауынан. Оның небәрі 15 %-ы автокөліктің қозғалысына, ал қалған 85%-ы жалпылай айтқанда, бекерге жұмсалады. Сонымен қатар, автокөлік қозғалтқышының жану камерасы – бұл улы заттарды түзір, оларды атмосчфераға шығаратын өзіндік химиялық реактор.

Қозғалтқыштың өңделген газдарында 170-ке жуық зиянды қоспалар болады. Оның ішінде, 160-қа жуығы жанар-майдың толық жанбауынан пайда болған өнделген көмірсутегі болып табылады.

Зиянды компоненттерге құрамында күйе мен қорғасын бар қатты заттар да жатады.

Автокөлік 80-90 км/сағат жылдамдықпен қозғалғанда, қозғалтқыш жұмысы барысында орташа есеппен алғанда 300-350 адам демалуға қажетті оттегі көлемін қолданады. Бір автокөліктің жылдық қалдықтар көлемі 800 килограмм көміртегі тотығы, 40 килограмм азот тотығы және 200 килограммнан астам әр түрлі көмірсутегі қалдықтарын құрайды.

Аталған зиянды заттар жинағында көміртегі тотығы аса улы болып табылады. Оның жоғары зияндылығына байланысты атмосфералық ауадағы концентрациясы 1 кг/м³-нан аспауы қажет.

Атмосфераға бөлінетін зиянды заттар көлемін шектеу үшін автокөліктің техникалық жағдайына күнделікті қарау үлкен роль атқарады. Өрт сөндіру бөлімдерінің лауазымды тұлғалары мен техникаға бекітілген жүргізушілер автокөліктің жарамдылығына мұқият қарауы тиіс. Техникалық жағдайы жарамды, дұрыс реттелген қозғалтқыштан бөлінетін зиянды заттар көлемі белгіленген нормадан аспауы тиіс.

Техникалық қызмет көрсету сапасының төмендігі және де оның кей жағдайларда мүлде жасалынбауы автокөлік тораптары мен жүйелерінің, агрегаттарының істен шығуына әкеліп соғады. Нәтижесінде, зиянды заттардың ауағав бөлінуі белгіленген нормадан жоғары болады. Мұның бәрі автокөлік өндірісінің стандарт талаптарын сақтауға бағытталған шаралары тиімділігінің төмендеуіне, тіпті, олардың мүлде жүзеге аспауына алып келеді. Бұл жағдайда өндірілетін автокөлік модельдерінің зиянды заттарды бөлу көрсеткішін төмендету ғана емес, сондай-ақ, қолданыстағы автокөліктер мен техникаларға жасалынатын бақылауды күшейту, еліміздің автопаркіне қадағалау жүйесін арттыру мен жетілдіру сұрақтары да өзекті болып табылады. Қозғалтқыш жүйесі дұрыс реттелген жағдайда зиянды заттар бөлу көрсеткіші 3-5 есеге төмендейді.

Нашар үрленген шиналар тек тез желініп қана қоймайды, сонымен қатар кедергі күші артып, сәйкесінше жұмсалатын жанар-май көлемі де артады.

Автокөлік жүргізу кезінде жүргізушінің дұрыс режимді таңдамауы, сондай-ақ автокөлікті пайдалану нұсқаулығының ережелерін сақтамауы ауаға бөлінетін зиянды заттар санының артуына, сәйкесінше қоршаған ортаны ластауға әкеп соғады.

Автокөлік «тынысының» таза болуы көбінесе карбюратордың дұрыс реттелуіне байланысты. Карбюратор дұрыс реттелсе жанар-майды үнемдеу 10-15%-ға артады [12].

Аталып өткен ұйымдастыру және техникалық шараларды жүзеге асыру атмосфераға бөлінетін зиянды заттар көлемін азайтуға және де жанар-майды 10-15%-ға үнемдеуге мүмкіндік береді.

• 
  автокөлік спецификациясын меңгерген өрт сөндірушілерге, бөлімше командирлері мен жүргізушілерге ғана автокөлікпен жұмыс жасауға рұқсат етіледі;
  
• 
  жүргізушілер автокөлікті толықтай техникалық жарамды жағдайда ұстауы қажет. Автокөлікте ақау болған жағдайда жүргізуші бөлімше командиріне баянауы және оны жою үшін тиісті шаралар қолдануы қажет;
  
• 
  автокөліктің қозғалысы уақытында жеке құрамға орын ауыстыруға, есіктерді ашуға, жүргізушіге кедергі келтіруге және басқа да жол қозғалысына кедергі келтіретін іс-әрекеттер жасауға тыйым;
  
• 
  техникалық қызмет көрсету автокөліктің дөңгелектері тежелген және беріліс қорабы рычагы нейтралды жағдайға қойылған кезде ғана жүргізіледі;
  
• 
  техникалық қызмет көрсету және механикалық шаралар жүргізу кезінде жарамды инструменттер пайдалану қажет;
  
• 
  түнгі уақытта гараж ішінде кезекші жарық шамы болуы тиіс;
  
• 
  қозғалтқыш жұмыс жасап тұрған кезде тораптар мен агрегаттарға жөндеу жұмыстарын жүргізуге тыйым салынады;
  
• 
  автокөлік бортында бөтен адамдардың болуына тыйым салынады;
  
• 
  автокөлікті қараусыз қалдыруға тыйым салынады;
  
• 
  жарамсыз немесе кезекті техникалық қызмет көрсетуден өтпеген автокөлікте жұмыс жасауға тыйым салынады;
  
• 
  көлік қозғалысы мен жанар-май құю кезінде ашық от пайдалануға және темекі шегуге тыйым салынады;
  
• 
  автокөлікке отыру тәртібі қауіпсіздік талаптарын қамтамасыз шарттарына сәйкес бөлім бастығымен белгіленеді. Жеке құрам толық құрамда автокөлікке отырып, есіктердің барлығы жабылған кезде автокөлікке отыру аяқталды деп саналады;
  
• 
  шақыру орнына бару жолында автокөлік жүргізушісі жол қозғалысы ережелерінің барлық талаптарын қатаң сақтауы тиіс;
  
• 
  түнгі уақытта автокөлік гараж ғимаратынан тыс жерде болғанда ол арнайы жарықтандыру құралдарымен белгіленуі тиіс, сондай-ақ апаттық жарықтың сигнлаизация қосылуы қажет.
  

Өртке қарсы қызметінің Көкшетау гарнизонына жаңа автокөлік моделін даярлау аймақтағы техника жетіспеушілігі мәселесін белгілі бір дәрежеде шешуге және пайдалану мерзімінің келуіне байланысты оларды уақытыл ауыстыру сұрағын қарастыруға мүмкіндік береді.

Қойылған мақсатты орындау үшін дипломдық жобада келесі тапсырмалар орындалды:

• 
  аймақтағы өрт қауіпсіздігі жағдайының талдауы жасалынды;
  
• 
  Көкшетау қаласында бар өрт сөндіру техникасының талдауы жасалынды;
  
• 
  даярланатын автокөліктің шассиі таңдап алынды;
  
• 
  динамикалық сипаттамалардың есебі жүргізілді;
  
• 
  жобаланатын автокөліктің техникалық-экономикалық негіздемесі жасалынды;
  
• 
  даярланатын автокөлікті пайдалану кезіндегі сақталуы тиіс қауіпсіздік техникасы бойынша іс-шаралар әзірленді.
  

2. Артамонов Н.Д., Морин М.М. Основы теории и конструкция автомобиля. – М.: Машиностроение, 1974.

3. Безбородько М.Д. Пожарная техника. - М.: Ресей МӨҚҚ Академиясы, 2004 -549 беттер.

4. Өртке қарсы қызметі органдарының техникалық қызмет тәлімдемесі. 2005 жылдың 7 шілдесіндегі №170 бұйрығымен бекітілген.

5 Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі өртке қарсы қызметі бөлімшелерінде еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықты бекіту туралы 2010 жылдың 15 қазанындағы ҚР ТЖМ №355 бұйрығы.

6. Иванников В.П., Клюс П.П. Справочник руководителя тушения пожара. – М.: Стройиздат, 1987. – 288 беттер.

7. Иванов А.Ф., Алексеев П.П., Безбородко М.Д., т.б. Пожарная техника в 2-х частях, часть 1. – М.: Стройиздат, 1988. – 408 беттер.

8. Иванов А.Ф., Алексеев П.П., Безбородко М.Д. и др. Пожарная техника в 2-х частях, часть 2. – М.: Стройиздат, 1988. – 286 беттер.

9. Козленко Н.С., Фомин А.В., Иванов С.А. и др. Экономическая оценка инженерно-технических решений в области обеспечения пожарной безопасности. Учебное пособие для дипломного проектирования. – СПб: СПбВПТШ МВД РФ, 1995. – 100 беттер.

10. Краткий автомобильный справочник НИИАТ. – Транспорт, 1985.

11. Окружающая среда и транспорт. – М.: Стройиздат, 1988. Голубев Н.Р., Новиков Ю.В.

12. Сабинин А.А. Автомобили с дизельными двигателями. – 3-ші басылым. – М.: Высшая школа, 1991. – 264 беттер.

13. Яковенко Ю.Ф. Современные пожарные автомобили. – М.: Стройиздат, 1988. – 352 беттер.

14. Автомобиль ГАЗ-33201 и его модификации. Инструкция по эксплуатации. Москва-1998 ж.