«Қазақстанды таны» сериясы

Еліміз Егемендік алған жылдардан кейін көптеген жетістіктерге қол жеткіздік. Өз тарихымыз, салт-дәстүріміз зерделеніп, жинақталған, кең мағыналы кітаптар, әдеби зерттеулер жарық көре бастады. Қазақстан Республикасы экономикасы, әлеуметтік тұрмысы тұрақты дамып келе жатқан Орта азиядағы беделді мемлекеттер қатарына қосылды.

25-қазан – Республика күні, яғни Республикамыздың, егеменді еліміздің Тәуелсіздік туралы Декларация қабылдаған күні. Осы мерекеге, тарихи оқиғаға орай, Қазақстанның Мемлекеттік республикалық балалар кітапханасы он бес жыл бойы «Қазақстанды таны» сериясы бойынша «Атамекен», «Берік болсын тәуелсіздік тұғыры, шайқалмасын елдігімнің тұнығы», «Қазақстанды таны» (1,2), «Екі дүние есігі», «Ұлы жібек жолы» және т.б. еліміздің Егемендігіне, Отан тарихына арналған әдістемелік құралдарды шарыққа шығаруда. Бұл әдістемелер республикадағы кітапханашылар қауымына, балалар оқуының жетекшілері арасында да үлкен сұранысқа ие. Қазақстан Республикасының 15 жылдығына орай кітапхана ұсынып отырған «Туған елім, тірегім» атты әдістемелік құрал осы тамаша серияның заңды жалғасы іспеттес.

Еліміздің егемендік жылдары қол жеткен табыстары, тарихтағы өзгерістер, Отанымыздың «тар жол тайғақ кешу» жылдарының жаңа қырларын танытатын құралымызда Қазақстан туралы тың тақырыптар мен жаңа әдебиеттер бойынша сұрыпталған жұмыс түрлері берілген.

Ескерту: Қазақстан туралы, оның тарихына, салт-дәстүріне байланысты шаралар өткізгенде қазіргі заман талабына сай жаңа технологияларды қолдана отырып, «RGB-studio» компаниясының Қазақстан Республикасының тарихи-мәдени мұрасын көпшілікке тарату мақсатымен әзірлеген «Қазақстанның скиф-сақ алтын жинағы», «Берел қорғаны», «Қазақ киімінің антологиясы», «Қазақстанның көне зергерлік бұйымдары», «Таңбалы» атты мультимедиялық дисклерді қолдануларыңызға болады. Сонымен қатар, «Қазақфильм», «Хабар» агенттігі, Президент ТРК-сы Отанымыздың бүгінгі тынысы, Елбасымыз туралы жарыққа шығарған «Қазақстан. Тарихы мен бүгіні», «Республиканың бір күні», «Жарияланбаған шеру хроникасы», «Полигон» және т.б. туындылардан бейнеүзінділер пайдалануларыңызға болады.

Айналайын, Атажұртым

Әңгіме сағаты

«…Уақыт қарқыны зымыран. Күні кеше өткен сияқты уақиғалар бүгінде тарих беттеріне айналып та үлгірді. Бұл жаңа мемлекет пен жаңа қоғамның дүниеге келуінің азапты толғаққа толы, сонымен бірге ғаламат сәті еді. Сол сәт әлі аяқталған жоқ, бірақ ең қиын белестерден аса білдік. Ең қиын жылдар дәл қазір артымызда қалды, сондықтан да мен еліміздің еңсесі биіктей беретініне сенемін.»

Н.Назарбаев

Отан... Атамекен... Атажұрт...Тарих... Бұл қай құлаққа да асқақ естілер асыл ұғымдар. Адам өмірге келіп, ес жиып, етек жия бастаған сәттен өз Отанының тарихына ден қоя бастайды...

Адам адам болып жаралғаннан бері ұлан – асыр даму көшінің өн бойында жер үшін, ел үшін сан қилы дүрбелеңдер көп болған. Әдетте, осындай дүрбелеңдерден, яғни үлкен аумақтарды қамтыған қанқұйлы соғыстардан соң ғана, әлем картасы аталатын ала қағаз бетіне түзетулер түсетін. Ал жиырмасыншы ғасырдың соңында әлем келбеті ешқандай дүрбелеңдерсіз – ақ өзгеріп шыға келді. Оған жер жаһанның алтыдан бір бөлігіне иелік етіп, қаһарымен алыс – жақын жұрттардың бәрін ықтырып келген алып империяның ың –шыңсыз ыдырай бастауы себеп болды. Ыдыраған империяның орнына он бес тәуелсіз мемлекет өсіп шықты. Солардың бірі Орталық Еуразия алабындағы ғажайып әрі қайталанбас тарихы бар – Қазақстан Республикасы еді.

Қазақстан – қазақ халқының ата-баба мекені, ежелгі қонысы. Бұл жерде ата-бабамыз туды, тұрды, өмір сүрді, оның топырағында ата-бабамыздың кіндігі кесілген кең жазира жері.

Бұл жерді мекен еткен көшпелілер мен отырықшылардың бір – бірімен шендескен әлемі ғасырлар қойнауында талай-талай ұлыстар мен ұлағаттарды дүниеге әкеліп, мәдениеті мен діні жаңғыра түлеп, әйгілі күре жолдардың үстінде саудасы қызып, Шығыс пен Батыс арасы тұтастанып жататын болған. Біздің еліміздің жерінен Жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны көктей өтіп жатқан «Ұлы Жібек жолының» керуендері тоғысқан кіндік Азияны басып өтетін Қазақстандық телімі болған.

Қазақстанның табиғаты таңғажайып: мұнда аспанмен тілдескен мұзарт шыңдарды, тұңғиығы тұнжыраған жұмбақ көлдерді, ақ жал толқындары асау арғымақтардай көкке шапшыған шалқар теңізді, күні от шашқан шөлейтті, арналы өзен, ну орманды көруге болады.

Қазақстан картасы – қазына картасы қазір. Даласы дархан, топырағы қасиетті, қойнауы қазыналы. Қазынаның барлығы да қазақ жерінің топырағында тұнып жатқанын екінің бірі айтпай-ақ біледі.

Дегенмен, жер бедерінде, негізінен, жазық далалы, шөлді және шөлейт аймақтар басым. Олардың арасында Сарыарқа мен Үстірт, Тұран ойпаты мен Батыс Сібір ойпаты, Мойынқұм мен Бетпақдала ұлы өңірлері бар. Таулы аймақтар республиканың оннан бір бөлігін алып жатыр. Оларға Алтай, Жоңғар Алатауы және Тянь-Шань тау жоталары кіреді. Ірі өзендер: Ертіс, Есіл, Жайық, Іле, Сырдария, Тобыл.

Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығының түкпірінде орналасқан. Қазақстан батыста, солтүстік – батыста және солтүстікте Ресеймен, оңтүстікте, оңтүстік-батыста Орта Азия республикалары Түрікменстан, Өзбекстан және Қырғызстанмен, оңтүстік-шығыста және шығыста Қытай Халық Республикасымен шектеседі. Қазақстан шекарасының жалпы ұзындығы –13034 км. Қазақстан аумағының көлемі – 2 млн. 714,9 мың шаршы км. Оған Батыс Еуропаның Франция, Португалия, Испания, Италия, Греция, Норвегия және Финляндия мемлекеттері түгел сыйып кетер еді. Міне, қазақ даласы – кең байтақ! Қазақстан жер көлемі жөнінен Ресей, Қытай, АҚШ, Австралия мен Үндістаннан кейін алтыншы орын алады. Сондығынан ғой, күмбір – күмбір көне күй мен толғауы тоқсан жырларымызда – «Ұшса құстың қанаты талады, шапқан аттың тұяғы тозады, Атырауы – айшылық, Қаратауы – күншілік,» - деп толғаған.

Дала төсінде жаңа өмір шуағын төгеді. Оның бауырындағы буырқанған жасампоз өмір тіршіліктің тоқтаусыз соғып жатқан жүрегіндей.

Еңбеккері маңдай терін тамшылата төгіп жатса, сыршыл ақыны:

Боз жорға, боз інгенді, боз торғайлы,

Боз дала, ием саған, боз басымды! – деп жүрек лүпілімен суарылған ақ қанатты жырына қосады.

Ғылым адамзатқа қанат бітірді, ғаламат істерге бастады, ғажайып жаңалықтар ашты. Соның куәсі – адам көкзеңгір ғарышқа қадам басты, айға қонды, жұмыр жерді аялай айналып ұшты.

Ал ғарышқа жол – Байқоңырдан от алғанын мақтан етпейтін кім бар?

Ғарышқа қадам жасаған елдер қатарында біздің еліміздің де еңсесі биік, жалауы жоғары.

Ғарышта елдің намысын мәртебелеп мерейін асырған, Тоқтар Әубәкіров пен Талғат Мұсабаев егеменді елдің ғарышкерлері.

Сондықтан ғой қай елдің адамы болсын, өз Отанын дүниедегі ең қымбатты, ең қасиеттісі, ең аяулысы – Анасына балайды.

Ғаламындағы ғажап тіршілігінің қасиетті мекенін сүймейтін адам болмайды.

«Отан – оттан да ыстық», «Ер ел үшін туады, ел үшін өледі» - деп түйген халықтың қаһарманы Бауыржан батыр: «Отаның үшін отқа түс күймейсің», - дейді.

Қазақ елінің есімі аңызға айналып, дастандарға арқау болған батыр ұл – қыздары толып жатыр. Олар – атамекенін, туған елін жан аямай қорғап, ата- бабаларының ерлік дәстүрін сақтау арқылы өздерінің өшпес даңқын шығарғандар.

Біздің халқымыздың атамекенді ардақтау сезімі өте терең, олар үшін туған жерді қасиет тұту – қанға сіңген мінез, ежелгі дәстүр. Бұл таным біздің жанымызға ана сүтімен тараған, ана сүтімен дарыған.

Батырлар жырындағы: Атам күйеу болған жер,

Анам келін болған жер,

Кіндік қаным тамған жер, – деген қарапайым жолдарда адамның туған жерге деген шексіз сүйіспеншілігі мен терең де ыстық сезімі тамаша бейнеленген.

Қазақ батыр халық, ержүрек халық, намысшыл халық.

Ел басына қиын – қыстау күн туғанда ерлері намыс отын жағып, туған топырағын қасық қаны қалғанша қорғағанына өткен тарих куә, кешегі сұрапыл заман куә.

XX ғасырдың сүргінін бастан кешіп, жаңа мыңжылдықтың табалдырығын жаңғырған қалпында аттаған Қазақстан өзінің барша төлтума болмысын, жарқын да бай мәдениетін, ғасырлар қойнауында қалыптасқан салт – дәстүрін, қызық та қилы – қилы тарихын әлем халықтарының алдына жайып салып, құлдығы мен зорлығы жоқ жаңа өмірді жаңғырту үшін, еңбек пен мәдениетті жарастыру үшін, сұлулық пен парасаттың салтанат құруы үшін, жаппай келісімі жарасқан прогрессивті адамзатпен бір сапта болу үшін жаңаша өмірге қадам басты.

Байтақ ел, күн сәулетті Қазақстан бүгінде дамудың даңғыл жолына түсті. Өлшеусіз табиғат байлығымен ғана емес, ең алдымен сан түрлі ұлттардан құралған халқының ауызбірлігімен аты шықты.

Бүгінгі Қазақстан – өзі орналасқан аймақтың ғана емес, бүкіләлемдік проблемаларды талқылауда және шешуде ықпалды рөл атқаратын ел.

Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың пікіріне әлем саясаткерлері ықылас қоятын болды.

Егемендік алған жылдар ішінде өзіне тән барлық институттары бар, әлемдік қауымдастықтың ықпалды мүшесі болып табылатын мемлекет құрылды, оның қауіпсіздігі мен тәуелсіздігі қамтамассыз етілді. Конституциялық жолмен мемлекеттік және саяси билік құрылымдарын жаңарту негізінде елдің демократиялық жолмен дамуының берік іргетасы қаланды.

Елдің ішкі экономикалық жүйесі түбірімен өзгеріп, дамыған өркениетті елдердің ешқайсысынан кем түспейтін нарықтық қатынастар мен институттар құрылды. Соның негізінде Қазақстан дүниежүзілік экономикада өз орны бар елге айналды.

Он бес жыл ішінде қазақ халқының ұлттық санасы жаңғырып, өзін - өзі тану, өзінің бай ежелден қалыптасқан тарихы мен ұлттық дәстүрлерін құрметтеу, ұлы тұлғаларын бүкіл дүниеге таныту, бай рухани қазынасын әлемдік өркениетпен ұластыру бағытында қыруар шаруалар атқарылды.

Ең бастысы, қазақ халқымен бірге әр түрлі этностардың да отаны болып табылатын біздің еліміз бүкіл әлемге қоғамдағы татулық пен ынтымақтастықты сақтаудың, әр түрлі ұлттық мәдениеттер мен діндердің үйлесімді дамуына қамқорлық жасаудың жарқын үлгісін көрсетіп берді.

Бүгінде Қазақстанның негізгі ұлтын қазақ халқы құрайды. Одан кейін славян халықтарының өкілдері орыс және украин халықтары. Сонымен қатар ең елеулі этносты құрайтындар өзбек. немістер және татар халықтары. Осы біздің елдегі халықтар басын біріктіріп, олардың ұлттық тегіне қарамастан, теңдігін бекітетін құжат бар. Ол еліміздің Ата Заңы, Конституциямыз.

Қаншама рет туы тігіліп, қаншама рет туы қайта қисайған, қаншама мемлекеттің құрамында болып, қаншама рет мемлекетсіз қалған әрі көне, әрі жас қазақ халқы қайтадан әлемдік дүбірге қосылып, әлем елдерімен иық тіресуде.

Сүйем сені, туған елім !
Төменгі сынып оқушыларына арналған саяхат - ойын
Дайындық кезеңі: Шараны өткізбес бұрын төменгі сынып оқушылары үшін кітапханада хабарландыру ілінеді. Оқырмандар арасында туған ел, жер, Отан, туралы оқыған кітаптары бойынша сурет салу сайысы жарияланады. Шара өткізілетін күні осы сайыстың қорытындысы шығарылады.

Безендірілуі : Қазақстанның жалауы, елтаңбасы, қазақ халқының ұлттық оюымен өрнектелген Отан, туған ел жайлы мақал- мәтелдер, даналық сөздер жазылып ілінеді.

Осы тақырыпта кітап көрмесі ұйымдастырылады.

Үлкен плакатқа 6 дөңгелектен құралған үлкен шеңбер сызылады, әр дөңгелектің ішінде әр бекет (станция) аты жазылады: Тарих, Салт-дәстүр, Тау мен дала, Табиғат, Ән мен күй, Әдебиет

Қабырғаға ілінетін даналық сөздер: «Туған жерің-түп қазығың...», «Жаңа астана-жаңа мемлекет», «Сүй еліңді үйіңдей, сүй үйіңді еліңдей» (Қ.Аманжолов), «Екі Отан жоқ, жалғыз Отан-мекенің!» (М.Мақатаев) т.б.

Керекті құралдар: Үлкен сандық және 1ден 6 санына дейін нөмірленген кішкене сандықшалар, бекеттің аттары, командаларға арналған сұрақтар салынған конверт, тақтайша, көрермендерге арналған тапсырмалар, қалам, қағаз.
Ойынға 2 топ қатысады, әр топта 4-6 адамнан болуы керек.
Жүргізуші :

Туған жердің қандай жақсы күзі де,

Туған жердің қандай жақсы қысы да!

Туған жердің қандай жақсы көктемі!

Туған жердің қандай жақсы жазы да!

Жақсы екен туған жердің күні де,

Жақсы екен туған жердің түні де!

Жақсы екен туған жердің суы да,

Еш жаманын таба алмайсың осында!

Хабдулмажит Арман.
Сәлеметсіңдерме, балалар! Ертең-еліміздің Республика күні. Мен барлықтарыңды мейрамдарыңмен құттықтаймын және шын жүрегімнен сіздерге шуақты күн, ашық аспан, бейбітшілікпен пен амандық, ырыс тілеймін!

Қазақстан біздің сүйікті – Отанымыз. Көрсең көз тоймас асқар шыңды таулары, айдын шалқар көлдері, жайыла аққан өзендері, ормандары бар.

Осының бәрі Алтай менен Атырау, Ақжайық пен Алатаудың аясында құлаш жайып, жайнай түрленіп жасанып-жасарып жатыр.

«Отан отбасынан басталады» - деп халқымыз айтқандай, Отан кең мағыналы, қасиетті ұғым. Әрбір адамның отбасы, тұрған мекені, өскен ортасы, аймағы, мемлекеті – оның жарық дүниедегі жансаясы, өмір өрісі, оттай жандырған Отаны.

Отанымызды сүйіп, аялау үшін еліміз, туған жеріміз оның тарихын, өткені мен бүгіні жайлы жақсы білуіміз қажет.

Бүгін Республика күніне орай, бүгін «Сүйем сені, туған елім!» атты саяхат-ойынын өткіземіз.

Мына көрсетілген бекеттердің көмегімен біз елімізге сапар шегіп, Отанымыздың тарихы, өнері, салт-дәстүрі,табиғаты жайлы қосымша мағлұматтар аламыз. Ол үшін бізге 2 топ көмекке келеді.

(Бекеттердің аты жазылған дөңгелектердің оң және сол жағындағы екі команда мүшелерін таныстырады.)

Енді екі топ кезекпен бекеттердің рет саны көрсетілген сандықшаларды алып, тапсырмаларды орындайсыңдар.

Бекеттің нөмірін бір топ алады. Сол нөмір бойынша бекеттің сұрақтарын жүргізуші қояды. Көп ұпай жинаған команда жеңеді. Сұрақтар қойылып болғаннан кейін команда мүшелері тапсырмаларды орындайды. Тапсырмалардың мәтінін әрбір топ конвертпен алады. Осы тапсырма көрермандер үшін көрнекті жерге тақтайшаға жазылып қойылады. Екі топ шамамен 3 бекеттің сұрағына жауап береді. Топтар жауап бере алмаған жағдайда, көрермендер көмекке келеді.

Бірінші «Тарих» бекеті

1. 
   Қазақтың әйгілі үш биі? (Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би)
   
2. 
   Қазақ халқының атақты үш батыры (Бөгенбай, Қабанбай, Наурызбай.)
   
3. 
   Қазақстанның елордасы? (Астана)
   
4. 
   Алтын адам табылған жер? (Есік қорғаны)
   
5. 
   Қазақстанның ең алғашқы астанасы ? (Орынбор)
   

Қазақ батырлары туралы көркем әдеби шығармаларды атау. Олардан үзінді, өлең айтып беру. («Райымбек батыр» (Райымбек батыр туралы, «Дарабоз» (Қабанбай батыр туралы) т.б., (Эпикалық жырлар: «Алпамыс батыр», «Қобыланды батыр», «Қамбар батыр» т. б.

1.Зайсан көлі Қазақстанның қай облысында орналасқан? (Шығыс

Қазақстан облысы)

2. Қазақтар қандай дала өсімдігін отанның символы деп есептейді? (Жусан)

3. Біздің еліміздің жерінде кездеспейтін аңдар мен жануарларды атаңдар (Піл, арыстан, мүйізтұмсық, қолтырауын, керік т.б.)

4. Жетісудың жеті өзенін атаңдар (Іле, Қаратал, Биен, Ақсу, Лепсі,

Басқан, Сарқант)

5. Қазақстанның ең биік нүктесін ата? (Хантәңірі шыңы)

1. 
   Қазақ халқының ұлы ақындарын ата (Абай Құнанбаев, Жамбыл, М.Жұмабаев, М.Мақатаев т.б.)
   
2. 
   Қазақ халқының ертегілерін атаңдар (Ер- Төстік, Алтын сақа, Асанқайғы, Тазша бала, Керқұла атты Кендебай, Жыл басы т.б.)
   
3. 
   Отан, туған жерге байланысты мақал-мәтелдерді жалғастырып айтыңдар:
   

Отан ...оттан да ыстық

Ел іші –.... алтын бесік

Отан – ....елдің анасы, ел –ердің анасы

Туған жерге...туың тік

Туған жердей ...жер болмас, туған елдей ел болмас.

4. 
   Жұмбақтарды шешу:
   

Тұтқасы денесінде

(Құман)
Иінінде құлағы,

Ішінде бұлағы,

Көмейіне от салсаң,

Ызыңдап тұрады.

(Самауыр)
Мал төлдеп,

Әр ауыл

Сабы сырық.

(Ожау)

Ыдыс –аяқ бөлмесі,

Тазалықтың көрмесі.

(Әбдіра)

Сендердің алдарыңда қазақ ертегілерінің аттары және сол ертегілерде кездесетін заттардың аттары берілген. Осы заттар қай ертегіде кездеседі?

• 
  қазы (Алдар көсе мен Шығайбай)
  
• 
  домбыра (Ақсақ құлан)
  
• 
  сақа (алтын сақа)
  

1. 
   Қазақтың атақты композиторларын атаңдар? (Н.Тілендиев,
   

2. 
   Қазақ халқының атақты күйшілері (Құрманғазы, Тәттімбет,
   

2. 
   Қандай қазақ халық әндерін білесіңдер? (Елім-ай, Әй-әй, бөпем,
   

2. 
   Қазіргі кезде халық әндерін қай әртістер орындайды?
   

5. Қазақ халқының халық әніне, күйлеріне байланысты қандай аңыздарды білесіңдер?

Сендердің алдарыңда қазақ халық әндерінің сөздері берілген. Сөздерден ән шумақтарын құраңдар.

• 
  Қаратаудың басынан көш келеді,
  

Елім-ай, Елім-ай

• 
  Әй-әй, бөпем,
  

Көрер ме екем!

• 
  Угай-ай,
  

бір бала-ай.

Қос етек, бұраң бел,

Қуалай соғар қоңыр жел.

1.Қазақ елінде ертеден келе жатқан қандай мейрамдар бар? (Ораза

айт, Рамазан айт, Наурыз )

2. 
   Қазақ халқының қандай ұлттық тағамдарын білесіңдер (бесбармақ, қазы-қарта, жал-жая, қымыз....)
   
3. 
   Қазақ қыздары ертеде қандай аяқ-киім киген? (саптама, кебіс, киіз етік)
   
4. 
   Қазақ халқының ұлттық киімдерін атаңдар (Айыр қалпақ, сәукеле, шапан, тымақ, ішік, кимешек, камзол, мәсі, бөрік т.б.)
   

5. 
   Қазақ халқының ұлттық сувенирі саналатын зат? (түйе, киіз үй....)
   

Сендердің алдарыңда Қазақстанда аталып өтетін қадірлі де сыйлы мейрамдардың аты мен оларға байланысты мағыналы сөздер (бөлек карточкада) берілген. Әрбір мейрамның жанына өзіне қатысты мағыналы сөздерді қойыңдар.

• 
  Ораза тұту (Рамазан айы)
  
• 
  Намаз оқу( Ислам дінінің бес тірегінің бірі)
  
• 
  Ораза айт(жеті шелпек пісіріп, дастархан жайылу)
  

1. 
   Қазақстанның көршілерін атаңдар? (Ресей, Қытай, Қырғызстан...)
   

2. 
   Қазақстандағы өзендердің аттарын атаңдар (Ертіс, Есіл, Іле.....)
   

4.Қазақстанда неше облыс бар? (14)

5. Қазақстанад қандай теңі-көлдер бар? (Каспий, Зайсан, ....)

Тапсырма

Әріптердің орнын ауыстыру арқылы Қазақстан қалаларының атын табыңдар

МАТЫАЛ (Алматы)

1. 
   АНАТСА (Астана)
   
2. 
   ЫДНАҒАРАҚ (Қарағанды)
   
3. 
   ЕКТНМЫШ (Шымкент)
   
4. 
   НЕСӨМЕК (Өскемен)
   

Тілдесіп көкпен тауларың,

Жайқалды жасыл орманың.

Алатау, Қаратауларым,

Елдікті бізге мұра етіп,

Ерліктің күйін толғадың.

Салтанат пенен сән құрған,

Елім бар бүгін жаңғырған.

Бақытым-атамекенім,

Тұлпарлар тұяқ шалдырып,

Сұңқарлар қанат талдырған.

Қазақты әлем таныды

Сәлемін жолдап сан қырдан.

Берекелі елмін, құтты елмін,

Атты азат таңым-күткен күн.

Қазақстаным мекені-

Ынтымақ пенен достықтың,

Кеңдік пен кемелдіктердің.

Даламды бабам мұра еткен,

Жайқалтар соны түлек мен.

Қалалар жайып қанатын,

Ауылымды арай, нұр өпкен.

Қазақстанымды қасиетті

Сүйемін алау жүрекпен!

Ал енді осымен біздің саяхат – ойынымыз аяқталады. (жеңген команданың мүшелерін ортаға шығарып марапаттайды).

Мен енді сендерді таза ауа жұтып, кішкене сергітпек оймен, далаға шақырамын. Біз бүгін қазақ халқының балаларға арналған ұмыт болып бара жатқан ұлттық ойындарын еске түсіреміз.

(Ойын түрлері: «Соқыр теке», «Ақ серек, көк серек», «Бес тас», «Ұшты -ұшты», т.б.)

Ойынға бірнеше бала қатысады. Балалар шеңбер жасап отырады. Жүргізуші шеңбердің сыртын айнала жүгіріп жүріп, біреуінің артына білдіртпей тақияны тастап кетеді. Егер біреу сезіп қойса, жүргізушіні қуып жетуі керек. Ал, жүргізуші қуған баланың орнына тұра қалуға тырысады.

Жүргізушіге жете алмаған бала айыбын төлейді, өнер көрсетеді.
Аттамақ

Бұл ойында үш жіпті керіп ұстап тұру қажет. Біріншісі – төмен, оны аттап өту керек, екіншісі – биік, оны еңкейіп, ал енді үшіншісінен тағы да аттап өту керек. Әуелі бір ойыншыны алып келіп осы жіптерден өткізіп, содан соң көзін байлап бір айналдырып қоя беру керек. Ойын басқарушының белгісімен жіпті керіп ұстап тұрғандар жіпті жинап алады, ал ойыншы өзінше әрекеттеніп аттап жүреді.

Бұл ойынды ойнау үшін ортаға екі бала шығады. Алдымен жерге сызық сызады және сол сызықтың екі жағына тұрады, оқтаудың екі ұшынан ұстап тартады. Қайсысы сызықтан өтсе, жеңіледі. Ал, күші басым болып тартып алғаны жеңіске жетеді.

Бойкүйездік жат маған,

Елім еркін,

Шат заман!...

Мен: Әлемге-

Тәуелсіз,

Қазақпын,-деп мақтанам!- деп ақын ағамыз жырлағандай (Ө.Ақыпбекұлы) біздің Отанымыз қалай аталады?

Балалар: Қазақстан

Кітапханашы: Біздің Отанымыз-Қазақстан кенді Алтай тауларынан, Ақжайықтың жасыл жағалауына дейін созылады... Біздің жердің қойнауы алтын мен күміске, темір мен көмірге, мұнай мен газға аса бай. Біздің егістікте бидай мен күріш, сұлы мен тары өседі. Бізде аппақ қардай ақ тақта өсетін аудандар да бар. Көлеміне көз жетпес бақшалардан шырынды алма, алмұрт, жүзім, қара өрік пен сары өрік тереміз...

Осындай кең байтақ жомарт далада ұлы батырлар мен ақындар, саусағынан сан өрнек төгілген зергерлер, шеберлер жасаған. Бүкіл дүниежүзінде ақындар Абай мен Жамбыл, оқымысты Шоқан Уәлихановтың, жазушы Мұхтар Әуезовтің, академик Қаныш Сәтбаевтың есімдері жақсы таныс.

Біздің Республикамызда жүз жиырмадан астам халықтың ұл-қыздары тату-тәтті ынтымақпен жемісті еңбек етеді. Біз қандас болмасақ та, жандаспыз! Қазақстан Республикасы-біздің сүйікті де, ортақ Отанымыз! Отанымызды үлкен бір ақ отау десек, ауылдар-оның уығы, қалалар-керегесі, астана шаңырағы. Сондықтан бір Отанның ішінде тұратын барлық халық бір-біріне туыс. Олар өз отандарын мақтан етеді, жақсы көреді. Балалар, біз неліктен отанымыз Қазақстанды жақсы көреміз?

Балалар: Өйткені, біздің Отанымыз бәрінен де әдемі.

Кітапханашы: Иә,балалар, біз Қазақстанда тудық, бұл елде ана тіліміз -қазақ тілінде сөйлейміз, осы жерде тұрамыз. Бұл жерде бізге жақын адамдарымыз тұрады. Бұл жерде бізге бәрі ыстық, бәрі жақын.

Қыз бала: Тудым, өстім Отан үшін,

Отанымды сүйем жастан.

Отан үшін-қуат күшім,

Жыр жазамын бір тынбастан.

Отан –қуат, нәр береді.

Отан –ұран, Отан-туым,

Отан мәңгі гүлденеді... (М.Хәкімжанова)

(Е.Ынтықбаевтың «Қазақстан» әні тыңдалады. Орындайтындар Р.Рымбаева және «АБК» тобы)

Шарықтайды асқақ ән.

Елордасы Отанның-

Мақтанышым –Астанам. (Е.Өтетілеуұлы)

Қыз бала: Астанам-бағым, баспанам,

Қарыштап алға, бас қадам.

Отанымның жүрегі

Елорда-менің Астанам. (Н.Қалқа)

Кітапханашы: Астана қаласы 1998 жылдан бері біздің еліміздің астанасы. Бұл қала Есіл деген өзеннің бойнда орналасқан. Сол әсем Есілдің жағасын бойлай Президент сарайы, Парламент ғимараты, «Интерконтиненталь» қонақ үйі, Еуразия университеті, Жастар сарайы және көптеген үлкен-үлкен ғимараттар бар.

Қыз бала:

Малта тасты жарқабақ,

Мүлгіп қалған шалқалап:

Есіл бойы-ертегі,

Есіл бойы-салтанат»

Үзеңгідей тебінер,

Күмбезденген кей үйлер...

Тұлпар мінген Кенехан,

Күндік жерден көрінер...

Асып келген сан белден,

Қарсы алуға таңды елмен:

Зәулім үйлер-

Сарбаздай,

Кенесары ханға ерген...

Бір жағында-Ақорда,

Бір жағында-бақ, орман:

Есіл –елдің ертеңі,

Айнымайтын ақ жолдан... (Ө. Ақыпбекұлы)

( Астанадағы Есіл өзенінің бойы көрсетіледі)

Кітапханашы: «Бәйтерек» елордада, Есілдің сол жағында бой көтерген алғашқы сәулет туындысы. «Бәйтеректі» «өмір ағашы» деп те атайды. Бұл сәулет туындысы халық ертегісі «Ер Төстіктің» оқиғасы желісімен өрілген. Естеріңде болса, өз бақытын іздеп шыққан Ер Төстік қиын-қыстау заманда зәулім бәйтерекке тап болады. Ұшар басына көз жетпейтін мәңгілік өмір ағашына таң-тамаша қалады. Нақ төбесіне де ұя салған самұрақ құстың алтын жұмыртқасына ие болады. Сөйтіп, бақытты –баянды ғұмыр кешеді. Мәңгілік өмірді жер жаһанға жария етіп тұрған «Бәйтерек»- Бас қаламыздың символы. «Астана-Бәйтерек» үш бөліктен –тамыры, діңі және ұшар басынан тұрады. Үш бұрышты күміс тұмар даму үрдісіндегі өміршеңдікті білдіреді. Бәйтеректің ең жоғарғы қабатынан Астананың жан-жағы алақандағыдай көрінеді. Астана- Қазақстанның бас қаласы. Астана қаласының орналасқан жері құтты мекен, топырағы құнарлы, төскейі шұрайлы. Айнала көкорай бел, көк шалғын. Астанамыздың өзі де, табиғаты да сондай әдемі. Біздің еліміздің Астанасы Алматы қаласынан Астанаға 1998 жылы көшіп келді. Біз сендермен Астана туралы фотоальбомды көрдік. Балалар, Астана қаласының қандай көрікті жерлері естеріңде қалды? (Балалардың жауабы: Бәйтерек, Елбасының ақордасы, көпқабатты үйлер, әр түрлі ескерткіштер, жасанды мұхит, балалар қалашығы)

(«Үш қоңырым» Өлеңі: Н.Назарбаевтікі, әні: А.Қоразбаевтікі, әнінің фонограммасы ойналып, экраннан Н.Назарбаевтың, Президент сарайының суреті көрсетіледі)

Кітапханашы: Балалар, бұл кім?

Балалар: Нұрсұлтан ата, біздің президентіміз

Кітапханашы: Иә,балалар біздің еліміздің басшысы- Елбасы Нұрсұлтан аталарың. Бұл аталарыңмен бірге, елді басқаратын көптеген аға-апаларың Астана қаласында жұмыс істейді. Әр түрлі заңдар шығарады, елді басқарады. Сарыарқа жерінде, біздің еліміздің ортасында қоныс тепкен жаңа Астанамыз- болашақтың қаласы.

Қыз бала:

Есілдегі жас қала,

Елордасы –Астана.

Алматы ма?

Алматы-

Бұрынғыша Бас қала!

Бой көтерген Есілден,

Ой көтерген Есілден

Астана ма?-

Жас бала

Тұсауы кеше кесілген.

Кітапханашы: Хандар билеген бұрынғы заманда қазақ жерінде түрме деген болмапты. Түрмеге адамдарды қамау деген қазақ даласында болмаған. Мал ұрлаған мал төлейді екен, оның үстіне қосылатын жаза-айып тартады екен. Осы істерге көп көзінше билік айтып, төрелік ететін ауыл ақсақалын би атаған. Балалар, қазақ халқының қандай билерін білесіңдер? (Балалардың жауабы) Атақты Төле, Қазыбек, Әйтеке билер қаршадай кезінен-ақ өздерінің турашыл, шыншыл қасиеттерімен қауым елдің қалаулысына айналыпты. (Экраннан Астана қаласындағы үш биге қойылған ескерткіштің суреті көрсетіледі)

Қыз бала:

Көк күмбезді төбесін,

Сонадайдан көресің:

Қос қабатты қос шеңбер

Кереге ме...

Не дерсің?

Күнде байқап жұрт легін,

Ынтам артты күрт менің:

Ішін,

Ойша қызықтап,

Қарап тұрмын сыртта өзім...

Елдік ғұрпым танылар,

Осында екен қазына:

Кітапхана,

Мұражай,

Оқу залы...-

Бәрі бар»

Ерекшелеу сырт, өңі,

Бір қызық үй бұл тегі:

«Президенттік мәдени

Орталық»-дер жұрт оны. (Ө.Ақыпбекұлы)

Ұл бала:

Әсем әнді қал естіп,

Досыңды да ал, ертіп...

Ұзын үй-

Ұлы ордасы:

Опера һәм балеттің...

Кеңге жайған құлашын,

Ұстанған ұлт мұрасын:

Ол-

Атымен аталар-

Әйгілі әнші Күләштің... (Ө.Ақыпбекұлы)
(Құрманғазының «Саржайлау» күйінің әуені қойылып сәл баяулай береді де, Президенттің мәдени орталығының, опера театрының, консерваторияның суреттері көрсетіледі)

Кітапханашы: Ертеден біздерге қазақ халқының әндері, күйлері қалды. Мысалы, Құрманғазы атамыздың, Дина әжеміздің күйлерін тыңдағанды ұнатасыңдар ғой. Осы ескі ән мен жырлар сендерге неліктен ұнайды? (Балалардың жауабы: Олар бізге өте жақын. Халық әндері жақсылықа, өмірге қуануға, мейірімділікке, өз Отанын сүюге үйретеді) Балалар, бізге жақсы таныс қандай халық әндерін білесіңдер? (Балалардың жауабы: «Елім-ай», «Қараторғай» т.б.) Осы әртүрлі күйлер, музыкалық шығармалар, әртүрлі театрландырылған қойылымдар ойналатын жерлерді қалай атайды? (Балалардың жауабы)

Кітапханашы: Біздің халқымызды ерекшелейтін киіз үйіміз, ұлттық оюларымыз, ұлттық аспабымыз- домбыра бар. Сонымен қатар, біздің халқымыз төрт түлік малды жақсы көреді. Соның ішінде жылқы малына ерекше көңіл бөлген. Біздің елді ерекшелейтін, мынау Қазақ елі дейтін мемлекеттік, ұлттық рәміздеріміз бар. Олар елтаңбамыз, туымыз, әнұранымыз. (Рәміздердің суреттері көрсетіледі) Балалар, неліктен туымыздың түсі көк, елтаңбамызда шаңырақ, ат, ұлттық оюымыз бар? (Балалардың жауабы)

Ұл бала:

Ай қабақ, жайма шуақ жүзі қандай,

Ақ гүлдей сүйгің келер үзіп алмай.

Астана-қазағымның жас қаласы,

Ажарын көрген адам қызығардай.

Аңсатқан шырын, шарбат бал-уызы,

Тансантқан таңғажайып дәру жүзі;

Бой жазған Сарыарқаның самалында,

Астана-қазағымның бақ жұлдызы.

Кітапханашы:Балалар, біз ұлттық рәміздерімізбен таныстық. Енді осы рәміздеріміздің пайда болуы туралы мен сендерге ертегі айтып берейін. Оны Кеңес Оразбекұлы деген жазушы жазған. (Осы ертегі бойынша балалар көрініс көрсетеді) Сонау көне заманда, бүнінгі қазақ елінің төрінде, Ергенеқон елінде ай мүйізді, аққу қанатты қос Пырақ өмір сүріпті. Сол қос Пырақты бүгінгі Қазақтың, кешегі Көк Түріктің, ертедегі Ғұн мен Сақтың ата-бабалары алғаш рет ауыздықтап, жанына серік етіпті. Сөйтіп, «Ат-ердің қанаты» деп, желден жүйрік тұлпар мінген, тұлпар емес-ау, Пырақ мінген Ерлердің рухы биіктеп, бойларына желік бітіпті. Сонымен олар ұшса-қайыспас қанат, ұмтылса қайырылмас қару болып, жер-дүниені кезіп, шарлапты. «Бергеннің қолынан, бермегеннің жолынан» деп, ел мен жерді жаулапты. Шығыста сонау Амурдан, Батыста сонау Дунайға, тіпті Римға дейін саулапты. Бірақ, бір уақыттарда «Ел аралаған сыншы болар» дегендей, Ерлер есін жиыпты. Өзге елдің ерге құт болмайтынын біліп, «Отан- оттан да ыстық», «Өз елім-өлең төсегім» деп, Ергенеқон еліне қайтып оралыпты. Олар қайтып оралғанда, алдарынан қалқып Қыран шығыпты.

-Иә, не көрдіңдер, не түйдіңдер?- депті Қыран.

Сонда қос Пырақ:

-Көргенімізді айтсақ- көп сөз. Түйгенімізді айтсақ, «Әркімнің өз жері- жұмақ» екен, - депті.

-«Туған жер- тұғырың, туған ел- қыдырың»,- деп қостапты Қыран.

-«Кісі елінде күркірегенше, өз елінде дүркіре» дегендей, Алтын Шаңырағымызды өз еліміздің төріне тігуге бел байладық.

• 
  Онда алдарыңнан жарылқасын!- деді Қыран.
  
• 
  Сол Шаңырағымыз биік, берекелі болсын, нұр шашсын, шайқалмасын деп, қанатымыздың астына алып, Жұлдызымыз әрдайым жоғары болсын деп, қырағы қорғаны болмақпыз.
  

Онда, «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деп, мен де Көк төрінде төбелеріңнен қалықтайын. Алтын нұрлы Күн астында айбарларыңды асқақтатайын.

Тауып айттың, Қыран! «Ынтымақ түбі-игілік»-дейді. Сол игіліктің арқасында «Қазақстан» атты елдің мәңгілік рәмізіне айналсақ, біз үшін бақыт емес пе.

Міне, қысқаша түйіп айтсақ, Еліміздің Елтаңбасы мен Туы осылайша пайда болыпты.

Қыз бала:

Астана арман қала,

Бағы бір жанған қала.

Тұрады ол- жас болып

Мен үлкен болғанда да.
Төкті оған нұрын дала,

Астана сұлу қала.

Біз оны анамыздай

Сүйеміз шынында да

Жүректе сақтап атын,

Жүретін салтанатым.

Астана биігіміз

Биіктер күнге жақын.

Т. Молдағалиев.

(экраннан Астана қаласының эмблемасы көрсетіледі)

Кітапханашы: Бұл –Астана қаласының эмблемасы немесе қаланың өзінің жеке таңбасы. Онда бейнеленген аспанға атылған ақ барыс мүсіні-жас Қазақстанның болашақтағы жарқын да бақытты болашағының символындай болып тұр. Астындағы «Астана» жазуы, оның астананың таңбасы екендігін растап тұр. Астананың болашағы алда. Ол келешекте Еуразия құрлығындағы әйгілі қала болмақ.

Қыз бала:

«Бәйтерек» құшақ жайған көшем жаңа,

Астана қарқын алды өсер дара.

Есілдің жағалауын жарқыратқан,

Аққудың ұясындай әсем қала.

Құлшынған күншығыста жас қалаға,

Батасын берді Алатау бастап алға.

Егемен елге ерекше нұрын шашқан,

Тілейміз құт, береке Астанаға.

(К.Салықов. Астана-азияның ару қызы)

Кітапханашы: Міне, балалар, біз өзіміздің туған еліміздің елордасы Астана қаласына сырттай саяхат жасап шықтық. Астанамыздың туған 10 маусым. Біздің Астанамыз ең әдемі, ең жас қала. Сонымен, Отан деген не? (Балалардың жауабы. Сөзі: Н.Назарбаевтың, әні: Б.Тілеухановтың «Елім менің» әнінің баяу әуенімен) Бізге сая, панамыз-егеменді Қазақстан, көркем жер! Бүгіннің биігінен көз салсақ Қазақстанға: адам жаңа, жаңа астана, жер жаңа – бәрі жаңа! Республика-достықтың туын тіккен жер. Мәуелі бақтай жемісін шашқан көп ұлттар бір-бірімен тату тұрады. Иә, Біздің Отанымыз – Қазақстан. Бұл біздің туған жеріміз, туған еліміз. Еліміз-қазақ. Біздің әнімізді, жырымызды тыңдап, бұл қазақ дейді. Біздің ерлігімізді, батырлығымызды көріп, бұл қазақ дейді. Жерімізді, байлығымызды көріп. Бұл қазақ дейді. Сондықтан, біз қазақ болғанымызға мақтанамыз, шаттанамыз! Біздің еліміз ең ғажап ел! Мұндай ел еш жерде жоқ! Қазақстан деген Қара шаңырағымыздың ертеңі мен әке-шешелеріңінің бүгінгі еңбегін жалғастыру –ХХІ ғасырда Ел мен Жер иесі болатын сенің еншіңде, балақай!

(Балалар сабақтың соңында Отан, туған жер туралы суреттер салады)


Отан, туған жер тақырыбына арналған қазақ жазушыларының шығармаларынан үзінді.

Сол арада тағы бір есі кіріп, бойына қайратын жинаған Бақай батыр ақырғы өсиетін айтады.- Біз өрбіген арғы атамыз Тәңірберген қартайған шағында дүниеден өтеді де, адам аспас асқар шыңға айналған екен. Сондағы мақсаты- еліне қорған болу. Сөйтіп, төбесіне көз жетпейтін заңғар шың болып, ел шетінде тұр. Елі осы заңғарды Хан Тәңір атап кетіпті. Мен де туған жерімнің бір шетінде асу бермес мәңгілік қорған болып қалуға тиіспін.

Алма қыз және оның батыр ағалары Бақай мен Матай.

Ертегі. Толыбаев Қ. Сырлы Арал.
Қазақ – Алтай мен Атырау арасын жайлаған еркін ел еді. Айналдырған қырық – елу жылдың ішінде бүрісті де қалды. Кешегі Әз Тәуке ханның «жеті жарғысы» да ұмытылды. Заң мен мен низам онда – мұнда көшкен Болат ханның ордасымен бірге құйын – дауылдай күніне сан құбылады. Сондағы темірдей тегеурін әлі күнге дейін тек момын мен нашардың ғана иығынан арылар емес. Бытыраған шұбырынды үркен ел аядай жерде айран – асыр. Ұлы жүз ойрат боданында қалса, Сыр мен қырдың арасындағы Кіші жүз бен Орта жүз бірде ойраттың, бірде қалмақтың, бірде орыстың, бірде қызылбастың, бірде башқұрттың шабуылына ұшырауда.

жүктеу/скачать 0.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: