Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлігі қарағанды мемлекеттік медицина академиясы

Аурудың симптомсыз түрі бар науқастарға хирургиялық әрекеттер жасалмайды. Тек қана қауіпті ишемия клиникасы дамыған кезде операция туралы мәселені шешу керек. Консервативті емделген науқастардың 10%-да ишемияның үдеуі операция жасап емдеуді қажет етеді.

Хирургиялық емнен кейін ишемияның айқындығы төмендеуіне қарамастан науқасты операциялық қауіп туралы ескерту керек. Аяқ артерияларына жоспарлы түрде жасалған реконструктивтік операциялардан кейінгі өлім 2-3%-ға жетеді. Сонымен қатар науқасқа аурудың және хирургиялық емнің мүмкін болатын нәтижелері туралы айтып беру керек.

Хирургиялық емнің эндоваскулярлық әдістері тәжірибеге енгеннен бастап реконструктивті операцияларды аурудың симптомсыз түрі бар науқастарға және созылмалы артериялық жетімсіздіктің басталу сатысында ауру үдеуін болдырмау үшін жасала бастады, мысалы, коронарография және коронаропластика жасалған кезде аяқ артерияларының зақымдалғанын анықтағанда. Мұндай симультанттың операция жасау тактикасын күнделікті тәжірибеге ұсынуға болмайды, өйткені операция қауіптілігі негізсіз көбейеді.

Операция жасап емдеуге қайшы көрсеткіштерді екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа кіретіндері қосымша салмақты аурулар болғанда операция кезінде және тікелей операциядан кейінгі кезеңде өлім қаупі өте жоғары:

• 
  Жедел миокард инфарктісі
  
• 
  Жедел ми қан айналысының бұзылуы
  
• 
  Жүрек жетімсіздігінің III сатысы
  
• 
  өкпе эмфиземасының ауыр түрі, шектелген дем алу резервімен
  
• 
  бауыр циррозы;
  
• 
  жедел бүйрек жетіспеушілігі, созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің соңғы сатысында
  

Екінші топтағы қайшы көрсеткіштерге жататыны операция алдын ала нәтижесіз екені белгілі болғанда. Бұған кіретіндері: тереңдік сан артериясының дистальдық бөлігінің бітелуі, балтыр артерияларының үшеуі бірдей өтімсіз болуы. Артериялық жүйенің бір бөлігін қалыпқа келтірген тамыр бөлігі дұрыс жұмыс істеу үшін төменгі дистальдық арна ашық болу керек. Олай болмаған күнде жақсы шеберлікпен жасалған реконструкциядан өткен тамыр бөлігі жұмыс істемей түбі тромбоз немесе окклюзияға ұшырайды.

Артерияларды реконструкциялаудың бірнеше қалыптасқан әдістері бар:

• 
  Шунттау әдісі. Тамырдың зақымдалған бөлігі қан айналысынан шектелмейді, сол жерді айналып өтетін қан ағысына жол салынады. Шунт ретінде аутовеноздық және синтетикалық трансплантаттар қолданылады.
  
• 
  Протездеу. Операцияның бұл түрінде зақымдалған тамыр бөлігі қан айналысынан алынып тасталады, резекцияланады немесе байланады. Зақымдалған тамыр бөлігі трансплантатпен алмастырылады, ол үшін жоғарғы және төменгі ұшын-ұшына әдісімен анастомоз салынады.
  
• 
  Эндартерэктомия – артерияның зақымдалған интимасын алып тастау.
  
• 
  Эндоваскулярлық ангиопластика, стенттеу.
  
• 
  Белдік симптэктомия.
  

Бұл операцияның екі әдісі бар: ашық (тікелей) және жабық (дистан-циялық). Бірінші әдіс бойынша тамыр қабырғасы тілінеді де қатпарлар тікелей алынып тасталады. Екінші әдіс бойынша жалпы сан артериясы ажыратып алғаннан кейін оны ашады да оған арнаулы құрал енгізіледі, құралдың ерекшелігі алшақтау жатқан тамыр бөлігіндегі зақымдалған интиманы кесіп алуға мүмкіндік туғызады. Қазіргі кезде соңғы вариант белсенді қолданылмайды, өйткені бақылау қиын және қатпар толық алынғаны белгісіз, артерияның қабырғасын тесіп алу қаупі бар.

Ашық эндартерэктомия аорта-мықын бөлігінде жасалған бірінші реконструктивті әдіс болды. Операция мәнісі мынадай. Артерия қабыр-ғасының ортаңғы қабаты мен атеросклероздық қатпар арасын диссек-тормен ажыратады. Керекті қабатқа кіргенде артерия интимасы қатпармен бірге сылынып алынады. Әдісті үйренудің бас кезінде хирургтар артерия қабырғасының жұқарғанынан қауіптенетін. Біраз тәжірибе жиналған соң белгілі болғаны артерия қабырғасы өз қызметін ұзақ уақыт атқара алатыны анықталды. Қанағаттанарлықтай нәтиже аорта-мықын бөлігінде шектелген зақымдалуы науқастарда байқалады. Патологиялық үрдіске төмендеу орналасқан тамыр бөліктерін – сыртқы мықын және сан артериялары – зақымданғанда операция нәтижесі төмендеу. Қатпарларды қалдырып қою қауіптілігі бар болғандықтан бұл әдіс аорта бифуркациясы мен мықын артерияларының шектелген зақымдалуы бар науқастарға ғана қолданылады. Артерия зақымдалуының аталған түрі аяқ артерияларының атеросклерозы бар науқастардың ішінде аз бөлігін құрайды.

Бұл операцияны жасауға тағы бір дәлел көрсеткіш созылмалы артериялық жетімсіздігі аса айқын болмаған науқастарда атероэмболизм кезеңдері болғанда, ол «көк I саусақ» синдромымен айқындалады.

Эндартерэктомия аорта-сан шунттау операциясынан біраз артық-шылығы бар. Мұнда синтетикалық протез қолдану қажеті жоқ. Тәжірибесі көп хирургтардың өзінде протезді инфекция шалуы аорта-сан шунттау операцияларының 0,5-3%-да байқалған. Протез іріңдегенде өлім 11-27%-ға жетеді. Осы деңгейде іріңдегеннен кейін жасалатын ампутация саны.

Бұл әдістің жетіспейтін жері аортаның инфраренальдық бөлігін қарау үшін оны бақылау үшін тілікті кеңейту, контрасттық зат енгізу.

Жалпы сан артериясы мен оның бифуркациясы зақымдалғанда эндартерэктомия операциясын қолдануға болады. Шап тұсынан тілік жасап жалпы сан артериясын ажыратып алады. Қан ағуын қадағалау үшін сан артериясынан жоғары және оның сабақтарына беткейлі және терең сан артерияларына қысқыш салынады. Әрі қарай операция жоғарыда келтірілген аорта-мықын бөлігіне жасалғандай болады.

Кейбір жағдайларда эндартерэктомияны тереңдік сан артериясына, терең сан артериясының өткізгіштігін қалыпқа келтіру (профундопластика) жасайды, ол шунттау операциясы немесе эндоваскулярлық ангиопластика жасауға болмайтын жағдайда (артерия зақымдалған бөлігі ұзын, дистальдық бөлігі зақымдалғанда, анастомоз салуға келмейтін); сан артерияларына ашық шунттау операциясында операцияның қосымша кезеңі ретінде.

Аорта-мықындық сегмент зақымдалған аорта-сандық шунттау кеңінен таралған операция болып есептеледі. Әдісті игерудің бас кезінде хирургтар операция аймағын шектеу үшін аорта-мықындық шунттау жасап келді. Дегенмен әрі қарай операция нәтижелерін салыстырғанда байқалғаны анастомозды дистальды жалпы сан артериясына салғанда нәтиже ұтымды болған. Бір жақтық шунттау сирек жасалады, өйткені атеросклероз болғанда екі аяқ бірдей зақымдалады. Осыған орай клиникасы айқын болмаса да коллатеральдық аяқта артерияның атеросклерозбен зақымдалғаны айқындалады да аорта бифеморальдық шунттау жасалады. Сонымен аурудың үдеуінің алдын алып қайта жасалатын операцияны болдырмауға мүмкіншілік туғызады.

Бастапқы кезде іштік аортаға жету үшін іш қуысын ашу әдісі қолданылды. Әрі қарай аортаны іш пердесінен тыс ажырататын болды. Бұл әдістің тиімділігі іш қуысындағы мүшелерге тиіспей, оларға байланысты асқынулар болмайды, олар зақымдалмайды, іш қуысы инфекцияға шалынбайды. Әдістің өкпе ауруларын болдырмайды, операциядан кейінгі ішек парезі тез арада жойылады және науқастың ауруханада болу мерзімі қысқарады деген пікір расталмады. Кейбір жағдайда әкелу тамыры ретінде жалпы мықын артериясы бір жағынан (не оң, не сол) қолдануға болады. Артерияны іш қуысы немесе іш пердесінен тыс ажыратып алуға болады.
Қолтық-сан шунттау

Іш қуысын ашып операция жасауға қауіптілік өте жоғары болатын науқастарға экстраанатомиялық шунттау ұсынылды. Бұл әдіс аорта-сан шунттауда салынған аорта протезі инфекцияға шалынғанда қайта жасалатын реконструктивті әдістің тиімді шешім болып саналады. Қолтықтық-сан шунттауды қолданғанда шалғайлық нәтижелері дәстүрлі жасалатын аорта-сан шунттау операциясының нәтижесінен біршама төмендеу болған.

Бұл операцияны жасауға дәлел көрсеткіш болатыны: мықын артериясының біржақты зақымдалуы, іш қуысына әрекет жасаудың қауіптілігі жоғары болуы, эндоваскулярлық ангиопластика немесе стенттеу операцияларын жасауға мүмкіншілік болмауы.

Беткейлі сан артериясының ортаңғы және төменгі бөлігі зақым-далғанда сан-тақымдық шунттау операциясы жасалады. Патологиялық үрдіске тақым артериясы іліккенде сан жіліктік шунттау жасалады.

Операция екеуінде де сан аймағындағы тілікпен жалпы сан артериясын ажыратып проксимальдық анастомоз салынады. Дистальдық анастомоз бірінші әдіс бойынша тақым артериясына, екінші әдіс бойынша жіліктік артериялардың біреуіне, көбіне артқы жіліктік артерияға. Анастомоз салынатын жерді таңдап алу атеросклероздың сипаты мен орналасқан жеріне байланысты.

Трансплантат ретінде үлкен тері астылық вена қолданылады, көбіне вена операция жасалатын аяқтан алады. Тігер алдында венаны реверселейді (төменгі жағын жоғары, жоғарғы жағын төмен), олай істелмесе клапанмен вена бекітіліп қалады. Аутовенаны контрлатеральды аяқтан алып қолдың венасын сирек қолданады. Аутовенаны қолдануға мүмкіншілік болмағанда политетрафлуороэтиленнен (Gore-Tex, Impra), дакроннан жасалған синтетикалық трансплантаттар қолданылады. Кейбір жағдайда кіріктіруге тура келеді, аутовена мен синтетикалық трансплантатты бірге қолданады.

Операция жарақатын кеміту үшін эндоскопиялық клип салып аутовеноздық трансплантатты бөліп алады.
Эндоваскулярлық ангиопластика және стенттеу

Тері арқылы транслюминальдық ангиопластика және стенттеу әдіс-терін тәжірибеге енгізгенде жаңа аз инвазивті (аз зақымдалу) дәстүрлі ашық жасалатын зақымдалған артерияларға реконструкциялық әдістерді алмастыра алатын (альтернативті) әдіс пайда болды. Аяқ артерияларын за-қымдалуы шектелген түріне эндоваскулярлық ангиопластика жасағанда оның нәтижесі ашық операцияларымен салыстыруға болады, ал диффузды (жайылмалы) зақымдалғанда ашық жасалған операциялардың нәтижесі жақсылау.

Тері арқылы транслюминальдық ангиопластика немесе стенттеуге дәлел көрсеткіш артериялардың атеросклерозбен зақымдалуы шектеулі болуы, ашық операция жасау қауіптілігі өте жоғары болуы.

Осы әдісті орындау үшін сан артериясына металлдан жасалған өткізгіш енгізеді, содан кейін баллонды катетерді рентген аппаратымен бақылай отырып артерияның жіңішкерген жеріне дейін енгізеді. Баллонды бірнеше атмосфералық қысыммен үрлейді.

Эндоваскулярлық әрекеттердің бір түрі стенттеу, жоғарыда айтылғандай ұшында жиналған стент бар катетерді тамырға енгізеді. Стент дегеніміз тор тәрізді цилиндр. Стентті ашқанда ол тамырды кеңейтеді де арнасын ұстап тұрады.
Іn-situ аутовенозды шунттау

Бұл әдіс бойынша теріастылық венаны ажыратпай және кері айналдырмай (реверсирлеу) қолданады. Венаны тек сафено-сандық қиылысу аймағында және төменгі (дистальды) бөлігін анастомоз жасалатын деңгейде ажыратады. Жеке тіліктер арқылы венаның бұтақшалары байланады. Содан кейін арнаулы сайманды (вальвулотом) ретроградты енгізеді, оның ішінде арнаулы жасалған пышақ болады. Вальвулотомды суырғанда венаның қақпалары кесіледі. Операцияның соңында жоғарғы жалпы сан артериясына және төменгі тақым немесе жіліктік артериялардың біреуіне анастомоз салынады.

Операцияны 1924 жылы Diez ұсынған. Операцияның негізінде екінші және үшінші белдік симпатикалық түйіндерді кесіп алу жатады, ол ангиоспазмды басады, коллатеральды қан айналысын жақсартады. Операция аяқтың төменгі бөлігінің артериялары зақымдалуын емдеуге арналған.

Қазіргі кезде бұл операциядан бас тартылды өйткені операция кезінде зақымдалу үлкен сонымен қатар қан айналысының жақсаруы уақытша ғана болады екен. Шалғай уақытта операция нәтижесі жоғалып кетеді.

Веноздық арнаны артериялау әдісі аяқ артерияларының атеросклерозы бар науқастардың операцияға келмейтін түрлері бар науқастарға қан айналысын жақсарту мақсатында қолданылады. Аяқтың төменгі бөлігінде артерия мен сол атты вена арасына фистула салынады. Аяқ қан айналысы біршама веноздық жүйе арқылы жақсарады деген үмітпен жасалады.

Арнаулы әдебиетте бұл операция нәтижесі туралы қарама-қарсы пікірлер бар. Операциядан кейін қан айналымы аздап жақсарғанымен оның асқыну белгілері пайда болады: веналардың варикозды кеңеюі, созылмалы веноздық жетіспеушілік.

Аяқ артерияларының атеросклерозы бар науқастардың көбі 50 жастан асқандар, коронаросклероз және ЖИА көбінде айқындалады, тіпті стенокардияның клиникалық белгілері болмаған күнде. Науқастарға коронарография жасағанда коронарлық артериялардың зақымдалғаны, ұйқы артерияларының әр сатысында бітелгені анықталады. Аяқ артерияларының атеросклерозы бар науқас операция жасауға түскенде оларда стенокардия немесе дисциркуляторлық энцефалопатия клиникасы болмаса коронарлық немесе ұйқы артериясының ангиографиясын міндетті түрде жасап қажеті жоқ. Дегенмен операция алдындағы дайындық кезінде атеросклероздың жүйелі ауру екенін естен шығармау керек. Әсіресе ЭКГ-да өзгеріс бар, тұрақсыз стенокардия немесе қарынша дисфункциясы бұрын коронаропластика немесе коронарлық артерияларын шунттау операциясы болған науқастардың жүрегін егжей-тегжей зерттеу керек.

Жүректі кешенді зерттеуге кіретіндері: ЭКГ, Неб бойынша ЭКГ, калий сынағынан кейінгі ЭКГ, треад-милл тестті, холтер мониторлауы, ЭхоКГ, кардиологтың кеңесі мен қорытындысы.

Егер қосымша өкпе патологиясы болса өкпенің рентгенологиялық зерттеуін, спирография жүргізу.

Эндосвакулярлық әрекеттер алдында міндетті түрде бүйректер қызметін бағалау керек, косымша бүйрек патологиясын анықтайды.

Аутотрансплантат ретінде үлкен теріастылық венаны қолданғанда аяқ веналарының допплерографиясын жасап тамыр диаметрін бағалайды.

Трофикалық жаралар болғанда жергілікті ем жүргізіледі: жараны тазарту мақсатында, некрозданған жерін кесіп алу. Іріңді асқынудың алдын алу үшін тікелей операция алдында антибиотик егіледі, әрі қарай үш тәулік бойы антибиотик егу жалғастырылады.

Операция алдында перидуральдық катетер қойылады. Перидуральдық анестезияны негізгі жансыздандыру әдісі деп қолдануға болады. Операциядан кейін оны ауру басу үшін қолданады.

Аяқ артерияларына ашық реконструктивтік операцияның барлығы келесі кезеңдерден тұрады:

• 
  Ашып жету: теріге тілік салу, фасцияны, бұлшық етті диссекциялау, маңындағы мүшелерді ысырып жылжыту (іш пердесін, нервтерді, веналарды, несеп жолдары және т.б.).
  
• 
  Артерия диссекциясы – оны маңайындағы тіндерден ажырату.
  
• 
  Қан ағуын бақылау – артерия және бұтақтарына проксимальдық және дистальдық бөлігіне тамыр қысқыштарын және эластикалық тұзақ салу.
  
• 
  Антикоагулянттарды енгізу және ұю уақытын бақылау. Тромбоздың алдын алу үшін тиімді ұю уақыты – 10 минут.
  
• 
  Тамырды тіліп ашу және тікелей реконструкция жасау: анастомоз салу, эндартерэктомия, пластика.
  
• 
  Қан ағысын ашу (қысқыштарды және тұзақтарды босату бірақ алмау керек), тамыр тігісінің саңлаусыз екенін бақылау.
  
• 
  Жараны тігу.
  

Аорта мен мықын артерияларына операция жасау үшін бірнеше тілік жасап ашып жетуге болады. Операцияны іш қуысы арқылы жасағанда төменгі орталық лапаротомия жасалады. Іш қуысынан тыс әдісінде мықын аймағында әрекет жасау жағында көлденең қисық тілік жасалады. Аорта-бифеморальдық шунттау операциясын жасау үшін тілік оң жақ мықын тұсында салынады, өйткені іштік аорта омыртқаның оң жағында орналасады және шунттың проксимальдық анастомозды салуға ыңғайлы. Эндартерэктомия жасау үшін тілік жасап тамырды ашу кең болу керек өйткені аортаның инфраренальдық бөлігін және жалпы мықын артериясын ажыратып бақылау керек. Аортаның зақымдалуы бүйрек артерияларынан жоғары таралғанда жараны жоғарғы шажырқай артериясының тұсына дейін кеңейтеді, бұл жерге аорталық қысқыш салынады. Операция екі жаққа бірдей жасалғанда көлденең тілікті эпигастрий аймағында Пфанненштиль тілігі тәрізді жасайды.

Аортаны ашпас бұрын эластикалық тұзақ-ұстағыштарды оның бұтақтарына тіліктен жоғары және төмен салады ретроградтық қан ағысын бақылау үшін: белдік, ортаңғы сегізкөздік, төменгі шажырқай артериясын. Есте ұстайтын жағдай науқастардың 20%-да қосымша бүйрек артериялары болады. Мықын артерияларына қысқыш салу үшін және проксимальдық анастомоз салу кезінде немесе аорта-мықын сегментінен эндартерэктомия жасаған кезде қан ағуын бақылау үшін.

Аортаның төменгі бөлігін және жалпы мықын артерияларының жоғарғы бөлігін ажыратуда қиындықтар кездеседі. Төменгі қуыс вена мен жалпы мықын веналар аортаға және мықын артерияларына жанаса жатады сондықтан тамырларды ажыратуда өте сақ болу керек.

Артериялар мен аортаның ажыратып болған соң тамырды қысып қан айналысына шектеу алдында 5000 ЕД гепарин енгізеді. Алдымен дистальдық қысқыштарды эмболияның алдын алу үшін салады, содан кейін аортальдық қысқыш салынады. Аорта ұзына бойына қысқыштан 2 см бифуркациядан 2 см тілінеді. Тілік аортаның алдыңғы бетінің оң жағынан салынады, өйткені сол жағында төменгі шажырқай артериясының сағағы бар.
Эндартерэктомия

Аорта қуысын ашқан соң атеросклероздық қатпар мен медия арасын ажыратады (диссекция). Әдетте қатпар аорта қабырғасынан оңай бөлінеді. Диссекцияны циркулярлы және дистальды жалпы мықын артерияларына дейін жүргізеді, оның сағасына 2 см жетпей тоқтайды. Бұл әдіс эндартерэктомияны техникалық қиын жағдайда аортальдық тіліктен жасауға (үрдіс таралған түрі) мүмкіндік туғызады. Мұндай операция жасау әдісінде аорталық тілік пен жалпы мықын артериялары тілігінің арасында көпір сақталады. Атеросклероздық қатпарды босатып алған соң оны тұтас күйінде «шалбар балағындай» қылып суырып алады.

Қатпарларды суырып алған соң аорта мен мықын артериясындағы тіліктерге полипропилен жібімен үзілмейтін тігіс салынады. Қысқыштарды босатқан соң аяқ артерияларының соғуын бағалайды.
Шунттау және протездеу

Аорта-сан шунттау операциясын жасауда аорта-мықын эндартерэктомия жасағанда аортаға жету үшін жасалатын тілік қолданылады. Қосымша жалпы сан артериясы беткейлі сан артериясының жоғарғы бөлігі және және тереңдік сан артериясы шап тұсында жасалғантілік арқылы ажыратылады. Тілік сан артериясы соғып тұрған жерден сәл сыртқа қарай жасалады. Егер тамыр соғуы айқындалмаса, тілікті қасаға төмпешігінен 3-4 саусақ еніндей сырттай (латеральды) жасайды. Іш пердесінен тыс аортаның инфраренальдық бөлігін ажыратып алады. Толық барлық жағынан ажырату қажет болмайды. Жалпы сан артериялары және оның бұтақтары шап байламынан бастап артерия бифуркациясына дейін тереңдік және беткейлік сан артерияларын көзбен көретіндей, қысқыш салуға келетіндей қылып ажыратып босатады.

Аортальдық анастомоз ұшын-ұшына немесе ұшын-бүйіріне әдісімен полипропилен жібімен үзілмейтін тігіс салынады. Анастомозды ұшын-бүйіріне әдісімен салғанда аортаны уақытша аортальдық қысқышпен ұзына бойына қысып қояды. Бұл әдіспен анастомоз салынып жатқан жерді негізгі қан айналысынан шектеп аяқтың қан айналысын сақтайды. Дегенмен аортаны және операция аймағын жақсы көру үшін қысқыштарды аортаны толық шектеу үшін жоғары және төмен салады. Шунттау операциясын жасағанда көбіне анастомоз ұшын-бүйіріне әдісімен салынады. Егер аортаны тексергенде көптеген бос немесе нашар жабысып жатқан атеросклероздық қатпарлар бөліктері (фрагменттер) болса тамыр арнасын ашқан кезде төменгі бөліктерде эмболия қаупі жоғары болғандықтан протездеу операциясын жасауға тура келеді. Онда анастомозды ұшын-ұшына әдісімен аорта мен протез арасына салады, аортаның дистальдық бөлігі тігіледі.

Проксимальдық анастомоз салынған соң және оның саңылаусыз екеніне көз жеткен соң, протездің «балақтарын» ретроперитонеальдық кеңістікте жасалған туннель арқылы өткізеді. Туннельді мықын артерияларының алдынан және несеп жолының (уретра) артынан жасалады. Протезді өткізгенде сақ болу керек, өйткені мықын венасы жанаса орналасқаннан оны зақымдау қаупі бар. Шап жалғамын кесу операцияның осы кезеңіндегі техникалық қиындықты жеңуге көмектеседі.

Операцияның келесі кезеңі жалпы сан артериясын тіліп ашу. Артерияны ашқан соң беткейлі және тереңдік сан артерияларының сағақтарын тексереді олардан ретроградтық ағыстың бар жоғын бағалайды. Беткейлі сан артериясы бекітіліп қалғанда және одан ретроградтық қан ағысы болмағанда және тереңдік сан артериясының стенозы болғанда оған эндартерэктомия жасап артерия арнасын кеңейтеді. Бұл әрекет дистальдық арнаның қабылдау мүмкіншілігін жақсартып шунттың дұрыс жұмыс істеуіне көмектеседі. Осы мақсатта жалпы сан артериясы айқын зақымдалғанда оған эндартерэктомия жасайды. Дистальдық анастомозды ұшын-бүйіріне әдісімен полипропилен жібін қолданып үзілмейтін тігіспен салады.

Анастомоз салынып болған соң қысқыштар ашылады және резеңке тұзақтар босатылады, шунт арқылы қан ағысын жібереді, оның саңлаусыз екені тексеріледі. Қажет болған жағдайда қысқыш пен тұзақ жабылады, қосымша тігіс салынады, анастомоз саңлаусыз екеніне көз жеткенде қысқыштар мен тұзақтар алынады да жара тігіледі.

Операциядан кейінгі алғашқы кезеңде жүргізілетін кешенді емге кіретіндері:

• 
  Тромбтық асқынулардың алдын алу. Антикоагулянттарды қанның ұю жүйесіне бақылау жүргізе отырып 5-7 күн тағайындайды. Қанның ұю уақыты қалыптағыдан 2 есе үлкен болу керек – 10 минут. Ұю уақыты ұзарғанда антикоагулянт дозасын азайтады. Гепарин (5000 ЕД х 4 рет тері астына немесе 20000 ЕД инфузомат арқылы венаға), клексан, фраксипарин (0,6 немесе 0,8 ЕД х 3 рет тері астына) қолданылады.
  
• 
  Іріңді асқынулардың алдын алу. Антибиотиктер тағайындалады, көбіне цефалоспориндер тобынан.
  
• 
  Ангиотроптық терапия (Консервативтік емді қара).
  
• 
  Қосымша ауруларды емдеу.
  

Операция жасалу және одан кейінгі кезеңде су алмасыунда ауқымды өзгерістер болады. Ол операцияның көлеміне, ұзақтығына, жоғалған қан көлеміне байланысты. Операциядан кейінгі кезеңнің алғашқы тәулігінде «су массасының» ұлғаю ықтималдығы бар. Үшінші тәуліктен бастап артылған сұйық тамыр аралық кеңістікке шығады, диурез көбейеді, өкпе капиллярлық қысым үлкейеді, гематокрит төмендеуі мүмкін.

Операциядан кейінгі кезеңде аяқтың жағдайына бақылау жүргізіледі, бунақ сыртындағы артерияның соғуын бағалайды, аяқтағы қан ағысына допплерлік зерттеу жүргізіледі, ПТИ анықталады. Операция сәтті аяқталғанда ПТИ 15%-ға жоғарылайды.

Аяқ артерияларына реконструктивті операция жасалған науқастар үнемі тікелей операциядан кейінгі және шалғай кездерде бақылауды қажет етеді. Алғашқы жылы науқас әрбір 3-6 айда бір қаралып отырады, әрі қарай 6-12 айда бір қаралады. Ацетилсалицилқышқылдық 325 мг/тәулік дозасы науқасқа өмір бойына тағайындалады.

Синтетикалық трансплантат қолданғанда іріңдеу қауіптілігі бар. Осыған орай науқасты алдын ала сақтандыру керек, ол үшін науқасты протездің іріңдеген кезіндегі болатын симптомдармен таныстырып ондай жағдай болғанда уақытында көмек сұрауына мүмкіндік туғызады. Инвазивті шаралар жүргізгенде (стоматологиялық, урологиялық, эндоскопиялық және т.б.) ауыз арқылы берілетін антибиотиктер тағайындайды.
Асқынулары

Операция кезінде және операциядан кейінгі кезде жиі кездесетін асқыну тромбоз. Бұл асқыну операция жасау техникасымен онымен қоса антикоагулянттық терапияны тиімді жүргізбеумен байланысты. шунтта тромбоз пайда болғанда және аяқтың қауіпті ишемиясы дамығанда жедел түрде тромбэктомия жасалады. Шунт тромбозы жиі ишемияға әкеліп соғады, оның сатысы аяқтың операция алдындағы жағдайына байланысты. Ол зақымдалған артериялық сегмент бойынша қан жүруінің сақталуымен негізделеді. Операцияның осы сапасы шунттау операциясының протездеу операциясынан артықшылығы болып есептеледі. Протезделген бөліктің (сегменттің) тромбозы болғанда жедел қауіпті ишемия дамитындықтан операция қай жағдайда болмасын жасалу керек.

Интраоперациялық атероэмболизм тағы бір қауіпті асқыну болып есептеледі. Бұл асқынудың пайда болуы атеросклероздық қатпарды ажырату мен босатуға байланысты. Әрі қарай қысқыштарды босатқанда сынықтар (фрагменттер) артерияның төменгі бөлігіне жылжиды. Бұл асқынудың алдын алу үшін қатпарларды аса бір сақтылықпен ептілікпен ажыратып босату керек, операция аймағы жақсы көріну керек. Дистальды қысқышты проксимальды қысқыштан бұрын алу ереже болып саналады.

Операцияның басқа асқынуларына көрші жатқан мүшелерді зақымдау (төменгі қуыс вена, мықын веналары, ұлтабар, уретра, сан веналары және нервтер, т.б.) жатады. Операция техникасын бұлжытпай орындап манипуляцияларды ептілікпен жасағанда асқыну сирек болады. Операция қайталап жасалғанда органдардың зақымдалу қаупі жоғарылайды, өйткені жабыспа үрдісі және операция кезінде көру (визуализация) қиындайды.

Шап аймағындағы жараны сақтықпен тіккенде лимфатикалық ісінудің, лимфоцеле жиі іріңдеп трансплантатқа тарауы мүмкін.

Аорта-бифеморальдық шунттау операциясының арнаулы асқынуы протездің іріңдеуі, ол операциялардың 0,5-3% құрайды. Бұл асқынудың алғашқы белгісі шап аймағындағы жараның нашар жазылуы. Протездің іріңдеуі өте салмақты, науқастың өміріне және аяқты сақтап қалуға қауіпті асқыну. Протездің іріңдеуін қоздырғыштардың түріне қарай 2 топқа бөлуге болады. Бірінші топта аса вирулентті организм – Staphylococcus aureus, - хирургиялық инфекцияның ауыр түрі пайда болуын арандатады. Екінші топтың қоздырғышы Staphylococcus epidermidis көптеген жағдайда іріңді асқынудың пайда болуына себеп болады. Бұл қоздырғышпен дамыған инфекция сылбыр ағыммен, трансплантат зақымдалуының дәрежесін анықтау қиындығымен сипатталады. Бұл асқынудан болатын өлім 11-27%-ға жетеді, аяқ ампутациясының қауіптілігі өте жоғары.

Эндоваскулярлық операциялармен байланысты асқынулардың жиілігі 3-17%-ға жетеді. Ондай асқынуға жататындары: атеросклероздық қатпарлардың сылынып қалуы, атероэмболизм, артерияның жарылуы, контрастты затты енгізуге байланысты асқынулар (аллергиялық реакциялар, бүйрек жетіспеушілігі).