Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне Ѓылым Министрлігі
жүктеу/скачать 1.23 Mb.
|
| Шығынсыздық нүктесі мынандай сату көлемiн сипаттайды, мұнда сатудан түскен пайда нөлге тең немесе басқаша айтқанда кәсiпорынның жиынтық шығындарына тең.
Шығынсыздық нүктесі жиынтық айнымалы және тұрақты шығындарға iске асырудан түскен кіріс деңгейін көрсетеді. Шығынсыздықты нүктенiң пайданы жоспарлаудың мәселе шешiмiн ықшамдайды. Мысалы, шығынсыздықты нүктесі төмен болған сайын пайда жоғары басқаша осындай жағдайлар және операциялық тәуекел кiшiсi болуы мүмкiн. Ол табиғи сияқты (iске асырудың кризистiк көлемi, шығарылатын тауардың табалдырықты саны), бағалық құн (тиiмдiлiктiң табалдырығы, шығынсыздықты нүкте) өрнегiнде де есептелінеді. Өнiм бiрлiктерiндегi iске асырудың кризистiк көлемi келесі формула бойынша анықталады: (24) мұнда FC – тұрақты шығындардың жалпы сомасы P- өнімнің бір бірлігінің бағасы AVC – орташа айнымалы (салыстырмалы) шығындар Шығынсыздық нүктесі құндық өрнекте келесі формула арқылы анықталады: (25) мұнда ВМ – жалпы маржа (маржинальдық пайда) ВР – өнім өткізуден түскен табыс Жалпы маржа iске асырудан түскен табыспен айнымалы шығындар арасындағы айырма ретінде анықталады. «Шығындар – сату көлемі - пайда» талдауы «қауіпсіздік табалдырығы (қаржылық беріктік қоры)» көрсеткіші арқылы пайда көлеміне сұраныс ауытқуының әсер етуін бағалау үшін қолданылуы мүмкін, ол сатудан түскен табыс (жоспарлық немесе нақтылы) пен шығынсыздық нүктесіндегі табыс арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. (26) Қауiпсiздiктiң табалдырығы пайыз түрінде де санала алады. Осы жағдайда ол пайыздар компанияның қызметi шығынды болғанға дейін оның табысы қанша пайызға азайғанын көрсетеді. Бұны есептеу үшiн келесi формула қолданылады: (27) «Қауiпсiздiк табалдырығы» көрсеткiшiнiң мәнi көбiрек болған сайын кәсiпкерлiктi жүргiзу тәуекелі аз және басқа осындай жағдайларда осы кәсiпорынға инвестиция салу қауiпсіздігі төмен болып келеді. Қатты бәсекелестiк және сату бағасына қатысты тез шешiм қабылдау қажеттiлiгі бар шарттар жағдайында қауіпсіздік табалдырығы талдауы баға деңгейі және тұрақты шығындар көлемі сияқты көрсеткіштермен тікелей модельдеу тіпті пайдалы және өнімді шара болуы мүмкін. Қауіпсіздік табалдырығын ұлғайту үшін келесі шаралар қарастырылуы мүмкін: 1. Жиынтық сату түсiмнiң үлкеюi арқасында: - сатулар санының үлкеюi; - өнiмдердi сату бағасы деңгейiнiң жоғарылауы; - сатулар және өнiмдердi сату бағалар санының үлкеюi; - меншiктi маржиналь пайдасының үлкен меншiктi шамасы болатын өнiмнің сату көлемiн ұзарту есебiнен сату құрылымының өзгерiстерi. 2. Шығын төмендету арқасында: - меншiктi айнымалы шығындардың кiшiрейтулерi; - тұрақты шығындардың қысқартулары; - меншiктi айнымалы және орташа тұрақты шығындардың бiр уақыттылы төмендетуi. Залалсыздықты талдау процесінде маңызды мәнді жиынтық шығындардағы тұрақты шығындардың вариациясы үлесін есептеу алады. Тұрақты шығындардың деңгейі жоғары болған сайын, керектi нәтиже алу үшін – пайда, сату көлемi де соншалықты өсуі керектігі айқын. Мұндай ахуал компаниямен пайда алудың тәуекелдерінің өсуі туралы куәландырады. Пайда көлемінің тұрақты шығындар көлемінен операциялық тәуелдiлiгі көрсеткiшi болып пайданың өзгерiсiне сату көлемiндегi өзгерiстiң әсер ету дәрежесiнiң көрсеткiшi табылады (операциялық тетiк, леверидж - degree of operating leverage (DOL)). Әдебиетте оның есептеуiнiң әр түрлi әдiстерi ұсынылады. Мысалы, В.В. Ковалев үш жолды көрсеткен. Бiрiншi жол шығынды сомадағы өндiрiстiк сипаттың шарты - тұрақты шығындарының еншiсi сияқты леверидж ұсыныста тұрақтанады немесе шартты - тұрақты және айнымалы шығындардың байланысына бiрдей. Операциялық леверидждiң шеңберiнде екiншi жолы өндiрiстiк сипаттың заттық шартты - тұрақты шығындарына таза пайданың қатынасы сияқты есеп айырысады. Үшiншi жол операциялық леверидждың есептеуiнде табиғи бiрлiктердегi iске асыру көлемiнiң өзгерiсiнiң екпiнiнің (пайыздар және салықтардың шегермесiне дейiн) пайданың өзгерiсiнiң екпiнiне қатынасы арқылы негізделеді. Операциялық леверидждың осы есептеу әдiсінің модификациясы болып маржиналды пайданың сатудан түскен пайдаға қатынасы түрiндегi оның өлшемi болып табылады: (28) Бiз, DOL көрсеткiшiнiң мәнiн біле тұра, сату көлемiнiң өзгерiсiне байланысты сатудан түскен пайда көрсеткiшiнің өзгерiсiн де анықтай аламыз. Мысалы, егер DOL = 2 болса, онда бұл сату көлемiнiң Х % өзгерiсi (кiшiрейту, үлкею), сатудан пайданың 2 Х% шамаға өзгеруiне (кiшiрейтуге, үлкеюге) келтiргенiн бiлдiредi. Нарықтық конъюнктураның нашарлаулары жағдайында жақсы жағдайда операциялық тәуелдiлiгi аз және керiсiнше конъюнктураның жақсаруымен пайданы өсіру мүмкіндігі операциялық тәуелдiлiгi жоғары кәсіпорындарда тез пайда болады. Басқаша айтқанда, шығынды құрылымда тұрақты шығындар басым болатын кәсiпорындар үшiн сату көлемдерiндегi болмашы кiшiрейтулер қауiптiрек және тiптi кәсiпкерлiк сатулардан пайданың маңызды жоғалтуларына келу мүмкіндігі болып табылады. Бақылау сұрақтары: 1. Кәсiпорын қызметiнiң қаржы нәтижелерi нені бiлдiредi? 2. Пайданы жоспарлаудың технологиясы қандай? 3. Пайданы болжаудың дәстүрлi әдiстерiн атаңыз. 3. CVP талдауы негiзiнде пайданы жоспарлау бiлдiредi? 4. Кәсiпорында пайданы жоспарлаудағы DOL көрсеткiшiнiң мәнi қандай болады? жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|