Қазақстандағы баптизмнің тарихи-мәдени ерекшелігі
ІІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАПТИЗМНІҢ ДАМУЫ МЕН ЭВОЛЮЦИЯСЫ
жүктеу/скачать 122.15 Kb.
|
| ІІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАПТИЗМНІҢ ДАМУЫ МЕН ЭВОЛЮЦИЯСЫ
2.1. Қазақстан баптизміндегі діни және әлеуметтік үрдістер Еліміздегі протестантизм Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңінен бастау алғаны белгілі. Сол кезден қазіргі уақытқа дейін бұл діни сенімнің әртүрлі бағыттары мен ағымдары өзгеріп толықтырылып келеді. XIX ғасырдың 80 жылдары Қазақстан территориясында лютераншыл немістер де келіп жатты. Олардың негізгі шенеуніктер, қолөнершілер мен шаруалар болды. Ресейдің еуропалық бөлігінен Қазақстанға қоныс аударудың басталуы басталды меннониттер, лютерандар, баптистердің көбеюіне әкеп соқты. Ал Столыпин реформасы бұл процесті күшейтті, дегенмен, протестанттардың республикаға негізгі ағымы арнайы қоныс аударумен байланысты болды. Сонымен қатар, XX ғасырдың 30-шы жылдары КСРО-ның Еуропалық бөлігінен депортацияланған халықтардың арасында да әртүрлі діни ағымдарды ұстанушылар көп болды. Қазіргі кездегі еліміздегі протестанттық бағытты 1939-1945 жылдардағы немістер мен поляктардың діни сенімімен салыстыратын болсақ, оның біртекті емес екенін байқауға болады. Қазақстандағы қазіргі протестантизм біртекті емес. Соңғы мәліметтер бойынша 2003 ж., елімізде 1000-нан астам протестанттық бірлестіктер мен қауымдастықтар бар, шамамен 20 конфессияны білдіретін [9]. Қазақстандағы ең ірі протестанттық шіркеулер негізінен Евангелиялық христиандар-баптисттер (EХБ), лютерандар және жетінші адвентистер шіркеулері күні болып табылады. Осының ең алғаш құрылғаны EХБ қауымдастықтары болды. Статистикалық мәліметтерді қарайтын болсақ, Қазақстанның Евангелиялық Христиандары-баптисттері шіркеулерінің одағы мүшелері тұрақты өсіп отырғанын байқаймыз. Мысалы, Кеңес Одағы ыдырағанға дейін елімізде 109 тіркелген EХБ шіркеулері және бірнеше топтар болды. Ал, 2007 жылғы жағдай бойынша 290 болды шіркеулер, 277 топтар және миссионерлік пункттер қалыптасқан. Сонымен қатар, Қазақстан территориясында 10307 EХБ шіркеу мүшелері өмір сүріп келеді. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында ЕХБ-нің 2 Інжілдік институты бар, олар Алматы және Щучинск қаласында орналасқан. Сондай-ақ Шымкент қаласындағы Інжіл мектебі бой көтерген. Бұл оқу орындарынан жылына 400-ден астам түлек бітіріп шығады. Аталмыш оқу орындарына негізінен Қазақстан териториясындағы баптисттермен қоса, Орталық Азия елдерінен де келіп білім алып жатқандар да жеткілікті. Себебі, бұл оқу орындарының басты мақсаты Орталық Азиядағы баптистік қауымдастықтардың негізгі орталығы ретінде қалыптасу. Сонымен қатар, ҚР ЕХБ-нің рухани орталығы ретінде Қарағанды облысы, Саран қаласы да саналады. Себебі, мұнда 250-ден астам қауымдастықтар мен топтарды біріктіретін орталық жұмыс жасайды [6]. Осы орталықтың да жұмысы мен ел арасындағы деңгейіне қарайтын болсақ, бұл орталықта республикалық емес, Орталық Азиялық өңірлік деңгейдегі қызмет атқарып отырғанын байқауға болады. Сонымен қатар, Қазақстандағы лютеран шіркеуінің де маңызы зор. Алғашқы лютерандар Қазақстан аумағында XVIII ғасырдың аяғында пайда болды, және алғашқы қауымдастықтың құрылуы XIX ғасырдың аяғында басталады. [1]. Лютерандық сенім негізінде пенденің Құдай алдында ақталып, тәубеге келуі пенденің ізгі амалдарының нәтижесін емес, Құдай рақымының нәтижесінде іске асады. Пенденің жасаған ізгі амалы – бұл Құдайға деген сенімнің нәтижесі. Лютерандықтың тағдыры туралы ілімінде жазалануға таңдалған пенделер туралы ереже жоқ. Кальвинизмде кейбір пенделер құтқарылуы туралы ереже бар. Лютерандықта христоцентристік басты ұғым болса, кальвинизмде Құдай басты, орталық ұғым, ал елуіншілерде Қасиетті Рух басты, орталық ұғым болып табылады. Лютерандықта шоқыну құпиясы бала кезде жасалады. Шоқыну құтқарылудың міндетті шарты болып табылады. Шоқыну арқылы пенде күнәсі кешіріліп, пенде зұлымдық құрсауынан азат болады. Лютерандықта Конфирмация, Дінбасылық, Неке және Соборлау құпиялары ғұрып болып саналады. Лютерандық шіркеулерде інжілдік сюжеттерге сәйкес живопись өнері қолданылады. Шіркеуде алтарь орналасады және айқыш шіркеудің ресми рәмізі болып табылады. Лютеран пасторлары қарапайым шіркеу киімін киеді. Дін қызметкерлері литургиялық киімі бұрын қара түсті болса, қазір ақ түсті. Құлшылық барысында шырақ жағылып, уағыз айтылады. Гимн шырқалған соң дұға және інжілден үзінділер оқылады. Құлшылық ұлттық тілдерде жүргізіледі. Лютерандық шіркеулерде пасторлар сайланады. XX ғасырдың 90 жылдары лютеран шіркеулерінде епископтық, пресвитердық, конгрегационалды ұйымдық формалары бар. Шіркеу басшысы епископ, бас суперинтендент немесе президент мәртебесіне ие. Шіркеу ісін Синод басқарады. Синодтың құрамына дінбасылар және миряндар да кіреді. Лютерандықтың рәмізі «Лютер раушаны» деп аталады. Лютерандық сәулет өнеріне ерекше мін береді. Лютерандық кирхалар сәулеттік құрлысының әсемдігімен таң қалдырады. Шіркеулердің сәулет құрылысында – барокко, кейін классикалық стиль, ал XIX ғасырдың саңында готикалық стиль және XX ғасырда модерн стилімен салынды. Лютерандық құлшылық жиналыстарда діни әндерді хормен орындау және орган аспабы қолданылады. Лютерандық діни жиындарда Иоган Бах шығармалары орындалады. Сонымен қатар, заманауи музыка стильдері де қолданылады. Лютерандық кирхаларда суреттер немесе мозайкалар кеңінен қолданылады. XIX ғасырдың екінші жартысында еліміздің солтүсітік және шығыс аймақтарында алғашқы лютерандық қауымдарды патшалық Ресейден қоныс аударушылар құрған. 1957 жылы Ақмола облысында лютерандық қауымға ресми рұқсат берілді. Қазақстанның лютеран қауымының 54 приходтары 6 филиалға біріккен евангелшіл лютеран шіркеуінің орталығы Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан. Бұл шіркеу дүниежүзілік лютеран федарциясы құрамына кіреді. Елімізде евангелшіл-лютеран қауымының 13 шіркеуі, бар. Протестанттықтың келесі бір бағыты кальвинизм болып табылады. Кальвинистік конфессияның қалыптасуы Швейцариялық реформатор Жан Кальвиннің идеясымен байланысты. Кальвиннің іліміне сәйкес Қасиетті Жазба шіркеу құрылымы үшін қажетті нұсқаулар бар. Кальвиндік шіркеулерде иконалар, шырақтар, айқыштарға тиым салынған. Шоқыну мен евхаристия құпиясы рәміздік ғұрыптар ретінде қарастырылады. Жан Кальвиннің «Христиандық сенімдегі өсиеттер», «Шіркеу қаулылары», «Женевалық катехезис», «Шотландық діни сенім», «Вестминстрлік сенім ұстанымы» шығармалары уағызшылар үшін беделді болып саналады. Кальвиндік діни ілімде тағдыр ілімі маңыды болып табылады. Бұл ілімге сәйкес Құдай кейбір адамдарды құтқару үшін таңдаған, ал кейбірін жазалау үшін таңдаған. Адам құтқарылу үшін таңдалғандықтан, құтқарылып, сенім сыйын алады. Адам кез келген уақытта және кез келген орында құдай берген уақыт, ләзат, меншік, денсаулық үшін жауапты болады. Өмір ләззат мен қызықты оқиғалар тізбегі емес, өмір – парызды орындау, Құдайдың алға қойған мақсатына жету болып табылады. Кальвиндік сенімдегі адам үшін кәсіпкерліктегі табыс оның таңдаулы ретінде қарастырылуы мүмкін. Кальвинистер шіркеулерде живопиське тиым салады. XVI–XVII ғасырларда кальвиншілерді Францияда гугеноттар - одақтастар деп атады. Реформация жақтастары кальвин ілімін дворяндар мен орта топ өкілдері арасында таратты. 1534 жылы Францияның ірі қалаларында католиктік месса мен католик дінбасыларын әжуалайтын үнпарақтар таратылды. Король I Франциск барлық протестанттық шығармаларды тәркілеу жөнінде жарлық шығарып, протестанттық құлшылық өткізуге тиым салды. Бұл шаралар жаңа ілімнің таралуына кедергі бола алмады. Реформация дәуірінде пресвитериандық шіркеуінің ұйымдық негізін Шотландияда протестанттық реформаторлар Джон Нокс және Эндрю Мелвилл қалады. Шотландия мен Англияның пресвитериандары епископатты жоюды, канондау рәсімін тоқтатуды, Құдай мен адам арасында шіркеудің делдалдық қызметіне тиым салуды ұсынды. 1560 жылы Шотландия парламенті пресвитериан сенім символын бекітті. 1567 жылы пресвитериандық Шотландияның ресми діні ретінде бекітілді. 1973 жылы Америкадағы пресвиериан шіркеуінің негізі қаланды. 1875 жылы пресвитериан ілім мен құрылымды ұстанатын Дүниежүзілік реформаторлық шіркеулер альянсы және 1891 жылы Халықаралық Конгрегационалистік Кеңес құрылды. Қазіргі таңда әлем бойынша 50 млн. пресвитериандар мен 3 млн. нан аса конгрегационалстер бар. Елімізде пресвитериан ілімі шетелдік діни орталықтардың методикалық және қаржылық көмектері арқасында таралды. АҚШ және Оңтүстік Кореялық миссионерлер пресвитериандық қауымдардың негізін салды. Бірінші пресвитериандық және Алматы аймақтық пресвитериандық шіркеулер жұмыс жасай бастады. Елімізде пресвитериандық шіркеулер 106 бірлестіктен тұрады. Жергілікті діни бірлестік Грейс-Благодать құрамында 20 бірлестік бар. EХБ одағынан айырмашылығы, Лютеран шіркеуі негативті көрсетеді динамика. Германияға эмиграция толқынынан кейін 18 жыл өткен соң, Бүгін Қазақстан Республикасындағы Евангелиялық Лютеран шіркеуі бар тек 50 қауым, 1993 ж. 228-ден Республикалық Лютеран орталығы Астана қаласында орналасқан. [7]. Қазақстанда «жетінші күн адвентистері» XX ғасырдың басында пайда болды. 1902 ж алғашқы адвентисттік қоғамдастықтар Өскеменде пайда болды, Семей, Рождественка ауылы, Ақмола облысы, Қостанай облысы. Қазіргі уақытта Қазақстанда 72 шіркеу бар, олардың 5000-ға жуығы және бірнеше мың адам бар шіркеулер [8]. Республикалық орталығы - Солтүстік Қазақстан конференциясы Адвентисттердің жетінші күндік христиандық шіркеуі - Астана қаласында орналасқан. Ұйымдастырушылық ол орталығы Алматыда орналасқан Оңтүстік одағының мүшесі. Жақында елде басқа филиалдар таралуда. Протестантизм, мысалы Жаңа Апостолдық шіркеу, Пентекостализм және т.б. Методизм, меннонизм, пресвитерианизм. Пентекостализм - протестантизмдегі ағым, олар ресми түрде 1901 жылы АҚШ-та құрылған, оны Қазақстанда түрлі ағымдар ұстанады. Ең танымал - бұл Евангелия христиандары Апостолдар рухында (Бірлік), ең көп олардың ірі қауымдастықтары Қарағанды мен Алматыда орналасқан. Қазіргі уақытта республикада 3000-ға жуық адамды біріктіретін 40-қа жуық қауымдастық бар және оларда жоқ бір орталық. Қазақстанда пресвитерианизм негізінен тарала бастады шетелдік, негізінен американдықтардың миссионерлік қызметі арқасында Корей уағызшылары шетелдегі діни көмекке сүйенеді жақында белсенді бола бастаған орталықтар. Қазір республикада 20-дан астам тәуелсіз пресвитериандық формациялар бар, соның ішінде ең танымал: Грейс Грейс шіркеуі, Бірінші Пресвитериан шіркеуі, Алматы аймақтық пресвитериан шіркеуі. Аталған шіркеулердің барлығы бірдей билікке адал емес және тек шеңберде әрекет етеді діни мәселелер. Осылайша, маңызды 2007 жылы республикада найзағай болған дау. Миссияның 240 филиалы бар, шіркеу қызметшілерінің саны 1995 жылғы 300-ден бүгінде 15000-нан асқан. Бұл бағыттың билігі 126 ғибадат орнын құрайды. Көбірек тарту ізбасарлары «G 12» моделі мен ұйымдастырушылық кестесін жасады көбейту кестесі: бірінші ұрпақ - 12 адам, екіншісі - 144 және т.б. Қарапайым тілмен айтқанда, әр ізбасар кем дегенде 12-ні әкелуі керек неофиттер. Шіркеулерге дүниелік өмірден бас тартуға, сондай-ақ одан бас тартуға уағыздалады жүзеге асырылатын шіркеу пайдасына жылжымалы және жылжымайтын мүлік «Ондықтардың ерікті түрде жиналуы». 2007 жылы жағдайлар анықталды психотроптық препараттарды приходтарда сақтау. Соңғы екі жылда Қазақстанда құқық қорғау органдары болды жетекшілері мен белсенді мүшелеріне қатысты сегіз қылмыстық іс қозғалды бұл ұйым. Атап айтқанда, сатқындық фактілері бойынша, заңсыз мемлекеттік құпияларды алу және жария ету, этникалық және діни жеккөрушілік, бөтеннің мүлкін алаяқтық жолмен иемдену, қасақана жасау денсаулыққа ауыр зиян келтіру, салық төлеуден жалтару. Тоқтатылды тіркелгендерді қоса алғанда, «Благодать-Грейс» тоғыз филиалының қызметі бастамашыл топтың жалған тізімдері [5]. Харизматикалық бағыт көптеген діни бағытта ұсынылған бірлестіктер: Агапе, Жаңа өмір, Жаңа аспан, Жақсы жаңалықтар, Тікелей эфир жүзім »және т.б. Харизматикалық қауымдастықтардың көпшілігі дәстүрлі емес топтарға жатады. Протестанттық қозғалыстар және Батыстың белсенді көмегімен құрылған миссионерлер. Протестантизмнің харизматикалық тенденциясы, өкінішке орай, байланысты баспасөздегі жанжалдар. Сонымен, 2009 жылдың қыркүйегінде газеттерде аяндар пайда бола бастады бұрынғы шіркеуді айыптайтын жаңа өмірді жақтаушылар өз қызметін толығымен коммерциаландырды [3]. Діни қызмет, әсіресе, неоплазмалар арасында белсенді. Иегова куәгерлері, бұл қазіргі уақытта ең көп Қазақстанда конфессиялардың саны бойынша тез өсуде. Қазақстанда «Иегова куәгерлері» діни орталығы 1996 жылдан бастап жұмыс істейді, Алматы облысы, Есік қаласында орналасқан. 72 ресми түрде әділет органдарында тіркелген діни бірлестіктер және 34 жергілікті қауымдастықтар шамамен 20 мың шіркеуді біріктіреді. Қазақстанда болғанына қарамастан Иегова куәгерлерінің діни қауымдастығы ресми тіркелген, сізге қажет бұл дінтану бойынша көптеген мамандардың одағы екенін ескеріңіз деструктивті бірлестіктерге жатады. Иегова куәгерлері кез-келгенді жоққа шығарады жердегі үкімет және онымен байланысты барлық нәрсе: әскерде қызмет ету, ант беру мемлекеттік қызмет, мемлекеттік мерекелер, туды құрметтеу, дауыс беру және сайланбалы кеңселерге сайлау және т.б. сектаның барлық мүшелері өздерін санайды біртұтас теократиялық мемлекеттің азаматтары - Күзет Мұнарасы Қоғамы астанасы Бруклинде [2]. Егова куәгерлерімен де байланысты екенін атап өтуге болады баспасөздегі келеңсіздіктер және құқық қорғау органдарымен жанжалдар. Сонымен, кейбіреулер Қазақстан Республикасының аумағында 6 айлық тыйым салынған болатын сектаның қызметі. Саентология шіркеуі діни бірлестіктер ресми түрде Алматы, Қарағанды, Семейде тіркелген. Олар жақын тұрады Мәскеудегі Хаббард гуманитарлық орталығымен және саентологиямен байланыстырады АҚШ, Англия, Австрия, Австралия ұйымдары. Саентологиялық қызметі нақты коммерциялық сипатта болады және психикаға кері әсер етіп денсаулыққа зиян екені анықталды [4]. Саентологияның қауіптілігі мен алдамшылығы жасандылықта жатыр адастыру мақсатында діни және коммерциялық мүдделерді шатастыру адептер. Сонымен бірге саентологтар озық үлгілерді кең қолданады инновациялық әдістер. Сонымен, «өз ресурстарыңызды басқару курстары» үшін шақырулар интернет арқылы жіберіліп жатыр. Құқық қорғау органдарының қызметкерлерін ұстау фактілері бар осы жылдың қазанында елдер, саентология шіркеуінің басшылары, кім заңсыз кәсіпкерлік қызметпен айналысты деген күдікке, салықсыз айтарлықтай пайда алу. Сонымен қатар, іздеу кезінде импортталған қолданылуы адам денсаулығына ауыр зиян келтіретін дәрілік заттар. 01.10.2008 жылғы жағдай бойынша Қазақстан Республикасының аумағында бар саентология шіркеуімен байланысты бес қауымдастық пен топ. Ең үлкен Алматыдағы «Сайентология шіркеуі» діни бірлестігі және Семейдегі «Шығыс Қазақстанның саентология шіркеуі». Нөмір Сайентология шіркеуінің ізбасарлары шамамен 5000-нан 30000-ға дейін жетеді Қазақстандықтар. [5]. Бұл, жалпы алғанда, республикада протестантизмнің таралуының көрінісі. Қазақстан. Қазақстандағы қазіргі протестантизм үшін жаңа құбылыс конфессияаралық байланыстардың даму тенденциясы. Сонымен, қорғау мақсатында 1999 ж діни бірлестіктердің, діни бірлестіктердің мүдделері мен құқықтары. Қазақстанның қауымдастықтары - 200-ге жуық діни бірлестіктерді біріктірген AROC (25000-нан астам сенушілер), олардың арасында басым харизматикалық. Қазақстандағы барлық протестанттық бірлестіктерге тән қасиет – жақын шетелдегі бауырластармен және елден кеткен азаматтармен байланыс. Протестанттық қауымдастықтардың жағдайына деген қызығушылық әр түрлі құқық қорғау ұйымдары, оның ішінде халықаралық. Қызмет Протестанттық діни бірлестіктер қайырымдылықпен көрінеді әр түрлі халықаралық форумдарға кеңінен қатысу және өткізу жөніндегі іс-шаралар, фестивальдар, конференциялар [9]. Қазақстандағы протестантизмнің ұзақ тарихы бар. Ерекшелік Протестантизм оның әртүрлілігінен тұрады. Бүгінгі шындық шартты бостандық, сенім және діни төзімділік. Дегенмен, сіз әлі де сұрауыңыз керек біздің республикамызға осындай конфессиялар қажет пе, жоқ па деген сұрақ әскерге барудан бас тарту, мемлекеттік биліктен бас тарту және т.б. Жастар үшін жай халықаралық аренада өзінің тұрақты орнын табуға ұмтылатын мемлекет мұндай ағымдарды көтермелеу қауіпті. Мемлекеттік органдар сияқты бүгін біз кейбіреулерге қатысты жеткілікті теңгерімді позицияны ұстандық жаңадан ашылған протестанттық қозғалыстар. Егер бұл миссиялар әрі қарай жалғастырғысы келмесе ымыраға келу және олар жұмыс істейтін елдердің заңдарын құрметтеу, содан кейін оларға тыйым салу ықтимал осы жағдайдан шығудың ең жақсы жолы болады, өйткені бүгінгі Қазақстандағы діни ахуал күрделене түсуге бейім. Қауіпті деструктивті ағымдардан туындайтын «тыныш экстремизм» болуы керек заңдармен ғана емес, сонымен қатар уақытылы алдын алады. жүктеу/скачать 122.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|