Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі КӘсіби педагогика

62 
Мәдениет элементтерінің әрқайсысында төрт функционалдық 
қасиеттерді бөліп аламыз: 1) білім, 2) сезім немесе қарым-қатынас, 3) 
таңдау уәждемесі немесе қызығушылық және 4) іс-әрекет. Бұл қа-
сиеттер бір-бірін толықтырады немесе бір-біріне қарама-қайшы келеді 
– барлығы олардың мағыналық толықтығына байланысты. Бір жағдай-
да жалпы оң бағытты, екіншісінде – теріс, үшінші және т.б. анықтауға 
болады. Бұл күрделі фактураның барлығы мәдениеттің барлық эле-
менттеріне тән, олардың өзара байланысына әсер етеді. 
Жас маманның жеке мәдениетінің әрбір элементтерін қарасты-
райық. 
Физическая культура. Ең алдымен, кәсіби қызметке кіретін 
жұмысшы адамның физикалық төзімділігі. Бұл әр түрлі жүктемелерге 
жол бермей, физикалық жүктемені көтере білу және өзінің жылдам-
дық, күш қасиеттерін нығайту дағдысы. Бірақ мұндай жиынтықты 
қатаң ұстамалы мотивациялық кемелдеусіз, талап етілетін эмоциялық 
реактивсіз, ең алдымен, жеке дене денсаулығына қатысты білімнің кең 
спекторынсыз іске асыруға болмайды.
Ақыл-ой мәдениеті. Сайып келгенде, бұл ойдың белгілі бір тәсілі, 
өз ақыл-ой қабілетін кәсіби қызметке логикалық қосу. Бұл ретте 
білімді, қарым-қатынасты, мотивацияны және ақыл-ой әрекеттерін 
ажырату керек. Мұнда логикалық талдау, мағыналық доминантты 
таңдау және шешім қабылдау әсері бар. Ақыл-ой мәдениеті – жоғары 
білікті маманның белгісі. Ал бұл деңгей оның кәсіби мансабын және 
өмірлік тағдырын анықтайды. 
Адамгершілік мәдениет. Бұл жас мамандардың қоғамда қалып-
тасқан құндылықтар мен мораль дәстүрлерінің жүйесіне қарым-қаты-
насының белгілі бір деңгейі. Мұнда ар-ождан, жақсылық пен ұжым-
шылдық, махаббат пен достық, абырой. Мұнда қызғаныш пен зұлым-
дық, сатқындық пен өзімшілдік, жек көрушілік пен сенімсіздік сияқты 
"медальдің" сыртқы жағы да ұсынылуы мүмкін. Адамгершілік мәде-
ниеттің барлық қиындығы осы белгілердің, компоненттердің арақаты-
насының қандай шарасы екенін, жас маман не қозғайтынын, дегенмен, 
әрбір адам сияқты, олар әдетке не кіреді, мінез-құлық нормасы мен 
жеке мағынасына әсер ететінін анықтау болып табылады.
Эстетикалық мәдениет – жас маманның өз қызығушылығын, өз 
қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша сезімдер ауқымын, білім 
көлемін және мағыналы немесе стихиялық іс-әрекеттерді үйлестіретін 
талғамының белгілі бір даму деңгейі. Бұл "жиынтықтың" өзіндік 

63 
эстетикалық "визит карточкасы"бар екені анық. Мұнда негізгі бағдар-
лар ретінде сұлулық пен нәзіктік, ұлылық пен азықтық, драматизм мен 
трагизм, әсемдік, күлкілі көптеген нұсқалар бар. Жас адамның эмо-
ционалдық реакциясын не және қандай түрде тудырады, оның іс-
әрекетін не басқарады және осы әрекет қандай. 
Жас маманның құқықтық мәдениеті іс-әрекетті, әрекетсіздікті, 
әрекетті, әртүрлі ауытқуларды, бұзушылықтарды, құқыққа қарсы мі-
нез-құлықты және тиісті жазаны реттейтін білім мен құқықтық 
нормалардың белгілі бір деңгейін болжайды. Бұл жерде жастардың 
оларды жасаушы адамдарға және өзінің құқықтық мәні бар мінез-
құлқына деген қатынасы да бар. Бұл жиынтықтың барлығы кездейсоқ 
және саналы сипатқа ие болуы мүмкін, жас жұмысшы мінез-құлқында 
органикалық немесе кездейсоқ болуы мүмкін[17]. 
Экономикалық мәдениет жас маманның қоғамдағы, отбасындағы, 
еңбек ұжымындағы өмірінің экономикалық жағдайларына белгілі бір 
бейімделуін болжайды. Мұндай бейімділіктің табиғаты оның мате-
риалдық талаптарымен ғана емес, ақшаға деген жеке тұлғаға бағыт-
талған қарым-қатынасымен және олардың артында тұрған құндылық-
тармен, еңбек шығындарымен, бақылаумен және өзін-өзі бақылаумен 
айқындалады. Экономикалық білім, дәлелдер мен іс-әрекеттер өзінің 
Жеке және Мемлекеттік материалдық игіліктеріне қол жеткізуге 
ықпал етуі маңызды. 
Конфессиялық мәдениет – бұл жас мамандардың қандай да бір 
діни құндылықтар, дәстүрлер, басымдықтар, салттар жүйесіне қосы-
луының белгілі бір деңгейі. Бұл саналы жүріс – тұрыс желісін таң-
дауды болжайды, бірақ бұл жағдайда табиғи апаттар да жиі кездеседі. 
Діни конфессиялар туралы белгілі бір білім көлемінің мұндай мә-
дениеті. Бұл білім ғылыми объективті сипатта немесе естулер, әдеттегі 
пікір деңгейінде болуы мүмкін. Осыған сәйкес және әлеуметтік ортаға 
байланысты жас маманның мінез-құлқын анықтайтын осы құнды-
лықтардың барлығын таңдау үшін уәждемелік база да пайда болады. 
Жас маманның саяси мәдениеті оның билікке және оның орган-
дарына, саяси персоналға, олардың іс-әрекеттеріне қатысты өмірлік 
ұстанымының көрінісі болып табылады. Бұл саналы немесе белгісіз 
позиция болуы мүмкін. Ол жеке сүйкімді немесе антипатиядан ағып 
кетуі мүмкін, одан да аз дәлелді, содан кейін таза импульсивті болуы 
мүмкін. Бірақ кез келген жағдайда тірек ретінде саяси тәртіпті білу, 
тиісті әрекеттер мен олардың себептері көрсетіледі. 

64 
Кәсіби-еңбек мәдениеті. Әрбір жас маманның кәсіби байла-
ныстар, қарым-қатынас, өзара іс-қимыл жүйесіне саналы түрде енуіне 
тиіс. Бұл ретте ол өзі үшін кәсіби ретінде таңдаған іс-әрекеттің идеяла-
рымен, ұғымдарымен, жағдайларымен, фактілерімен байланысты 
кәсіби білімнің белгілі бір жиынтығын меңгереді. Мұнда және 
өндірістік шикізат, техника, технологиялар, Өлшеу құралдары, аппа-
раттар, аспаптар, кәсіби еңбек қызметінің соңғы өнімі туралы білім. 
Мұнда оған деген эмоциялық қарым-қатынас, еңбек саласындағы 
жүріс-тұрыс желісін таңдау, сондай-ақ кәсіби әрекеттің өзі [8].

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: