Б. Б. Ахметова Редакционная коллегия

66 
ӘОЖ 323/324(075) 
 
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ЖЕТІЛУІ 
ШАРТЫ НЕГІЗІНДЕГІ ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ТҰРУ 
 
Сабырғали Д., студент 
Ғылыми жетекшісі: Өтебалиева Қ.Е. 
Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг 
университеті, Ақтау қ. 
 
Аңдатпа. 
Мақалада 
әлеуметтік-экономикалық 
қатнастарының 
жетілуі 
негізіндегі жемқорлыққа қарсы тұру қарастырылған. Бүгінгі күннің ең өзекті 
мәселелерінің бірі - сыбайлас жемқорлықпен қарсы күресу. Сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметін жүйелендіру және күшейту. 
Түйінді сөздер: қоғам, 
мемлекет
, сыбайлас жемқорлық, экономика, құқықтық 
қатынас, пара беру.
Қазақстандағы жемқорлық әлі сыбайласқан жомқорлық деңгейі өте жоғары 
елдер қатарында. Бұл әлем елдеріндегі сыбайласқан жомқорлық деңгейін анықтайтын 
Transparency Іnternatіonal ұйымының 2008 жылғы қорытынды есебінде көрсетілген. 
Қазақстан Transparency Іnternatіonal Қазақстан 2008 жылғы рейтинг бойынша 151-
орыннан 145-орынға шықты (Бұрынғы кеңес елдері арасынан парақорлықтан тазалығы 
жағынан Грузия (67- орын), Армения (108) мен Украина (134) ғана Қазақстанның 
алдында тұр).парақорлықтан Қазақстенда зерттеулер 1999 жылдан бастап жүргізіле 
баста ты. Егер сол кездегі елдегі сыбайласқан жомқорлық деңгейін (кестені қараңыз) 
алсаңыз, 2008 жылғы көрсеткіштен айырмашылығы аз. Қазақстенда сәл ілгерілеу 
болғанымен, индекс (2,2-2,8 балл) әлі төмен. Сыбайласқан жомқорлықтан арылған 
мемлекетте индекс 10 балды көрсетеді. Сол себептен, Қазақстан ең құрығанда 5 балл 
алуға ұмтылуы керек. Ал индексі 3 балға дейінгі кез келген елде сыбайласқан 
жомқорлық деңгейі өте жоғары болып есептеледі. 
Қазаққа жемқорлық қайдан келіп, қалай қалыптасты… Жыл сайын түрлі 
елдердің мемлекеттік секторындағы сыбайлас жомқорлықтың деңгейін зерттеп 
жариялайтын Халықаралық Transparency International ұйымының мәліметі бойынша, 
2014 жилы Қазақстан коррупцияның деңгейі жөнінен 175 елдің арасында 126-шы 
орынды иеленді (2013 жилы – 140-шы орын). «Коррупцияға төзімділік индексі» деп 
аталатын бұл косте де 50-ші орыннан төмен орналасқан елдегі сыбайлас жомқорлық 
алаңдатарлық жағдайда денег сөз. «Коррупцияға төзімділік индексі тізімінің соңында 
тұрған елдер өз халқының игілігі үшін коррупцияға қарсы шұғыл шаралар қабылдауы 
қажет» деп да был қағады осы ұйым басқармасының төрағасы Хосе Угос. [1] 
Тамыры жұлынған арам шөп қана өсуін тоқтатады. Қазақ еліндегі сыбайлас 
жомқорлықтың тарихи әлеуметтік себептерінің бір ұшы патшалық Ресейдің әкімшілік 
жүйесінде жатыр. Жалпы, тарихта отар болған мемлекеттер көп. Боднадыққа ұшырап, 
табиғи байлығынан, қазынасынан айрылған елдер аз емс. Бірақ, соның ішінде, ең ауры 
– рухани дүниесінен, болмысынан, ділінен, өзегінен айрылу. Ал, ресейлік қоғамда 
парақорлықтың панда болуы XVII-XVIII ғасырларда орныққан шенеуніктер 
қызметімен тығыз байланысты. Ресей патшалығы тұсында парақорлық барлық 
дәрежедегі шенеуніктердің жасырын табыс көзіне айналып, мемлекеттік лауазымға ие 
болу жеке адамның байлыққа қол жеткізуінің бірден бір жолы денег көзқарас оранды. 

67 
Міне, осындай күштеп отырықшыландыру, күштеп ұжымдастыру саясаты қазақтың 
дәстүрлі өмір салтын өзгертумен бірге ең құнды қасиеттерінен айырды. Әсіресе, қолдан 
ұйымдастырылған ашаршылық бүкіл халықты есеңгіретіп кетті.[2] 
Осылайша, патшалық биліктен отарлаудың эстафета сын қабылдап алған 
большевик тер қазақтарды ұлтсыздандыру процесінде көзденег нәтижесіне жетіп 
жығылды. Өкінішке орай, тәуелсіздік алысымен елімізде отарсыздану процесі қолға 
алынбады, жекалеген талпыныс­тар болмаса, жаппай рухани-мәдени жаңғыру, отарлық, 
құлдық психологиядан арылудың арнайы технологиялары жүргізілмеуі себепті біз көп 
мүмкіндіктен айрылып қалдық. Ендігі қауіп – жастардың да соған бейімделуі. 
Сыбайлас жомқорлық өсіп кале жатқан жастардың жолын кеседі немсе олар да бұл 
құбылысқа төзімділік танытып, жомқор ағаларының жолын жалғастыруы әбден 
мүмкін. Қазірдің өзінде елдегі жомқорлықтың ахуалы мектеп оқушысына дейін мәлім. 
сыбайлас жомқорлықты жою мемлекеттің болашағы үшін, мемлекет құраушы ұлттың – 
қазақтың өзі үшін керек. Осылайша, патшалық биліктен отарлаудың эстафета сын 
қабылдап алған большевик тер қазақтарды ұлтсыздандыру процесінде көзденег 
нәтижесіне жетіп жығылды. Өкінішке орай, тәуелсіздік алысымен елімізде отарсыздану 
процесі қолға алынбады, жекалеген талпыныс­тар болмаса, жаппай рухани-мәдени 
жаңғыру, отарлық, құлдық психологиядан арылудың арнайы технологиялары 
жүргізілмеуі себепті біз көп мүмкіндіктен айрылып қалдық. Ендігі қауіп – жастардың 
да соған бейімделуі. Қазірдің өзінде елдегі жомқорлықтың ахуалы мектеп оқушысына 
дейін мәлім. сыбайлас жомқорлықты жою мемлекеттің болашағы үшін, мемлекет 
құраушы ұлттың – қазақтың өзі үшін керек. 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев атап өткендей: 
«Сыбайлас жомқорлық – бұл ғаламдық мәселе, одна әлемнің бірде-бір мемлекеті, бірде-
бір саяси жүйе, бірде-бір саяси тәртіп қорғалған емес». Ағыбаевтың пікірінше: 
«Сыбайлас жомқорлық - бұл кез- келген лауазымды тұлғаның өзіне және тағы 
басқаларға заңсыз жолмен панда әкелу мақсатында жасаған қылмысы. Жоғарыда 
келтірілген анықтамаларды талдай кале, мынадай қорытынды жасауға болады:
- сыбайлас жомқорлық құбылысының өзіне тән белгілері бар; - сыбайлас 
жомқорлық
- бұл, ең алдымен, әлеуметтік құбылыс;
- халықаралық құжаттарда жомқорлықтың нақты анықтамасы жоқ;
- әрбір мемлекет қазіргі құқықтық дәстүрлер негізінде өздерінің жомқорлыққа 
қарсы құралдар жиынтығын анықтайды;
-жомқорлық ұғымы қазіргі қоғамдағы жомқорлықтың құқықтық анықтамасына 
негізделмеген.
Бүгінгі күннің ең өзекті мәселелерінің бірі - сыбайлас жемқорлықпен қарсы 
күресу. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі мемлекеттік органдардың 
қызметін жүйелендіру және күшейту мақсатында Қазақстан Республикасындағы 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі 2011 2015 жылдарға арналған 
салалық бағдарламаны бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 
31 наурыздағы № 308 Қаулысы қабылданған болатын. Қабылданған құжаттарға сәйкес, 
барлық мемлекеттік органдар өзіндік құзырет шеңберінде сыбайлас жемқорлықпен 
күрес жүргізуге міндетті. Осы салалық бағдарламаға сәйкес Жайық-Каспий экология 
департаментінде «Қазақстан Республикасындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-
қимыл жөніндегі 2011 2015 жылдарға арналған бағдарламаны іске асыру бойынша іс-
шаралар» Жоспары жасақталып, оның орындалуы қамтамасыз етілуде. Сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы күрес саясатын насихаттау,құқықтық жалпылама оқуды өткізу 
бойынша жұмысты ұйымдастыру шегінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес 
заңнамалары, Қазақстан Республикасы заңдарын қатаң сақтау және құқықтық тәртіпті 

68 
көтеру бойынша Департаментте түсіндірме жұмыстары жүргізілуде. Сыбайлас 
жемқорлық Қазақстанның барлық жетістіктерге қол жеткізуге себеп болған, біздің 
мемлекетіміздің негізгі құндылығы – Тәуелсіздігіне қауіп төндіреді.Ел басының 
тапсырмасына сәйкес «Нұр Отан» партиясы 2019 -2025 жылдарға арналған сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы тұру бағдарламасын әзірледі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру 
тәсілдерінің бірі заңнаманы жетілдіру болып табылады.Сыбайлас жемқорлық 
құқықбұзушылығы үшін жазаны күшейту 2015 ж. 1 қаңтарынан бастап Қазақстан 
Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде көрсетілген.
Нақты лауазымды атқару құқығынан өмір бойынша айыру түрінде қосымша 
жаза ескерілген көптеген сыбайлас жемқорлық құрамының санкциялары 
күшейтілген.Заңды бұлжытпай орындау барлық деңгейдегі биліктерде сыбайлас 
жемқорлықтың алдын алу болып табылады.Әлеуметтік-психологиялық атмосферасы, 
адал, қарапайым, әділ және сыпайы адамның жалпы мәдениетін құруға қоғамның 
ұмтылуы, ол үшін адамның еңбекқор, жоғары мәдениетті және жоғары кәсіби шеберлі 
болуы елімізде сыбайлас жемқорлықтың деңгейін төмендетуі мүмкін. [3]

жүктеу/скачать 1.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: