Б. Мағзұмов МӘтін лингвистикасы
Мәтіннің байласымдылығы мен тұтастығы
жүктеу/скачать 0.51 Mb.
|
| 2.2 Мәтіннің байласымдылығы мен тұтастығы
2.2.1 Мәтіндегі байланыс құралдары Мәтінді бөлшектеу мәтін құрайтын бөлімдердің шығарманың бірлігін, тұтастығын сақтай отырып, қалай бірігетінін, сол сияқты айтылатын уақиғалардың, фактілердің, іс-қимылдардың үзіліссіздігін, континуумын қалай қамтамасыз етілетінін көрсетеді. Мәтінді зерделеумен айналысатын зерттеушілердің бәрі мәтіндегі байланыс құралдарын бөледі, алайда осы байланыс құралдарын әр түрлі белгілер бойынша сипаттап, жіктейді. Әр түрлі формальды байланыс ретінде когезия (лат. cohaesus, cohesion – байланысты, тіркесті) және мәтінді басқа мәтіндерден тұтастық ретінде бөліп тұратын тұтастықтың мағыналық ұйымы ретінде когеренттілікті (лат. coraerens, coherence – байланыста тұрған) бөледі. Л. М. Лосева формальды байланыс құралдарына сипаттама береді. Ол күрделі фразалық тұтастықта байланыстың жанаспалы, аралық және тізбелі түрлерін және грамматикалық байланыс құралдарын: а) құрмалас сөйлемнің бөліктерін біріктіру, сол сияқты дербес сөйлемдер үшін ортақ (жалғаулық, демеулік, қыстырма-модаль сөздер, етістік-бастауыштың шақ түрі, есімдікпен және оны синониммен алмастыру және т.б.); ә) дербес сөйлемдерді біріктіру үшін ғана қолданылатын фразааралық байланыс құралдарының өзін (сөйлем шегінде өзінің семантикасын ашпайтын сөздер мен сөз тіркестері, лексикалық қайталау, екі құрамды жай сөйлем формасындағы кейбір айтылымдар, жекелеген сұраулы және лепті сөйлемдер, атаулы көріністер); б) бір-бірінен алшақ мәтіндік байланыстың қашықтық құралдарын (мысалы, көсемшелік орам) бөледі [13, 9–15 б.]. И. Р. Гальперин, Т. В. Матвеева, О. И. Москальская, Е. А. Реферовская құрылымдық та, мағыналық та байланыс құралдарын сипаттайды [1,74; 12, 21–27 б.; 5, 42–51 б.]. И. Р. Гальперин мәтіндегі байланыс түрлері мен құралдарын сипаттай келіп, когезия (яғни формальды байланыс құралдарына) терминіне басымдылық береді. Алайда И. Р. Гальперин когезия деп континуумды қамтамасыз ететін «ерекше» байланыс түрлерін, яғни жекелеген хабарлардың, фактілердің, іс-қимылдардың т.с.с. логикалық сабақтастығын (темпоралды және/немесе мезгілдік), өзара тәуелділігін, яғни мағыналық байланыс құралдарын да түсіндіреді. И. Р. Гальперин күрделі фразалық тұтастықтағы грамматикалық байланыстың бес типін – тізбекті, параллельді, сәулелі, біріктіруші, жағдаяттық түрі туралы айтып, мәтіндегі байланыстың грамматикалық, логикалық, ассоциациялық, бейнелік, композициялық-құрылымдық, стилистикалық, ырғақ түзуші құралдарын бөледі. Т. В. Матвеева мағыналық және құрылымдық байланыс құралдарын сипаттап, түрлі стильді мәтіндерде тақырыптық тізбелер мен ой желісінің тізбелерін бөледі. О. И. Москальская монолог, диалог және аралас типті күрделі фразалық тұтастықтың мазмұндық, коммуникативтік және құрылымдық тұтастығын қамтамасыз ететін мағыналық, коммуникативтік және құрылымдық байланыс құралдарын бөліп, сипаттайды. Қорыта келгенде, күрделі фразалық тұтастықта да, қомақтылау мәтін үзіндісінде де мағыналық (ассоциациялық пен бейнелік т.с.с.), коммуникативтік және құрылымдық (соның ішінде грамматикалық және логикалықпен қатар композициялық-құрылымдық, стилистикалық және ырғақ түзуші) байланыс құралдары негізгі байланыс құралдары болып табылады. жүктеу/скачать 0.51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|