Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.3. XVIII ғ. Еуропадағы ағартушылық философия (Вольтер, Гольбах, Дидро, Руссо және т.б.)
- Шарль Луи Монтескье
|
Сол арқылы болашақ демократиялық мемлекеттің теориялық фундаменті қалыптасты. Ол жаңа уақыт мәліметтеушілер арасынан бірінші болып легитимді басқару мәселенің шешіміне қадам бастаған, қоғамның жағдайының еркіндігі мен біркелкілігін қарастырады. Адамның еркіндігін тек қана шынайы заң ғана шектете алады, соған байланысты біреу біреудің ӛмірін, денсаулығын, мүлігін шектете алмайды, «шынайы құқығына» байланысты. Бірақ бұл Локк жайлы үш тармақты орындағанда ғана мүмкін болады: басшылық бұтағын бӛліскенде; басшы мен қоластындағы жұмысшыларының арасындағы келісім болған жағдайда, табиғи заңды, табиғи құқықты құрметтеу кезінде туындайды. Барлық осы қоғамдық шешімдер уақыт әсерін кӛрсетеді, – деп тағы да Локк жазған. Оның бәрі диалектикалық байланыста, әрқайсысы басқасынан шығады және басқа тармақтарды қолданған кезде ғана мағынасы болады. Ол мына эпитафияда жазылғандай ӛз уақытының білімді және дарынды адамы болды, Локк ғалым ретінде алдына қойылған мақсатқа жетті.: «... ол ғалым ретінде тәрбиеленген, барлық күндерін және еңбектерін шындыққа жетуге арнаған. Бұл жайлы сен оның шығармаларынан біле аласың». 7.3. XVIII ғ. Еуропадағы ағартушылық философия (Вольтер, Гольбах, Дидро, Руссо және т.б.) XVIII ғасырды Еуропада Ағартушылық дәуір деп атайды. Ағылшын, неміс, француз, орыс, қазақ халықтарының ӛзінің Ағартушылық дәуірі бар. Жалпы алғанда ол феодалдық қоғамға қарсы бағытталып, орта таптың, соның ішінде жас, прогрессивті буржуазияның мүддесін қорғады және негіздеді. Бірақ ағартушылық әр елде әр түрлі сипатта болды. Бұл кезеңнің ойшылдары сол кездегі тәртіпті сынға алды, әлеуметтік дамуда оқу мен білімнің және тәрбиенің шешуші рӛл атқаратынын негіздеуге тырысып, «барлық қайғы- қасіреттің себебі мен адамдардың бақытсыздығы олардың надандығынан» деді (Гельвеций). Олар XVII ғасырдың метафизикасынан бас тартып, тұрмыстық мәселелермен айналысқандықтан да ӛзінің назарын XVIIІ ғасырдағы материалистік теорияларға аударды. Олардың мақсаты элитарлық білім емес, халықтың практикалық ӛмірін жетілдіру және жақсарту. «Бұл ӛмір жердегі ӛмірге, қарапайым адамның рақаты мен қызығушылықтарын бағытталған. Антитеологиялық, антиметафизикалық, материалистік практикада олар антитеологиялық, антиметафизикалық, материалистік теорияларға сәйкестендірілуі керек» (К. Маркс). Еуропадағы ағартушылықтың отаны – Англия (Бэкон, Локк, Гоббс, Юм және т.б.). Еуропадағы классикалық ағартушылық философияның негізін қалағандар Дидро, Д. Аламбер, Вольтер, Монтескье, Руссо болды. Олар прогресс идеясын негіздеді, ғылым мен философияның жетістіктерін кӛпшілікке танытты, 30 жылға жуық уақыт бойы 35 томдық «Энциклопедия немесе ғылым тілі мен ӛнердің, кәсіптің түсіндірме сӛздігін» шығарумен айналысты. Дидро «Энциклопедияның» бас редакторы әрі идеялық қолдаушысы болды. Ӛзінің соредакторы – математик әрі философд Аламбермен бірге бұл жобаға Вольтерді, Тюргоны, Руссоны, Монтескьені, Гольбахты, танымал жаратылыстанушылар Бюффон мен Добантонды және дәуірдің басқа да кӛптеген танымал қайраткерлерін тартты. Бұл дәуірдің ең кӛрнекті ӛкілі Шарль Луи Монтескье (1689-1755 жж.) болды, ол табиғи факторларға сүйене отырып, қоғамның мәні мен генезисін түсіндіріп беруге тырысты. Сондай-ақ, «Әлеуметтанудағы географиялық бағыттың» негізін қалаушылардың бірі болды. Халықтың мінез-құлқы, оны басқарудың жолдары мен заңдары, Монтескьенің ойынша, сол халық ӛмір сүріп отырған жердің аумағына, топырағына, ауасына байланысты. жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|