тарау. УЛАНУДЫЊ МЕХАНИЗМІ МЕН ПАТОГЕНЕЗІ

Трансудацияныњ к‰шеюі мына себептерден болуы м‰мкін:

1. Фильтрациялық бетткендіњ ‰лкеюінен:

2. ¤кпе капиллярларында гидростатикалық қысымныњ (к‰шеюімен), жоѓарылауынан.

3. Кіші қан айналымындаѓы қан тамырларыныњ µткізгіштігі жоѓарылауынан.

4. Осмотикалық қан қысымыныњ тµмендеуінен.

5. ¤кпе тіндерініњ суды байланыстыру қасиетініњ жоѓарылауынан.

6. Альвеолдардыњ ішінде µкпе тіндерініњ қарама-қарсы қысымыныњ тµмендеуінен.

7. Лимфа б±зылуынан.

¤кпе капиллярларыныњ µткізгіштік б±зылулары, оѓан УЗ тікелей әсер ету салдарынан ѓана емес, нервтрофикалық әсерініњ рефлекторлық б±зылуынан да болады, бірақ та оныњ ісіуіне әкелетін ењ негізгі жолы осы уақытқа дейін анықталмаѓан. ¤кпе альвеолардық эндотелидіњ µткізгіштік қасиеті артқан сайын, қанныњ с±йықтық бµлігі альвеоларлық кеністікке келе бастайды да µкпеніњ ісінуіне әкеп соқтырады. Ісіну с±йықтыѓы µкпеніњ кµп жерін ала беріп, µкпе тінініњ сутенділігін азайтады. Соныњ салдарынан дем алуы жиілеп ‰стіртін болады. Ісінудіњ салдарынан дем алу кењістігі µте тез азайып, газ айналысы қан мен ауаныњ арасындаѓы айналыстары б±зылып, соныњ салдарынан оттегініњ қанѓа т‰суі азайып, гипоксияға арта береді. Лазарис Я.А. және Серебровская И.А. кµрсеткені бойынша оттегініњ жетіспеуі, әрі қарай µкпе капиллярыныњ µткізгіш қасиетін к‰шейтеді. Оттегініњ азаюына байланысты қан тамырлары тарылып µкпеніњ фильтрациялық қысымы кµтеріледі және барлық прессорлық реакция кµтеріліп қан тамырларыныњ соѓуы жиілейді, қанныњ µкпеге кµп мµлшерде келуіне әкеп соѓады. Гипоксиялы демалуды қоздырып, кеуде қуысыныњ қысымын к‰шейтеді. Оттегініњ жетіспеуіне байланысты µкпе ісігі к‰шейе т‰седі.

1. Рефлекторлық кезењ (уланѓан ауада болѓан кезде), оныњ ±зақтыѓы уланѓан ауада қанша уақыт болса, соншаға созылады. Уланудыњ кµріністері тыныс жолдарыныњ және кµзініњ шырышты қабықтарындаѓы нерв н‰ктелеріне УЗ буы әсер етуіне байланысты (кµзді ашытып, тањау мен кµмейді қыздырѓан сияқты болады). Тµс с‰йектіњ астында да ауырсыну болады, тынысы тарылып, кµзі ашып ауырып, жµтел және сілекей кµбейіп, кейде қ±сық болады. Рефлекторлық демалу б±зылысы µте тез кµрінеді. Ењ бірінші тынысы ақырындап кейін тез жылдамдайды, онан кейін ‰стіртін болады. Егер удыњ мµлшері кµп болса, тітіркендіру кµріністері қысылуымен және µте тез тыныс тарылуымен кµрінеді. Зақымданѓан ошақтан шыѓысымен барлық клиникалық кµріністер жоқ болып кетеді, сонымен екінші кезењіне кµшеді, оны жасырынды кезењі дейді.

Уланѓандар б±л кезењде µз денсаулықтарына ешқандай шаѓым жасамайды. Диагноз қою қиындайды. Бірақ та б±л кезењде диагноз қоюѓа анамнез және химиялық барлаудыњ, және жекелеген клиникалық симптомдардыњ кµмегі тиеді. Мысалы дем алыс пен қан тамырларыныњ соѓуыныњ арасы келіспейді (1:3) болады және бір кішкентай жењіл ж±мыстыњ µзінде тез шаршайды және оттегініњ куре тамыр қанда азаюы болады, қан с±йықтанады, геммоглобин, эритроцит азаяды, темекі тартатын адамдардыњ µзі темекі т‰тінінен жиіркенуі байқалады.

Н.Н.Савицкий б±л сырылдаудыњ дыбыс беруі µзі басқадай µкпеніњ қабынуында болмайтынын кµрсетті. Тез және ‰стірт дем алу мен бірге жµтелі к‰шейіп с±йық кµпіргіш қақырық бµліне бастайды. Дифосгенмен зақымданѓандар µз қақырықтарына т±ншыѓады. Ж‰рек қан тамыры - ж‰ректіњ кењістігі кењейеді, тµбесінде систолдық шу және екінші тонда µкпе куре тамырында акцент пайда болады. Қанда сіну µршіген сайын эритроциттер кµбейе бастайды (8 млн. дейін, онан да кµп), геммоглобин де кµтеріледі, қанның қатты қалдыѓы кµбейеді, лейкоциттер (15-16 мыњѓа жетеді). ¤кпеніњ қабынуы екі т‰рде ж‰реді. "Кµк" және "с±р" т‰рінде (м±ны біз семинарлық сабақта толыѓымен µтеміз). ¤те ауыр т‰рінде әлбетте µліп тынады, µліп қалу (негізінде бірінші тәулікте коллапстан және тыныс алу орталыѓыны) әлсіреуінен (басылуынан) және т±ншыѓудан (асфикция) болады.

Егер уланѓан адам тірі қалатын болса, ол ептеп жазыла бастайды. Уланудыњ тµртінші кезењі немесе оњалу кезењі басталады. Ісіну суы біртіндеп сорыла бастайды, қан тамыр ж‰рек ж±мысы оњдала бастайды. Егер организмніњ (резистенттік) қарсыластық к‰ші тµмендесе онда оѓан екінші инфекция кіріп µкпеніњ қабыуы болады. Б±л асқыну екінші, немесе 3-4 к‰нінен басталады және оњы анықтау қиын болады. Б±л асқынудыњ ерте кµріністері мыналар болып табылады: жалпы жаѓдайыныњ тµмендеуі, дене қызуынын онан әрі к‰шейуі (жоѓарылауы), ісіну с±йыѓыныњ сорылуы тоқтауы. Басқа µте кµп кездесетін асқынуѓа қан ұйысунуы жатады. Кµздіњ сетчаткасымен, ми қан тамырларыныњ қан ұйысуы ауыр м‰гедектікке әкеп соѓады. Егер қан ұйысуы ‰зіліп кеткен жаѓдайда ж‰ректіњ инфарктісінен немесе µкпеніњ инфарктісінен µліп кетуі м‰мкін. Кейін кездесетін асқынуларѓа жататындар: Бронхоэктаздық ауру, бронхит, пневмосклероз, эмфизема. Уланѓандарѓа ошақта және тасымалдау кезењінде медициналық кµмек кµрсету. Зақымданѓандарды жалпы емдеу жолдары. Антидоттық ем жоқ, сондықтан патогенездік және симптоматикалық емдерді мынадай жолдарѓа бµледі:

а) ¤кпе қабынуын болдырмауѓа, қанныњ қоюлануына қарсы күре тамырына хлорлық кальции немесе глюконат кальции, онымен қоса гипертоникалық глюкоза ертіндісін береді, және қан шыѓару керек.

б) Гипоксияѓа қарсы к‰рес (қозѓамау керек). Жылыту керек, оттектік терапия.

в) Кан тамыр, ж‰рек әлсіреуіне қарсы (қан тамыр, ж‰рек дәрілерін беру).

г) Асқынуѓа қарсы шаралар (антибиотиктер мен сульфаниамидтік дәрілер).

Өкпе қабынуына қарсы жедел кµмектер керек, тыныс жолдарын тазалап, ауа кіруін жµнге қою керек.

Газқаѓарды тез кию керек. Газқаѓарды зақымданѓан жерден шықаннан кейін және киімнен сорылуды тоқтатқан сон шешу керек. Ошақтан тыс жерде µте ауыр асқынуды болдырмау ‰шін ауруды жылыту керек, ж‰рек дәрілерін беру керек, кµзді және танауды жуу керек, ауызды шайып, дем алысы тарылса, оттегін беру керек.

Ж‰рек ауру дәрілерін - кµрсеткішіне байланысты (кофеин, этимизол, кардинамин). Оттегімен емдеу және тондырмау керек.

Ауыз қуысынан және танау кµмейден кµпіршік пен с±йықтықты алу: оттегіні кµпіршікті басатын заттармен беру керек (пеногасителями, спирт): қан шыѓару (250-300 мл) - қабынудыњ алѓашқы кезењінде, күре тамырына хлорлық кальции немесе глюконат кальции жіберу керек, ж‰рек тамыр дәрілерін; антибиотиктерді беру қажет.

Оттегіні кµпіршікті басатын заттармен (спирт, антифомсинал), қан шыѓару - бас кезінде (қоњыр гипоксияда қан шыѓаруѓа болмайды). Осмодиуретиктерді беру, кальцидыњ препараттарын, стероидтық гормондарды, ж‰рек тамыр дәрілерін, қанды алмастарырѓыш заттар антибиотиктерді және сульфаниламильдік дәрілерді беру керек, одан әрі б±ларды ФГБ-да емдейді. Қабынуды тоқтатқаннан кейін симптоматикалық емдеуді ж‰ргізеді.

Зақымданѓан ошақта µкпеніњ қабыну кµріністері барларды табу кµрек, кµздері мен жоѓары тыныс жолдарыныњ тітіркендігендері барларды тауып, оларды бірінші ретте тасымалдайды.

- Бірінші дәрігерлік кµмек керек ететіндер: (тынысы төмендегендерді, есін жоѓалтқандарды, (коллас) және µкпеніњ қабынуыныњ кµріністері барларды) бірінші ретте тасымалдауѓа тура келеді.

- Бірінші дәрігерлік кµмекке дейінгі кµмек қажет µтетіндерді екінші ретте тасымалдауѓа тура келеді.

- Санитарлық тазалауѓа жататындарға

- бірінші дәрігерлік кµмек керек ететіндерге (оныњ ішінде жедел дәрігерлік кµмек керек ететіндерге);

- алѓашқы дәрігерлік кµмекті керек етпейтіндерге.

Алѓашқы дәрігерлік кµмек алѓандарды келесі топқа бµледі:

- бірінші ретте тасымалдауѓа жататындарға (жатқызып немесе отырѓызып).

- ПМП-де қалдыратындарға (емдеуге немесе байқай т±руѓа).

ЖмедБ-да тµрт топқа бµледі:

- толық санитарлық тазалауѓа жататындарға

- мамандандырылѓан емдеуді қажет ететіндерге (оның ішінде жедел көмек қажет ететіндерге)

- мамандандырылѓан емдеуді қажет етпейтіндерге

- нашар жатқандарға

Мамандандырылѓан жедел кµмек бергеннен соњ, уланѓандарды мынадай топқа бµледі:

- госпиталдық базаѓа жіберілетіндерге

- ЖмедБ-ѓа қалатындарға

- ¤здеріњ бµлімшесіне қайтаратындарға.
Қ орытынды

Дәрісте уланудыњ механизмі мен патогенезі, уланудыњ клиникалық кµріністері, µкпеніњ ісігін емдеу, медициналық тасымалдау-қарастырылған. ¤кпе қабынуыныњ токсикалық кµріністері, дәрігерлердіњ к‰нделікті ж‰мыс кезінде жиі кездесетін қ±былыстар.

Әскери токсикологияда алѓан білім барлық дәрігерлерге ж±мыс кезінде қолдануѓа негіз болады.
№ 6 ДӘРІС
ПСИХОТОМИМЕТИКАЛЫҚ УЛЫ ЗАТТАР
Кіріспе
Бұрынғы заманнан белгілі организмге түскен улы шөптердің әсерінен (қысқа уақытқа) адамдардың мінез-күлкі өзгеретінің, Американың индеистері бұрынғы заманнан бері өздерінің діни салт дәстүрлерін өткізгенде мексикалық кактустың түрлерін көңіл-күйін көтеру үшін қолданған. Индиялық кендір алынатын марихуана, гашиш сияқты УЗ-ды соғыс алдында қолданған, жараланған кезде жараның ауырғаның азайту немесе мас болу үшін. Ескі заманнан меңдуана жеген адамның қалай жынданатыны белгілі, сондықтан да мынадай мақал бар «Меңдуана жегенсің бе» деген.

Синтетикалық химияның өсуіне байланысты жаңа химиялық улы заттардың адам көңіл-күйіне әсер ететін диэтиламид лизергин қышқылын ДЛК-ны тапты.

1943 жылы көкек айында өзінің швецариядағы «сандоз» зертханасында доктор Гофман өзінен өзі тынышсызданып, өзін бірдеңе мазалағандай болды. Онан әрі жұмыс істей алмай үйіне қайтуға мәжбүр болады. Жатып қалады, сандырақтап басы айналады, мұндай жағдай бірнеше сағатқа дейін созылады. Екінші күні жағдайы жақсарып, өткен күні қандай заттармен жұмыс істегенін есіне түсіреді. Ол өткен күні бірнеше мг лизергин қышқылын алғаны есіне түседі.

Доктор Гофман өзіне саналы түрде тәжірибе қоюға кіріседі, ол өте аз мөлшерде 0,000250 г ішеді. «Біраздан кейін өз сөзін өзі түсінуі өте қиынға соқты» - дейді. Гофман, тілі күрмеліп, көз алды қарауытып, тұмандатып, заттар қисық айнадан көрінгендей болады. Құлаққа келген дыбыстар көз алдында сияқты болады, әрбір дыбыстар, түрлі-түсті заттарды көрсетеді, айғаласа жынданған адам сияқты болдым дейді. Осылайша, ойламаған жерден бірінші наркотик ЛСД ашылды.

ДЛК-ның ашылуы капиталистік елдерде әскери токсикологияның жаңа бір саласының бағытына әкеп соқтырды, атап айтқанда, соғысты УЗ-мен жүргізу керек деген мағына туғызды. Әскерді қырмай тек қана қысқа уақытқа қатардан шығару арқылы. Құрама Штатының әскери химиялық ғылыми зерттеу орталығы жылына көп химиялық қосылыстарды зерттейді. 60-шы жылдары олар 14000 химиялық заттарды тексерді, бұл орталықта, айына 400 жаңа көңіл-күйге әсер ететін (УЗ) тексерді.

1969 ж. (ВОЗ)-дың Б.Д.Д.С. орталығының жіктелуі бойынша көңіл-күйге әсер ететін УЗ-ды орталық атпен «психотроптық» заттар деп аталды. Бұған осы психотомиметикалық басқа, нейролептиктер, седативтік дәрілер, антидепресанттар психостимуляторлар жатады.

Әскери токсикологияға психотроптық химиялық заттар деген атау кіргізілді. Осы топқа жататын УЗ негізінен әскердің құрамын бұзуға кіргізілді. Бұл улы заттар аз уақытқа адамның тек қөңіл – күйін бұзады, организмге басқадай зақым жасамайды. АҚШ-тың далалық жарғысында келтірілгендей адам психикасында өте елеулі өзгерістер келтіреді, сондықтан да оларды күтуге көп адам қажет етеді. Бұндай УЗ-ның әсерін алдын-ала және бақылауға алуға мүмкін емес. Бұл УЗ-тың өте үлкен мөлшері өлімге де әкеп соғуы мүмкін. АҚШ мамандары бұл улы заттар шектелген қорғаныс аудандарында қолданылуы мүмкін дейді. Зақымданған адамдар өздерінің алдына қойған міндетті атқара алмайды, бұйрықты қате береді. Мүндай улы заттарды диверсиялық мақсатта қолдануы мүмкін, көп адамды зақымдап, олардың көңіл-күйін өз қолдарына алып басқару мен керекті заттармен қамтамасыз етуді қиындату үшін.

Психохимиялық заттардың химиялық құрылысы әртүрлі. Көбінің құрамында индол ядросы бар –ДЛК, псилоцибин, Гармин буфотенин диметилтриптамин және басқалар. Көне заманнан белгілі индейстер өздерінің діни салыттарын өткізгенде санырауқұлақтардың кейбір түрлерін тамақ ретінде қолданған. Бұл санырауқұлақтардағы әсер ететін заттарды Гофман бөліп алған және оны псилоцибин деп атаған. Псилоцибин мен ДЛК әсерінің айырмашылығы көп, ізденгенмен табылған жоқ. Біраз психотомиметиктер фенилэтиаминның туындысы: мескалин және адреналиннің туындылары – адренохром және адренолютин. Бұлардың ішінде маңызды орын алатын табиғатта кездесетін индиялық кендірдің орны бөлек, оның организмге әсер ететін басты заттары: тетрагидроконнабиол, каннабидиол және каннабинол. Синтетикалық қосылыстардың ішінде бұл топқа жататын құрамалы аминоэфирлер – гликол қышқылы алмастырылған, дитран және басқалар.

«Ивинг стардың» (14.01.65) және «Вашингтон пост» (25.03.65) хабарына қарағанда АҚШ-тың армиясының химиялық қаруының қатарына BZ – «УЗ» әсері атропиннің әсері сияқты дейді. Де-ла-Тойдың хабарына қарағанда (1969) оңтүстік Вьетнамда қолданған. Сонымен психохимиялық УЗ-ға жататындарды, бір-ақ рет қолданған уақытта адамның көңіл-күйін бұзып, мүшелер мен жүйелерді зақымдайды.


1 тарау. ДЛК – ДИЭТИЛАМИДЛИЗЕРГЕН ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ЖӘНЕ BZ ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ. ОЛАРДЫҢ УЛЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ОРГАНИЗМГЕ ТҮСУ ЖОЛДАРЫ
Химиялық құрамына қарай бұл УЗ-ды мынадай топтарға бөлуге болады, серотонинге, адреналинге және ацетилхолинге ұқсас топ болып бөлінеді.

Бірінші рет ДЛК-ның қасиетін 1939 жылы Штолмен Гоффман тапты. ДЛК ақ кристалды ұнтақ, иіссіз, температурасы әртүрлі, қату t – 83⁰ С, суда нашар ериді, органикалық ерітінділерде жақсы ериді. Тартарат ДЛК суда жақсы ериді, ерітіндісі тұрақты болады. Адам организміне әсер ететін ДЛК-ның көп диапазонды мөлшері тексерілді. Өте белгісіз көңіл-күйінің, бұл қосылыстар 10-20 мкг мөлшерде де көрсете береді. Зерттелген адамдардың көңіл-күйінің көзге көрінетіндей өзгерісі, 1-2 мкг мөлшері 1 кг салмаққа есептегенде, қолданған кезде көрінеді, (шөптен шығаратын орташа концентрациясы ІСТ – 0,1 мг/мин/л). ДЛК-ның психогендік мөлшері 0,1 мг бір адамға, 0,65 мг/кг мөлшері күре тамыры арқылы жіберсе адам өледі, ал тері арқылы жібергенде бұл мөлшер 285 мг/кг тең болады. Сонымен бұл мөлшердің психогендік әсері: 46000 есе, ал екіншісі 7 млн. есе.

BZ- химиялық структурасы 3-хинуклеидил бензилат сияқты. Бұл қатты, кристалдық зат, түссіз, температурасы тұрақты, суда нашар ериді.

BZ физикалық-химиялық қасиеті – оны аэрозоль түрінде тыныс жолдары арқылы әсер ететін «У» ретінде қолдануға болады. Клозеннің (1968) айтуы бойынша, уақытша шектен шығаратын мөлшері – 110 мг/мин/м.

Психохимиялық заттармен улану тыныс жолдары арқылы дем алған кезде болады. Оның симптомдарының тез білінуі, -оның топтарынан қандай түрінде қолдануына байланысты болады. Иісінің жоқтығы және тамған жерге қоздыруының жоқтығынан, улануды білмей қалуы мүмкін. Ішке тамақпен бірге түсіп, ішек қарында ол жойылмайды, қайта организмге өте мөлшері жақсы сіңеді. Бұл УЗ тұрақтылығын еске ала отырып, газқағар қолдануды естен шығармау керек және нақтылы өндейтің заттарды қолданып киім ауыстыру керек.

Американдықтар BZ – ты авиациялық кассеталар (м-43 м-44), аэрозольдық (м-16) және түтінді тостағаншалар түрінде қолданады (м-6).

BZ, оның фармакологиялық қасиетімен орталық холинолитиктерге жатады. BZ өзінің организмге әсер ету күші жағынан атропинға ұқсас. BZ өзінің орталық холинолитикалық қарым-қатынасы бойынша басқа антихолинэргикалық заттарда айырмашылығы жоқ деуге болады. BZ белсенді орталық холинолитик болып саналады, оның әсері өте аз мөлшерін қолданғанның өзінде өте ұзақ болады. BZ-пен уланғандардың көп симптомдарың көп симптомдарға орталық ми жүйесінің және шеттегі ми жүйесінің М-холинрецептордың әсерінің тосқалуына байланысты. Оқу мен, ес өз табиғатында холинэргик болып табылады және оның жұмысы ацетилхолин медиаторымен байланысты. Бұлардың жұмысының бұзылуы BZ әсерімен психикалық (естің) ауысуында өте маңызды орын алады.

BZ әсерінен мидың кейбір бөлігінде норадреналиннің деңгейі қозғалады, сондықтан да бұл заттардың әсерінен пирокатехин аминдерінің босауы мен қосылуы және бұзылу жұмысы өзгереді.
3 тарау. ЗАҚЫМДАНУ КЛИНИКАСЫ
Клиникасының және сынақ зерттеудің көрсетуі бойынша, ДЛК-ның организмге қандай жолмен түсуіне қарамай (б/е, к/т), оның клиникалық көріністері бірдей болады. Уланғандардың белгісі, удың қандай жолмен организмге түсуіне байланысты, күре тамыры және сегіз көз нервісі арқылы түскен удың көріністері бірнеше минуттан бастап көріне бастайды, ал басқа жолмен түскенде, көрініс 20-40 мин өткеннен кейін білінеді. Ең бірінші көріністер-әлсіреу, бас айналуы, құлағы шыңылдауы, көзі шатынау, не тонып, не ыстықтаған сияқты болу. Бұларға қоса вегетативтік өзгерістер кіреді-көздің қарашығы үлкейіп, тамыр соғуы жылдамдап, сілекей көбейеді. Мұнымен қоса, кейде терлегіш пайда болады, Т⁰ өзгереді – көтеріледі, көзінен жас ағып, беті қызарады (гипертиоз). Ес ауысуы онан әрі күшейе береді. ДЛК мен зақымданғандардың клиникасы 3-топ симптомдардан тұрады:

• 
  соматикалық: бас айналу, әлсіреу, дірілдеу, қараңғылық, ұйқы басу, (парастензия) ауырғанды білмеу, көз алдында тұмаңдату;
  
• 
  перцепциондық: заттың түрінің, көлемінің басқадай болып көрінуі, бір затқа көздің тұрақтамауы, құлаққа дыбыстардың қатты естілуі;
  
• 
  психикалық: көңіл-күйінің өзгеруі (көңілді, көңілсіз, тез ашулануы), уақытты шатастыру, өзінің ойын жеткізе алмау, түс көрген адам сияқты болу, көз алдына әртүрлі елес келу сияқты симптомдар болады. ДЛК-мен уланғандардың психикалық өзгерістері көп түрлі болады.
  

Ол 200 мкг ДЛК ішкен – сағат 9-да. Бүркеме 3 сағатқа созылған. Сонан кейін өзі отырған бөлме және дала терезеден қарағанда әртүрлі түске боялған. Әртүрлі болып көрінген. Бұл көргендерін жасырып тұйықтаған. Онан кейін өзі отырған бөлменің өзгеріп бара жатқаның байқаған. Қабырғасы қисайып, құлайтын сияқты болған. Көз алдына кішкентай бірдеңелер пайда болған. Қабырғадағы жарықшалар кеңейіп, үлкен тесікке айналған. Өзінің дене құрылысы әртүрлі көлемде көрінген. Онан кейін ол бұл бөлмеде отыра алмай, басқа бөлмеге барып тынышталған. Ертеніңде денесі сал-сал болып шаршап тұрған. Болған кездегі жағдай өмір бойы есінде қалған.

Мұнан көңіл-күй өзгерістері адамның барлық психикалық жағын қамтитының, өзінің кім екенің шатастыруын, қабілетінің, өзгеруін жүріс-тұрысы, бұзылуын әсересе мидың ойлау қабілетімен көңіл-күй әсерін бұзылғанын байқауға болады.

Уланғандар өзін қоршаған ортаны, сол күйімен емес оны өте ашық неше түрлі бояулармен бояған сияқты қабыл алады. Мұнымен қоса сол заттардың көлемі түсі қайта-қайта өзгеріп тұрады, жалпақ заттар төбешік болып, ал қозғалмайтын заттар қозғалып тұрғандай болады. Көз алдарында неше түрлі заттар елеспейді, көлемі бар сияқта. Мұндай жағдайларда уақыттың қалай өткенін білмейді – не жылдам сияқты, немесе өте жай сияқты болады. Ойлау қабілеттілігі қиындап ақырындыйды, сөзі түсініксіз болады. Кей уақытта ДЛК-мен уланғандардың сөзін айналасындағылар түсінбейді, жанындағылармен қарым-қатынас жасай алмайды. Мұндай кезде бетімен сөйледі. Көңіл-күйі, эмоциясы бұзылып, көңілділік пайда болады, кезде түңғиықтанып, барлық жағынан тежеушілік болады. Уланудың клиникасы- әуелі соматикалық симптомдары, онан кейін перцепциялық көңіл-күй өзгерістері, ақырында психикалық өзгерістер болады, бірақ олар кейде бір-бірімен ауысып кетуі де мүмкін. 1-5 сағаттан кейін симптомдары ең жоғары шегіне жетеді. Улану 8-12 сағатқа дейін созылады, ал өз қалпына келу бір тәуліктен кейін болады. Ал егер үлкен мөлшермен уланса, улану 2-3 күнге дейін созылады.

BZ-пен зақымданудың симптомдары-тамыр соғуы тиылады, ауыз құрғап, тері кепкен тәрізде болады, көзінің қарашығы үлкейеді, бағдарын жоғалтып, есі ауысады. BZ-ің мөлшері аз болса, вегетативтік симптомдар басым болады. Аэрозольдік УЗ мен жеткілікті мөлшермен дем алған кезде уланудың мынадай көріністері болады:

• 
  3-4 сағаттан кейін тамыр соғысы жылдамдайды, тәлтіректеп, басы айналып құсады, аузы құрғайды, көз алды қарауытады, есінен айырылып қалады, дене қызуы бүзылады.
  
• 
  3-12 сағаттан кейін тітіркендіргіштерге адекваттық реакциясын жоғалтады, сыртқы, жүре алмай қалады.
  

- 2-4 күннен кейін ақырын-ақырын өз қалпына келе бастайды.

Сондықтан да мынадай шешімге келуге болады. BZ аз мөлшерімен уланғандарда- бастан қойып қалғандай жағдай болады. Ал үлкен мөлшермен уланғандардың бұл жағдайлары ауысып, артынан есінен танады. BZ – тән уланғандар келесі күні не болғанын білмейді (есіне түсіре алмайды).