Тыңайтқыштар құрамындағы қоректік

Бөлшек, вариант, тәжірибеге қажетті тыңайтқыштар мен тұқымның қажетті мөлшерін анықтау.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Фенологиялық бақылау құру.

Бақылау және есепке алу.

1. Фенологиялық бақылау: себу және көктеу (жекеленген және жаппай), отырғызу, гүлдеу кезеңiнiң (басы - 10), жалпы – 75, өсiмдiк), жемiстерiнiң күрендеуiнiң (басы және жаппай) және ақырғы өнiм жинау күндерiн белгiлеу.

2. Өнiмдiлiгi – жалпы, соның iшiнде қызыл жемiс (1 гектар есебiнде). Барлық қайталау варианттарында бiр дүркiн жиналған өнiмдi қосу арқылы анықтайды.

3. Стандартты өнiм. Қайталану варианттарының бiрiнде жалпы массамен бiрге стандарттың жемiс массасын анықтайды.

4. Орташа стандарттың жемiс массасы. Осы қайталанудағы барлық жиналған өнiммен немесе әрбiр жеке жиналған өнiммен бiрге жемiс санын анықтайды.

5. Жемiстiң ерте пiскен өнiмi 15 тамызда жиналады.

6. Тәжiрибеде өсiмдiктiң қалыптасуымен қатар оның егей бұтақтарымен барлық гүл шоғыр саны есепке алынуы тиiс. Әрбiр 5 және 10 өсiмдiктi есепке алу керек.

7. Жемiс дәмiн (5 балдық шкаламен) 10 – тәжiртбеде анықтайды. Бұл үшiн құрамында 5 немесе одан да көп оқушылардан комиссия құралады. Әрбiр нұсқа шифрланады. Комиссия өкiлдерi әрбiр жеке нұсқаға өз бағасын бередi, соңынан орташа баға шығарылады.

8. Қызғанақтың аурумен зақымдалған баллмен көрсетуге болады: 0 – зақымдалмаған, 1 - өсiмдiк жапырақтарының (25, зақымдалған, II-50), (зақымдалған, III-75), зақымдалған, 4 – барлық жапырақтары зақымдалған, 5 - өсiмдiк өлiп қалды. Қайталау варианттарының бiрiнде тамыз айының аяғында анықтайды. Орташа өлшенген балл санын анықтайды. Егер қызанақ жемiсi ауруға шалдыққан болса, әрбiр өнiм жиналған сайын оның санын анықтайды. Нәтижесiн барлық жиналған өнiмге проценттiк қатыспен белгiлейдi

Өсімдіктердің даму фазаларының жүру ретіне бақылау жасау (фенологиялық бақылау) өсімдіктердің ерекшеліктерін танып білуге және олардың дамуының табиғат жағдайларына байланысты екендігін анықтау үшін қажет. Фенологиялық бақылауды коллекциялық учаскедегі мәдени өсімдіктердің барлығына вегетациялық кезең бойы, әрбір фазаның басталуы (барлық өсімдіктердің 10%-де), жаппай көрінуі (барлық өсімдіктердің 75% нан артығында) және аяқталуын белгілеп, жүйелі түрде үзбей жүргізеді.

1 тапсырма. Астық дақылдарын фенологиялық бақылау

Тапсырмаға түсініктеме. Астық дақылдарының фазалары: кө ктеу, кущение, выход в трубку, масақтану, гүлдеу, дәннің пісуі. Жүгеріде сыпыртқы гүл шоғырындағы аталық гүлдердің және собық гүл шоғырындағы аналық гүлдердің гүлдеуін жеке-жеке белгілейді. Әр фазаның басталуы мен жаппай көрінуін белгілейді. Бақылауды кестені толтыру арқылы жүргізеді:

Өсімдік, іріктеме	Сепкен күні	Фазаның басталған күні								Фаза аралық кезең, күндер					Вегетациялық кезеңі
		Көктеу	Түптену	Түтік шығару.	Масақтану	Гүлдену	Сүттену	Балауыздану	Толық пісу	Себу-көктеу	Көктеу-түптену	Түптену-масақтану	Масақтану-гүлдеу	Гүлдену-толық пісу
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16

Жұмыс барысы. 1. Бақылау күнделігін даярлау.

2. Өсімдіктің биологиялық ерекшелігін ескере отырып, көктеп шығудың болжалды күнін анықтау.

3. Көктеудің басталуы мен жаппай көктеу күнін белгілеу.

4. Даму фазаларын ескере отырып, әрбір 5-7 күн сайын бақылау жүргізу.

5. Бақылауды дәннің толық пісуі мен өнімді жинаған кезде аяқтау.

6. Бақылау нәтижелерін график және кесте түрінде өңдеу.

Фенологиялық бақылау.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Тәжірибе қою әдістемесінің негізгі элементтерін зерттеу.

Б а қ т а ғ ы т ә ж і р и б е т а қ ы р ы п т а р ы н екі топқа біріктіруге болады: сорт сынақтарын өткізу тәжірибесі және агротехника тәжірибесі.

Э к с п е р и м е н т ұ з а қ т ы л ы ғ ы. Барлық тәжірибелер өту уақытының ұзақтылығына байланысты бөлінеді: қысқа мерзімді-1-3 жыл, көпжылдық-3 жылдан көп. Қысқа мерзімді тәжірибелер кез –келген әдісті ( өсімдіктерді үстеп қоректендіру, таңқурайды кесу және т.б.) қысқа уақыт ішінде бағалау және енгізу немесе бас тарту үшін қажет. Көпжылдық тәжірибелер, мысалы бақ өсімдіктерінің сорттарын сынауда олардың әртүрлі даму кезеңдеріне климаттық жағдайлардың тигізетін әсері, ұзақ жылдар қолданылған агротехникалық әдістің (қолданылған тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерінің , тұқым себер алдында топырақты өңдеудің әртүрлі жолдарының) әсеріне баға беруге мүмкіндік береді.

Т ә ж і р и б е с х е м а с ы бақылау және тәжірибе вариантарының жиынтығын құрайды. Схемада тәжірибе варианттары бірнешеу болса, бақылау варианты біреу болуы мүмкін. Демонстациялық тәжірибелер схемасында екі вариант қана болуы қажет: тәжірибе және бақылау.

Тәжірибелік вариант бұл вариантта кез-келген өсімдіктің, жаңа немесе болашағы бар сортты , өсірудің белгілі-бір жағдайы, агротехникалық әдістер немесе олардың жиынтығының әсері зерттеледі.

Бақылау варианты (стандарт). Мұнда салыстыру үшін жергілікті жағдайда зерттеліп, үнемі қолданылатын агротехникалық әдістер, аудандастырылған өсімдіктер алынады.

Т ә ж і р и б е д ә л д і л і г і. Тәжірибе дәлділігі дегеніміз жүргізілетін тәжірибенің ауданның табиғи климаттық-топырақтық жағдайына сәйкестігі, сол сияқты экспериметте аудандастырылған және болашағы бар сорттарға жоғарғы деңгейдегі агротехника қолдану .

Тәжірибе учаскесі гимараттан 50м, жалғыз тұрған ағаштан 25 м, қарқынды қозғалысты жолдардан 10 м алшақ орналасуы керек.

Б і р к е л к і л і к п р и н ц и п а й ы р м а ш ы л ы ғ ы. Тәжірибедегі барлық варианттағы жағдайлар бірдей, зерттелетін вариантта ғана өзгеше болады. Мысалы, сортты сынау тәжірибесінде барлық жағдайлар: топырақ құрамы, тыңайтқыштар енгізу мерзімі мен тәсілдері, суару режимі, аурулар мен зиянкестерден қорғау. Аталған факторлардың біріндегі өзгеріс, мысалы, суарудағы, кез-келген сорттың артықшылығына және оның өнімділік нәтижесінің нақты болмауына әкеледі.

Ө с і м д і к т е р м е н б ө л ш е к т е р д і ң б і р к е л к і л і г і. Бақтағы әрбір бөлшектің орналасуы тәжірибе учаскесіндегі барлық алуан түрлілікті қамту керек. Егер тәжірибе учаскесі көлбеу орналасса, бөлшектің бағытын оған көлденең орналастыру керек. Жасыл қорғанға (қоршауға) бөлшектер көлденең қысқа жағымен орналасады.

Агротехникалық тәжірибелердегі өсімдіктердің 1 м² саны былай болу керек: ағаштар 6-10, жидектік бұталар 10-20, көшеттер 20-25.

В а р и а н т т а р д ы ң о р н а л а с у ы. Тәжірибе және бақылау варианттарының орналасуы түрліше болуы мұмкін. Варианттардың стандартты орналасуы. Вариант саны аз болғанда дәлділік жоғары болады. Кемшілігі: бір немесе екі тәжірибе варианттарынан соң бақылау варианттарын қайталап орналастыру көп көлемді жұмысты қажет етеді. (-сурет рис 17-18)

Систематикалық әдіс өзінің қарапайымдылығымен қолайлы, бірақ оны да тек варианттардың саны аз болған жағдайда қолданады. Осы әдісте барлық қайталануларда варианттардың орналасуы өзгермеу керек. Вариант саны көп болғанда топырақ құнарлылығының әсерін ескеру қиын. Бұл әдіс демонстрациялық тәжірибелерге де жарамды.

Рендомизация немесе кездейсоқ әдіс. Нақты салыстыруды қажет ететін талаптармен қатар, статистикалық бағалауды қажет ететін тәжірибені жоспарлау кезінде, негізіне рендомизациялық әдісті, яғни орналастырудың соңғы әдістерін қолдану қажет.

Б а қ ы л а у м е н е с е п т е у к ө л е м і м е н м е т о д и к а с ы. Зерттеу мақсаты мен мүмкіндіктеріне қарай зерттеуші оларды өзі белгілейді. Шағын мектеп бағында есептеу мен бақылауды барлық өсімдіктерге жүргізеді.

Метеоалаң болған жағдайда метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі.

Маусым соңында кронның пішіні мен жиілігін анықтайды.

Бақ өсімдіктері өнімін таразылық әдіспен, әр ағаштағы жемістер салмағын анықтай отырып, есепке алады.

Өнімді жинау басында түсіп қалған жемістерді есепке алып, шаруашылыққа жарамдыларын бөліп алады. Бұдан кейін барып негізгі өнімді жинап, есепке алады.

Тәжірибе қою әдістемесінің негізгі элементтерін зерттеу.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Әртүрлі дақылдарда жүргізілетін тәжірибе жұмыстарының тақырыпиық жоспарын құру.

Әртүрлі дақылдарда жүргізілетін тәжірибе жұмыстарының тақырыпиық жоспарын құру.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Гүлді-декоративті бөлім жұмыстарын ұйымдастыру.

Гүлзарлар үшін көркемдік сапасы жағынан әртүрлі (түп формасы мен биіктігі, гүлшоғыры мен гүлдерінің формасы, түстері) жаздық, екіжылдық, пиязшықты, көпжылдық, раушангүлдер мен шырмалғыш өсімдіктердің әртүрлі түр құрамы мен сорттары қолданылады. Дегенмен, мектеп маңы учаскесінде гүлзарлар санының көп болуы қажет емес, себебі олар вегетациялық дамуының барлық кезеңдерінде ерекше күтім мен баптауды қажет етеді, дәл осы кезеңде оқушылардың негізгі бөлігі жазғы демалыста болады.

Кей жағдайларда учаскелерге сәндік беру үшін көктем кезеңінде раушангүл түптернің арасына қызғалдақ, крокус, сцилла, гиацинттер отырғызылады. Қыста жабуды қажет етеді.

Гүлді-декоративті бөлім жұмыстарын ұйымдастыру.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Өсімдік биологиясы бөлімі жұмыстарын ұйымдастыру.

Өсімдік биологиясы бөлімі жұмыстарын ұйымдастыру.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Егістік дақылдар бөлімі жұмыстарын ұйымдастыру.

Егістік дақылдар бөлімі жұмыстарын ұйымдастыру.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Тәжірибе жұмыстарын әдістемелер негізі.

Тәжірибе жұмыстарын әдістемелер негізі.

1.Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподования биологии.М.Просвещение.1983

2.Верзилин Н.М. Методика работы с учащимися на школьном учебно-опытом участке. М., 1956

3.Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М., 1985 г.

4.Долгих С.Т. Үй жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарының тұқымын өсіру. М: Россельхозиздат, 1986, Б.68.

5.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскелерде көкөніс дақылдарымен тәжірибе жүргізу жөніндегі әдістемелік нұсқаулар. Семей 1995, б 18

6.Құрманбаев С.К. Мектеп жанындағы учаскедегі көкөніс дақылдарының тұқым шаруашылығы (әдістемелік нұсқау) Семей 1995, б 22.

7.Қызай, бұрыш, баклажан (Құраст. В.В. Токарев) – Новосибирск. Новоси. кітап баспасы, 1986, б 128.

8.Лудилов В.А. Көкөніс және бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы М: Агропромиздат, 1987, б 18.

9.Н.Мырзаханов «Ауылшаруашылық негіздеріне арналған тәжирибе құралы» Алматы 1994 Республикалық баспа кабинеті

10.Папорков М.А., Клиновская Н.И.,Милованова Е.С. Учебно-опытная работа на пришкольном участке

11.Падалко М.А. Уроки ботаники нв школьном учебно-опытном участке. 1984 г.

Оқу-тәрбие учаскесіндегі кроликтер мен тауықтарды қалай ұстауға болады.

Балабақшадағы учаскеде кроликтер мен тауықтар асырауды қалай ұйымдастыруға болады?

Кроликтер. Жабайы кроликтер бізде Батыс Украинаның оңтүстігінде таралған. Олар табиғатта інде тіршілік етіп, түнде өмір сүреді. Табиғат мүйісінде асыранды кроликтер ұсталады.

Кролик түсі әр түрлі, майда жүні бар, шағын денелі жануар. Оның құлақтары ұзын, қозғалмалы, тыңдаған кезде құлағын тігіп, үріккенде жымқырып алады, тұмсығы доғал, дөңгелек, бадырақ көзді, мұрттары екі жағына едірейіп тұрады. Бұл жануардың артқы аяғы алдыңғы аяғынан ұзынырақ, сондықтан ол секіріп жүреді. Қүйрығы қысқа. Кроликтер — қоян тәрізділер, олардың кемірушілерден айырмашылығы — үстіңгі жақ сүйегіндегі күрек тісі екеу емес, төртеу болады. Сәбіз, қызылша, капуста, шөп жейді.

Кроликтердің тұқымы өте көп. Табиғат мүйісінде ұстауға тамақ пен күтімді талғамайтындарын алған дұрыс. Кроликтер суықтан қорықпайды, бірақ өтпе желге төзімсіз. Оларды ашық ауада жасалған арнайы торларда (сурет) ұстауға болады. Тордың биіктігі —60—70 см, еденінің ауданы — 125X70 см.

Тауықтар бұдан мыңдаған жыл бұрын, ежелден асыранды болған. Персияда, кейіннен Греция мен Римде киелі «күн» құсы деп есептеліп, өлтіруге рұқсат етілмеді. Тауықтар Европаға келгеннен кейін, оларды жұмыртқа және дәмді ет алу үшін өсіре бастады.

Тауықтардың қанаты қысқа және әлсіз, аяқтары күшті болады. Бұл құстар жерде жақсы жүгіреді, бірақ аспанда ұша алмайды. Аяқтарында 4 саусақтан болады: оның үшеуі алға, біреуі артқа бағытталған. Саусақтарында тырнақ болады; жем-дән, құрт, насеком личинкаларын іздеп, тырнақтарымен топырақты оңай тырмалайды.

Әтеш мекиенінен әдемірек болып келеді. Оның құйрығы үлкен, өрнекті, доғаша иіліп түрады. Басында — қызыл айдар, тұмсығының астында — тері сақал, кеудесі алға қарай шығыңқы болады. Аяқтарында өткір өсінділері- тепкісі болады, әтештер төбелескен кезде онымен бір-бірін қатты жарақаттайды.

Тауықтарды қонақтайтын таяқшасы бар құс қораларда ұстайды, олар сол ағашта қонақтап отырады. Жұмыртқа салуы үшін арнайы ұя жасайды. Первомайская (жылына 250-ге дейін жұмыртқа туады) және «Московская» белая (230-ға дейін жұмыртқа туады) деген тұқымдары өте жұмыртқалағыш тауықтар.

Мекиен жұмыртқаларын 21 күн басып, шығарған балапандарына қамқорлық жасайды. Ірі құс фабрикаларында балапанды инкубаторлардан жүз мыңдап шығарып, сонан соң өсіреді.

Балабақшада тауықтарға арнап жер учаскесінің ең құрғақ жеріне ауданы 1,5—2 шаршы метр, биіктігі 2 м құс қора салады. Оған терезе, есік және кіріп-шығатын төрт бұрышты тесік (көлемі 30X30 см) жасайды. Қоражай жылы (қыста 0 градустан төмен емес) және таза болуы керек.

Тауық қораға жуандығы 4 см қонақтайтын сырықты бір-бірінен қашықтығын 30 см етіп қояды. Құстарды еден ауданының 1 шаршы метріне 3—4 тауықтан келетіндей есеппен орналастырады.

Тауықтарды тәулігіне 3—4 рет бірдей уақыт аралығында, белгілі бір сағатта жемдейді. Ертеңгілікте дәнді азық (сұлы, жүгері, тары, арпа) береді, тауықтар қопарыстыра жүріп, қимыл жасау үшін жемді жазда астауларға, қыста төсенішке себеді, 10—11 сағатта құстарға -көктетілген сұлы немесе қалақай, ұсақ етіп туралған тамыржемістер беріледі; 13—14 сағатта дымқыл күйінде үн қоспасы түнге карай тағы да дәнді жем беріледі. Тауықтардың көбірек қимылдауы үшін жемдік-қызылшаны, көктетілген сұлыны қораның қабырғасына кұс секіріп ала алатындай биіктікке іліп қояды. Әр түрлі зиянкес жәндіктерді де (бізтұмсықтар, зауза қоңыздар, жұлдызқұрттар және басқалар) жемге беруге болады. Құс қораны таңертеңгі жемдеуден кейін бірден жинайды: қонақтайтын сырықты тазартады, онық астындағы төсенішті аустырады, астауларды жемнің қалдықтарынан тазартады, науаларды жуады.

Кроликті ұстауға арналған тор.

1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983

2. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж

3. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж

1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.

3.Папорков М.А. Учебно-опытная работа на пришколъном участке. Пособие для учителей. М.,Просвешение,1980.

4.П..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей.1994.
№2.СОӨЖ

Тақырып атауы: Жер участкесінің білімділік тәрбиелік мәні

Сабақтың мақсаты: Жер участкесінің білімділік тәрбиелік мәнін саралау

Тапсырма:

1.Қараторғайлр мен шышықтарға арнап қолдан ұялатқыш жасаңдар

2.Өз аулаларыңда құстарға арнап жем шашатын үстелшелер жасаңдар

3.Жем шашатын астаушаларға ұшып келетін құстарды бақылаңдар

Балабақшадағы жер участкесіне құстарды үйірету:

Қолдан ұя жасау

Құстарға қосымша жем беру

Участкеге ұшып келетін құстар

Есеп беру формасы: Реферат

Әдістемелік ұсыныс:

1.Таңдап алған рефераттың тақырыбына қатысты студент кішігірім зерттеулер жасайды. Студент осы алғашқы ғылыми жұмысқа байланысты мәселелерге орай қажетті әдебиеттерге шолу жасаудан бастайды.

2. \Керек жағдайларда оқытушымен кездесіп, керекті кеңестеп алғаны абзал.

3. Реферат жазуда студент негізгі мәселені ажыратуға, тақырыптардың өзара сабақтастығын тануға дағдыланады.

4.Фактілер, фактілік материалдарды ірікгеу және жинақтау негізінде таблицалар, графиктер, схемалар жасалады.

5. Пайдаланған деректер, материалдар, әдебиеттердің тізімін, қайдан алғанын (сілтеме) қайда, қашан, қандай баспадан жарық көргенін көрсетуі қажет.

6. Студенттің жазған рефераты аудиторияда талқыланады. Ең алдымен оқытушы қысқаша реферат тақырыбымен, негізгі идеясымен таныстырады. Тақырыпты зерттеуші студент реферат мазмұнын аудиторияда баяндайды, сұрақтарға жауап береді.

Жұмыстың мұндай түрі, формасы, нұсқасы студенттердің танымдық белсенділігін арттырып, алдағы ізденіске құлшындырады.

1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983

2. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж

3. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж

1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.

3.Папорков М.А. Учебно-опытная работа на пришколъном участке. Пособие для учителей. М.,Просвешение,1980.

4.П..Сорокоумова Е.А.Уроки экологии в началыюй школе. Пособие для учителей.1994.

№3.СОӨЖ

1.Қараторғайлр мен шышықтарға арнап қолдан ұялатқыш жасаңдар

2.Өз аулаларыңда құстарға арнап жем шашатын үстелшелер жасаңдар

3.Жем шашатын астаушаларға ұшып келетін құстарды бақылаңдар

Егістік тіәжірибені жүргізбес бұрын, оның тақырыбын, мақсаты мен міндетерін анықтау керек, көлемі, схемасы және зерттеу методикасын таңдау керек.

Б а қ т а ғ ы т ә ж і р и б е т а қ ы р ы п т а р ы н екі топқа біріктіруге болады: сорт сынақтарын өткізу тәжірибесі және агротехника тәжірибесі.

Сорт сынақтарын өткізу тәжірибелерінде бірдей жағдайда бірнеше сорт салыстырылып және бағаланады. Бұл тәжірибелер өсімдіктердің жергілікті жердің қолайсыз жағдайларына төзімді, өнімді мол беретін сорттарын анықтау және бағалау үшін, өндіріске кеңінен енгізілетін бағалы белгілері барларын анықтау.

Агротехникалық тәжірибелерде бақ өсімдіктеріне әсер ететін жағдайларға және өсіру ерекшеліктеріне салыстырмалы баға беріліп, осы жағдайлар мен өсіру ерекшеліктерінің оның өнімділігі мен сапасына әсері зерттеледі. Агротехникалық тәжірибелердің мақсаты жергілікті жағдайда қолданылатын ең тиімді әдістерді таңдау және іске асыру.

Э к с п е р и м е н т ұ з а қ т ы л ы ғ ы. Барлық тәжірибелер өту уақытының ұзақтылығына байланысты бөлінеді: қысқа мерзімді-1-3 жыл, көпжылдық-3 жылдан көп. Қысқа мерзімді тәжірибелер кез –келген әдісті ( өсімдіктерді үстеп қоректендіру, таңқурайды кесу және т.б.) қысқа уақыт ішінде бағалау және енгізу немесе бас тарту үшін қажет. Көпжылдық тәжірибелер, мысалы бақ өсімдіктерінің сорттарын сынауда олардың әртүрлі даму кезеңдеріне климаттық жағдайлардың тигізетін әсері, ұзақ жылдар қолданылған агротехникалық әдістің (қолданылған тыңайтқыштардың әр түрлі мөлшерінің , тұқым себер алдында топырақты өңдеудің әртүрлі жолдарының) әсеріне баға беруге мүмкіндік береді.

Т ә ж і р и б е с х е м а с ы бақылау және тәжірибе вариантарының жиынтығын құрайды. Схемада тәжірибе варианттары бірнешеу болса, бақылау варианты біреу болуы мүмкін. Демонстациялық тәжірибелер схемасында екі вариант қана болуы қажет: тәжірибе және бақылау.

Тәжірибелік вариант бұл вариантта кез-келген өсімдіктің, жаңа немесе болашағы бар сортты , өсірудің белгілі-бір жағдайы, агротехникалық әдістер немесе олардың жиынтығының әсері зерттеледі.

Бақылау варианты (стандарт). Мұнда салыстыру үшін жергілікті жағдайда зерттеліп, үнемі қолданылатын агротехникалық әдістер, аудандастырылған өсімдіктер алынады.

Т ә ж і р и б е д ә л д і л і г і. Тәжірибе дәлділігі дегеніміз жүргізілетін тәжірибенің ауданның табиғи климаттық-топырақтық жағдайына сәйкестігі, сол сияқты экспериметте аудандастырылған және болашағы бар сорттарға жоғарғы деңгейдегі агротехника қолдану .

Тәжірибе учаскесі гимараттан 50м, жалғыз тұрған ағаштан 25 м, қарқынды қозғалысты жолдардан 10 м алшақ орналасуы керек.

Б і р к е л к і л і к п р и н ц и п а й ы р м а ш ы л ы ғ ы. Тәжірибедегі барлық варианттағы жағдайлар бірдей, зерттелетін вариантта ғана өзгеше болады. Мысалы, сортты сынау тәжірибесінде барлық жағдайлар: топырақ құрамы, тыңайтқыштар енгізу мерзімі мен тәсілдері, суару режимі, аурулар мен зиянкестерден қорғау. Аталған факторлардың біріндегі өзгеріс, мысалы, суарудағы, кез-келген сорттың артықшылығына және оның өнімділік нәтижесінің нақты болмауына әкеледі.

Ө с і м д і к т е р м е н б ө л ш е к т е р д і ң б і р к е л к і л і г і. Бақтағы әрбір бөлшектің орналасуы тәжірибе учаскесіндегі барлық алуан түрлілікті қамту керек. Егер тәжірибе учаскесі көлбеу орналасса, бөлшектің бағытын оған көлденең орналастыру керек. Жасыл қорғанға (қоршауға) бөлшектер көлденең қысқа жағымен орналасады.

Агротехникалық тәжірибелердегі өсімдіктердің 1 м² саны былай болу керек: ағаштар 6-10, жидектік бұталар 10-20, көшеттер 20-25.

В а р и а н т т а р д ы ң о р н а л а с у ы. Тәжірибе және бақылау варианттарының орналасуы түрліше болуы мұмкін. Варианттардың стандартты орналасуы. Вариант саны аз болғанда дәлділік жоғары болады. Кемшілігі: бір немесе екі тәжірибе варианттарынан соң бақылау варианттарын қайталап орналастыру көп көлемді жұмысты қажет етеді. (-сурет рис 17-18)

Систематикалық әдіс өзінің қарапайымдылығымен қолайлы, бірақ оны да тек варианттардың саны аз болған жағдайда қолданады. Осы әдісте барлық қайталануларда варианттардың орналасуы өзгермеу керек. Вариант саны көп болғанда топырақ құнарлылығының әсерін ескеру қиын. Бұл әдіс демонстрациялық тәжірибелерге де жарамды.

Рендомизация немесе кездейсоқ әдіс. Нақты салыстыруды қажет ететін талаптармен қатар, статистикалық бағалауды қажет ететін тәжірибені жоспарлау кезінде, негізіне рендомизациялық әдісті, яғни орналастырудың соңғы әдістерін қолдану қажет.

Б а қ ы л а у м е н е с е п т е у к ө л е м і м е н м е т о д и к а с ы. Зерттеу мақсаты мен мүмкіндіктеріне қарай зерттеуші оларды өзі белгілейді. Шағын мектеп бағында есептеу мен бақылауды барлық өсімдіктерге жүргізеді.

Метеоалаң болған жағдайда метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі.

1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983

2. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж

3. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж

1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.

3.Папорков М.А. Учебно-опытная работа на пришколъном участке. Пособие для учителей. М.,Просвешение,1980.

1.Топырақтың табиғи қасиеттері және ауылшаруашылық дақылдары өнімінің деңгейі,сапасы қалай анықталады....в

А . топырақ кадастрі

В. топырақ бонитеті

С. топырақ трангрессиясы

D. топырақ менталитеті

Е. топырақ размері

2.Жер кадастрі дегеніміз ...а

А. Санды және сапалы тіркесетін объектілер мен құбылыстар туралы жүйелі деректер жинағы,оларға, әлеуметтік экономикалық баға беру.

В. Өнімділігіне қарай категорияларға және кластарға бөлу.

С. Топыраққа бонитеттік және экономикалық баға беру.

D..Топыраққа қабаттарын зерттей келе қүнарлығына байланысты баға беру.

Е. Топыраққа қабаттарын зерттей келе қышқылдығына байланысты баға беру.

3. Топырақ бонитеті қалай белгінеді....

А. класс (1-5)

В. балл (1-100)

С. категориямен (1-5)

D.. стадиямен (1-14)

Е. топтармен (1-14)

4. Топырақты бонитеттеу не үшін қажет...

А. Жерге экономикалық баға беру ,жер кадастрін мелиорация жүйесін белгілеу үшін қажет.

В. Топырақтың механикалық құрамы ,элементтік қоры, РН ортасы, химиялық қасиеттерін анықтау үшін қажет.

С. Топырақтың қышқылдық ,сілтілік қасиеттерін анықтау үшін.

D. Топырақтың қүрамындағы қарашірік қабатының өзгерісіне әкеледі

Е. Топырақтың минералдық құрамын анықтау үшін

5. Топырақтың механикалық қүрамы дегеніміз...

А. Әр түрлі көлемді топырақ бөлшектерінің салыстырмалы мөлшері.

В. Топырақ қүрамындағы қүмның салыстырмалы мөлшері.

С. Топырақ қүрамындағы балшықтың салыстырмалы мөлшері.

D.. Топырақ қүрамындағы қүм мен балшықтың проценттік мөлшері.

Е. Топырақ қүрамындағы химиялық элемент мөлшері.

6.Топырақ типі дегеніміз не...

А. Топырақтың аналық жыныс ерекшелігіне байланысты.

В. Орташа саздақ 60 40