Негізгі анықтама және параметрлері

Қозғалтқышдердің жұмысымен байланысты негізгі параметрлері қарастырайық.

‡стінгі өлі нүктесі(ВМТ)-үстінгі шеткі поршеннің орны бұл нүктеде поршен коленчатты валдан алыс орналасқан.

Төменгі өлі нүкте(НМТ)-төменгі шеткі поршеннің орны. Поршен кішкене коленчатты валға жақын орналасқан. өлі нүктелерде поршеннің қозғалысының бағыты бар және оның жылдамдығы 0-ге тең болады.

Поршеннің қозғалысы(S)өлі нүктелердің арасындағы қашықтық, бір такта циклдік жұмыс істейтін Қозғалтқышдің поршеннен өтуі әр бір поршеннің қозғалысы коленчатты валы 180⁰(жарты бұрылыс) бұрышта бұрылысына сәйкес болу керек.

Такт циклді жұмыс Қозғалтқышдің бір бөлігі, поршеннің бір жақтан екінші жаққа қозғалыста болады. Цилиндрдің жұмыс көлемі (V_h)-көлем,ВТМ-дан НМТ-ға ауысқан кезде поршеннен босатылуы.Жанған камера көлемі (V_c) поршеннің бос орын көлемі ВМТ-да орналасқан.

Толық циліндірлі көлем(V_a)-поршеннің бос орын көлемі НМТ-да орналасқан.

Жұмыс көдемі(литраж) двигателі-жұмыс көлемінің сомасы барлық цилиндрлі Қозғалтқыштерде (л немесе см³) қысу жағдайы –толық цилиндрлі көлемінің жанған камера көлеміне қатынасына тең.

E=VjV_c=(V_h+V_c)/

Қысу жағдайының көрсетуі бойынша цилиндрлі Қозғалтқышде сұйықтық неше рез НМТ-дан ВМТ-ға поршеннің қозғалысының көмегімен қосылады. Бшрақ жоғарғы қысу жағдайы қолданылатың жанармайдың қасиетіне тиым салынады. Ол Қозғалтқышдің детальдеріне қиындықты сонымен қоса күшейте түседі.

Қысу жағдайы карбюраторлы Қозғалтқышге жаңа жеңіл автокөліктерге 8...10, ал дизельге-15...20 құрайды. Осындай жағдайлармен бензинді Қозғалтқышде өзінен сұйықтын қысу жануы болмайды, ал дизельде керісінше сұйықтық өзінен жануы пайда болады. Поршеннің қозғалысы S және цилиндрдің диаметрі D Қозғалтқышдің өлшемін анықтайды. Егер S/D қатынасы <1 ,онда қысқа жүруші Қозғалтқыш болып табылады . көбінесе жеңіл автокөліктің двигателі қысқа жүруші болып таьылады.

Төрт тактілі Қозғалтқышдің жұмыс циклі мына тактілерден құрылады: жіберу, қысу, жұмыс жолы және шығу. Жұмыс процес кезінде поршеннің төрт жолы немесе екі оборот коленчаты валдық.

Такті жіберген кезде поршен ВМТ деп НМТ –ге қозғалады. Шығу 5 клапон жабық. Вакуумның әсерінен поршеннің көмегімен 3-ші цилиндрге ыстық сұйықтық қалған өнделгенгаздармен араласады. Бұл кезде жұмыс сұйықтығын құрайды. Соңғы такта цилиндрдегі жіберу қысымы 0,08...0,09 МПА,ал жұмыс сұйықтығы 80-120⁰С құрайды. Қысу такті (2.3.б) поршеннің НМТ-дан өту кезде пайда болады. Жіберу және шығу клапаны жабық. Жұмыс сұйықтығының көлемі төмейді,ал қысымы цилиндрдегі қысымы жоғарлайды.

Қысу такті /2.3 б/ поршеннің НМТ-дан ВМТ-ға өту кезде п.б. жіберу және шығу клапаны жабық жұмыс сұйықтықтың көлемі төмендейді, ал қысымы цилиндрдері қысымы жоғармайды.

Эксплуатациялық құралы жылжымалы қасиетімен жылжымалы транспортының құрамымен жолаушыларды жүкті және арнайы құралдарды тасымалдау.

Бұл қасиеттер жылжымалы құрамның эксплуатацияға икемдену және қолданған кезде ол эффектіде жайлы.

өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Маркировка және техникалық мінездеме.
   
2. 
   Қозғалыс құрылымының қауіпсіздігі.
   

1. 
   Автомобиль. Основы конструкции / Н.Н. Вишняков, В. К. Вахламов, А.Н. Нарбут и др. — М.: Машиностроение, 1986.
   
2. 
   Автомобильдің құрылысы және пайдалануы,П.Ж.Жүнісбеков, Астана-2007ж.
   

Дәріс мазмұны:

1. 
   Эксплуатацилық қасиеттің өлшеуіштері мен көрсеткіштері
   
2. 
   Эксплуатациялық қасиет және қозғалмалы құрылымның конструкциясы
   
3. 
   Қозғалыс құрылымының эксплуатацилық шарты
   

Негізгі эксплуатациялық қасиеті жылжымалы қозғалысының құрамымен байланысты, олар тарту... жылдамдығы, тормоздық, жанармай үнемділігі, басқарушылық қозғалмалы, төзімділік, өтімділік, жайлы жүріс, экологиялық және қауіпсіздік қозғалыстар.

Бұл қасиеттер жылжымалы қозғалыстың құрамын қамтамасыз етеді, және қозғалыстың дұрыстығын көрсетеді. Эксплуатациялық қасиеті жылжымалы құралмен байланыссыз. Оған мықтылық, сиымдылық, ұзақтылық, тәлінденуі, техникалық күтімі және ремонтқа бейімделген қасиеті тән. Бұл тәсілдер эффекті және жайлы жылжымалы құрамды қолдануға мүмкіндік береді.

Тарту жылдамдығы деп, жылжымалы құрамды қасиетті қозғалыстың жылдамдығын және жылдамдықтың максималды өсуі әртүрлі жолдық жағдайларда тарту жұмыс барысында ауысуын айтамыз. Тарту деп, жылжымалы құрымды қасиетті айтамыз, бұл кезде Қозғалтқышден жүргізуші дөңгелекке қуат пен момент барады.

Тормоздық деп жылжымалы қасиеті бар құрылымды айтамыз. Әртүрлы жолдық жағдайларда максималды тез тоқтату және сол жерде ұстап тұруға мүмкіндік береді.

Жанармайдың үнемділігі деп, транспорт пен жұмыс істеген кезде жанармайдың дұрыс пайдалануы.

Басқарушылық деп, жүргізушінің рульдік құрамын қозғалыс кезінде параметрді өзгерту немесе сақтау.

Қозғалмалы деп, жолдық габаридта тар жерде бұрылуы мен сыйып кетуі.

Төзімділік деп, қозғалыс кезінде бағытты сақтап кері итеруші күшке төзу.

өнімділік деп, нашар жолдардан орташа жылдамдықпен өту қабілеті.

Жайлы қозғалыс деп, жолаушыларды, жүктерді нашар жолдарда қауіпсіздікт қамтамасыз етіп, өткізу.

Экологиялық деп, газбен жағымсыз дауыстардан қоршаған ортану сақтау.

Қозғалыстың қауіпсіздігі деп ДТП болдырмау.

Адамның өмірін мен денсаулығын сақтайтын қауіпсіздік.

Сыйымдылық деп, жүк және адамдар саның реттейді және бір уақытта өткізу.

Мықтылық деп, сыну мен жөндеусіз жұмыс істеу.

Көп мерзімді деп, детальдерді, механизм мен жүйелердіңтежемей қолдану.

Ремонт пен техникалық күтімге бейімделуі деп, жұмыс барысында қарапайым еңбектену және тұру уақытында жұмыс істеу.

Тиеп-түсіру жұмыстарына бейімділік уақытты үнемдеп еңбектену.


Эксплуатацилық қасиеттің өлшеуіштері мен көрсеткіштері

Эксплуатациялық қасиеттің қозғалыстағы құрылымы: өлшеуіштер мен көрсеткіштердің көмегімен бағаланады. Эксплуатациялық қасиеттің өлшеуіштері деп- өлшеуіш бірліктері, бұл сапалық жағынан сипатталған құрылым (мысалы, қозғалыс құрылымының жылдамдығы).Эксплуатациялық көсеткіштің қасиеті деп – сан, барлық сапалық мәнін анықтайтын өлшеуіштер қасиеті.өлшеуіштер мен көрсеткіштер,қозғалмалы құрылымның қозғалыстағы жылдамдығы әртүрлі нормативтік құжаттармен құрылады. Көрсеткіштік эсплуатциялық қасиетін анықтау үшін бірнеше сынақ өтуі тиіс.

Эксплуатациялық қасиет,қамтамасыздандырылған қозғалмалы құрылымның қозғалысы. Жүйенің механизмінің жағдайына конструкциясы мен техникалық жағдайының жақсы болуы өте маңызды. Қозғалмалы құрылымның конструкциясы қалай маңыздырақ, соғұрлым оның техникалық жағдайы жақсы және эксплуатацялық қасиеті жоғары. Сондықтан қозғалмалы құрылымның механизмі мен жүйесі сондай жағдайда құрылады. Сондықтан ол эксплуатациялық құрылымға ие болуы керек.Қозғалмалы құрылым қолданысы эффективтілікті, эксплуатацияның жағдайын қамтамасыз етуді талап етеді.

3.2 суретте Қозғалмалы құрылымның эксплуатациялық байланыс қасиеті сисТақырыпмен және механизммен көрсетілген.

Эксплуатациялыќ ќасиеттер

Ќозѓалыспен байланысты

Ќозѓалыспен байланыс жоќ

Тарту жылдамдыѓы

Сиымдылыќ

Тормоздыќ

Мыќтылыќ

Кµп мерзімді

Ќозѓалмалы

Ремонтпен техникалыќ к‰тімге бейімделу

Тµзімділік

Тиіп-т‰сіру ж±мыстарына бейімділік

¤тімділік

Экологиялыќ

Ќоѓалыстыњ ќауіпсіздігі

Қозғалыс құрылымының эксплуатациялық шарты деп- әртүрлі сыртқы фактормен сипатталатын және ондағы жүк тасымалдануы. Жолдық , транспортық, табиғи – климаттық шарт – эксплуатациялық шартқа жатады.

Жол шарттары: қозғалыс жолының кеңдігімен, жол бетінің біркелкілігі мен төзімділігі, интенсивтілігімен, жол түрі мен режимі кедергілермен сипатталады. Эксплуатацияның басты жолдық шарты, мұнда басты міндет болып: жалпы қолданыс, автомагисртальдар, ішкі қожалық және қалалық (көшелер). Қозғалыс құрылымның эксплуатацилық қасиетіне жол шарттары көп әсерін тигізеді.Эксплуатацияның экспотты шарты мына түрмен сипатталады: ауыр жүк тасмалдау мөлшері, тасымалдау ұзқатылығы, жүктердің тиелуі мен түсіруілі, жұмыс режимі, сақтау шарты, техникалық қамсыздандырумен және қозғалыс құрылымының жөнделуімен сипатталады. Эксплатацияның транспорттық жағдайы арнаулы қозғалыс құрылымымен анықталады, сондағы максималды жағдайдағы нақты тасымалданатын жүк түріне иеленеді.

Эксплуатацияның табиғи климаттық шарты: қоршаған орта ауасымен, атмосфералық қысыммен және бұлтты күнмен (тұман,жаңбыр,қар)сипатталады. Ресей мемлекеті өте суық климат зонасына кіреді. Барлық стандартты қозғалыс құрылымы бұл зонаға тасмалдауға икемделінеді. Қыста бұл зонада ауа раының температурасы -50С шейін және оданда төмен, қыс ұзақтығы бір жылда бөлек райондарда 200…280 күнге созылады. Бұл зонаға арнайы қозғалыс құрылымы қойылуы қажет: олар аязға шыдамды дөңгелектер, төмен температурада оңай жіберілетін Қозғалтқышдер с.с.с.

өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Автокөліктің жалпы құрылғылары.
   
2. 
   Қозғалтқыш белгілеуі және түрлері.
   

1. 
   Вахламов В. К. Автомобили ВАЗ. — М.: Транспорт, 1993.
   
2. 
   Вахламов В. К. Подвижной состав автомобильного транспорта, Ч. 1. - М.: МАДИ, 1977.
   
3. 
   Вахламов В.К, Подвижной состав автомобильного транспор­та, Ч. 2. - М.: МАДИ, 1978.
   
4. 
   Щетина В. А., Лукинский В, С, Вахламов В. К. Подвижной со­став автомобильного транспорта. — М.: Транспорт, 1989.
   
5. 
   Автомобильдің құрылысы және пайдалануы,П.Ж.Жүнісбеков, Астана-2007ж.
   

Дәріс мазмұны:

1. 
   Қозғалтқыштардың термодинамикалық циклі
   
2. 
   Қозғалтқыштардың эффективті көрсеткіштері
   

Теориялық цикл шынайы қарағанда шығын көрмейді,тек жылу шығару ғана көреді.өйткені 2-ші термодинамикалық заңы жұмыс кезінде шықпайды.

Поршенді Қозғалтқышдың ішкі жануы 2 негізгі теориялық циклы бар. Жылу кіргізу циклы , аралас жылу кіргізу циклы. Осы екі циклда жылу шығару 2-ші термодинамикалық заңында термодинамикалық заңында үнемі көлемде өтеді. Мұндай жылу шығару әдісі кезінде жану процесіне жақын. Жылу шығару және тұрақты көлемнің теоретикалық циклі 3.3 суретте көрсетілген. Цикл адиабаталық газды сығу процесінен және кеңейюі және изахоралық процес кезіндегі жылу шығару Q1 және Q2. Сондықтан адиабаталық процестің ортасында жылу алмасуынсыз болады. ас және zb адиабата деп түсіндіріледі

3.3. сурет
PV^k= const P-газ кысымы,V- көлем, k=Cp\Cv тұрақты көлемдегі адиабата көрсеткіші.
Изохоралық процесс, изохоралық суретте сz және ba пайдалы механикалық цикл жұмысы асв аудан фигурасына пропорционал, сызықты шектелген циклдың: l=E

Жылудың көрсеткіштік, циклдық термикалы КПД болып табылады: A\Q=1-Q2/Q1

Термодинамикадағы КПД термиканың келесі түрінде көрсетіледі.Қозғалтқышдің сығылу дәрежесі, цилиндірдің толық көлемінің жану камерасының қатынасына тең. Формуладан адиабаталық сығылу дәрежесіне және көрсеткішіне байланысты. Мәндері өскен сайын ол ұлғайады. Термодинамиканың ПӘК-ін ескере отырып циклдың пайдалы жұмысы мынаған тең болады.

Формулада көрініп тұрған циклдің пайдалы жұмысы термодинамикалық ПӘК өскен сайын ұлғайады, сәйкесінше Қозғалтқышдің сығылу дәрежесінің өсуі пайдалы және тиімді. Бірақ бензиндік және газдық Қозғалтқышдің сығылу дәрежесінің өсуі 11,12 есе берілуі мүмкін. Кері жағдайда жаңғыш қоспаның сығылуы кезінде қысымның өсуімен және газдың таралуынан Қозғалтқышде ауырлықтар мен үйкелістер өседі. Жұмыс қоспасының одан басқа өздігінен жанғыш және детанационды жануы оның үлкейуі кезінде оның сығылу дәрежесін шектейді. Сондықтан бензиннің Қозғалтқышдік сығылу дәрежесі е=6...12, ал газ Қозғалтқышінің е=8…11 жылуының аралас кірудің циклі. Бұл жылуды енгізу әдісінде жану процесі дизельдердегі жанғыш қоспаның жану процесіне ұқсас. Жылудың аралас кіруімен теориялық цикл адиабаталық процестің сығылуының (ас) және газдың таралуы. Жылудың кіруімен изахоралық процестер және жылу шығару а2 сол сияқты жылудың кіруімен изобаралық процесі изобарасымен көрсетілген. Газдың Ус-Vz көлемінің өзгерісі және тұрақты қысым кезінде болады. Суретте бұл цикл екі периодта іске асады- алдымен тұрақты көлем кезінде шығарылады, содан соң тұрақты қысымда – Q’’

Циклдың пайдалы жұмысы – A=(Q1+)

Циклдің термикалық ПЕК-і – A/Q1+Q2=1- Q/Q1-Q2

Термодинамикада жылудың аралас кіруімен циклдің келесі формуламен есептелінеді.

Формула термикалық ПӘКі сығылу дәрежесінің азаюымен р ұлғайады. Жылудың аралас және тұрақты кіруі бар циклдің термикалық ПӘК формуласын салыстырғанда аралас кіру мен Қозғалтқышде цикл ПӘКі тұрақты кіруге қарағанда азырақ.Бірақ бензиндік және газдық Қозғалтқышге қарағанда дизелдердің сығылу дәрежесі екі есе жоғары болады,олардың термикалық ПӘКі 8...10% дейін көп. Осымен байланысты бензиндік және газдық Қозғалтқышдердің отындық үнемділігі 25...30% жоғары.

Қозғалтқышдің нақты циклы деп Қозғалтқышдегі газдармен жылудыңмеханикалықжұмысқа айналу кезіндегі процестер жиынтығы. Термикалық циклға қарағанда нақты Қозғалтқышдің өзгеру жиынтығы: құрылыммен газ температурасына және де жылулық гидровликалық жоғалту. Қозғалтқышдіңәсер етуші циклы индикаторлық диаграмма арқылы сипатталады. Сондағы индикаторлық қысымды құралдар көмегімен алады. Диаграмма цилиндрдағы жұмыс істеп тұрған Қозғалтқышдің газ қысымының өзгеруін көрсетеді.

3.5 суретінде дизельдің және диаграмманың нақты индикаторлық төрттактілі бензиндік двигателі көрсетілген. Бұл циклдарды бөлек –бөлек және кезек-кезек қосатын процестер. ВМТ поршеннің келгенінше жіберілу процесі нүкте алдында басталады және М нүктесінде бітеді. Сығыла басталатын процес С нүктесінде,жалған қоспа моментінде бітеді.Содан процестің жұмыс қоспасының жануы басталады, кеңею процесі z нүктесінде аяқталады. Жіберілу процесі кезіндегі жұмсалған газ МВТ процесінен кейін бітеді ол г нүктесінде. Цилиндр Қозғалтқышін бір циклда бітіретін механикалық жұмыс және әртүрлі ауданмен аяқталынады.

Индикаторлық көрсеткіш нақты цикл двигателін сипаттайды. Оларға индикаторлық N-(kВт), орта индикаторлы қысым р1 (мПа), ПӘК-ң индикаторы, п-отынның индикаторлы шығынының бөлінуі д1.

Қозғалтқышдің индикаторлық қуаты – қуат, цилиндр двигателінің таралған газдары. Уақыт бірлігінде цилиндр Қозғалтқыші жұмсаудың жұмысын сипаттайды. Негізі индикаторлық қуатты, индикаторлық өңдеу диаграммасы индикаторға сынақ жүргізу арқылы ие болады.

Индикатор қуатын мына формула арқылы сипаттаймыз: Ni=PiVhWei/Пч

Мұндағы р- орта индикаторлы қысым мПа;

Vh- цилиндрдың жұмыс көлемі м³ ; Сос коленчаттық валдың бұрыштық жылдамдығы рад/с;

/- цилиндр двигателінің саны; г-Қозғалтқыш коэффициентінің тактілігі.

Формула арқылы, Қозғалтқышдің индикаторлық қуаты, орта қысым индикаторына және коленчатты валдың бұрыштық жылдамдығына тәуелді.

Орта индикаторлы қысым – тұрақты газ қысымы, поршенға әсер ету арқылы жұмыс атқаратын, индикатор жұмысының циклі.

Ai= piFSi=piVHi;

Мұндағы Ф-поршен ауданы м²; S- поршеннің жүрісі; /- цилиндір саны;Vh- цилиндірдің бір жұмыскөлемі,м³. индикатордың пайдалы жұмыс цикілін біле отырып, орта индикаторлы қысымды анықтауға болады. Орта индикаторлы қысым көбірек болса, оның индикаторлық пайдалы жұмысы көп және жұмыс двигателінің эффективтілік процесі жоғары.

КПД индикаторы- индикаторлық жұмыстың байланысы, жылу бірлігімен қамтылатын отынның жылуына, мына жұмсаған жұмысқа тең: n_i= Ai/Hn

КПД индикаторының көмегімен нақты циклде жылуды қолдану және оның экономдығы (экономичность)

Индикаторлық КПД –ны мына формула арқылы анықтауға болады. Ni= 3600Ni/GtHn, n=3600/ Gr отынның сағаттық шығыны, кг/г, Ян-отынның жану жылуы к/Дж; 3600 кДж; / (кВт*ч) – жұмыстың термикалық эквиваленті gi=Gt/Ni отынның жүруі (ход) кг/(кВт-ч).

Эффектілі көрсеткіштері бойынша Қозғалтқышдердің пайдалы қуаты автомобильдің трансмиссиясын және үнемділігін береді. Эффектілі көрсеткіштерге жатады: эффективті қуат N_e(кВт), орта эффектілі қысым ре(МПа), айналмалы эффектілі момент Ме(Н*м);ПӘК r_e, отынның шығын эффектілісі & (г/(кВт-ч)).

Қуат эффектісі – (коленчатого)валда таралған және Қозғалтқышге маховиктен түсірілген қуат.

Эффективті қуат индикаторлыдан азырақ,өйткені газ қуатының бөлігі Қозғалтқышдегі үйкелісті жоюға кетеді.(на привод) газ таратқыш механизмді және салқындатқыш жүйенің оталдырғыш,қоректендіргіш және т.б. Сонымен, үйкелістегі күштің жоғалуы 75...80%, газ ауыстырғышқа 3...15%, ал қуат шығыны (на привод) көмекші механизмдерге 10...12%.

Эффективті қуаттың индикаторлыға қатынасы тең болатын механикалық ПӘК қуат жоғалтуларымен есептеледі

_m=N_e/N_i

Механикалық ПӘК- ті ескере отырып эффективті қуат:

N_e=n_m*N_i.

Механикалық ПӘК бензинді Қозғалтқышдер үшін 0,70...0,85, газдық үшін 0,75...0,80, және дизельдер үшін 0,70...0,80.

Қозғалтқышдердің эффективті қуатын келесі формула арқылы да бейнелеуге болады:

N_e=p_e*V_n*W_e*i/

Мұндағы р_е- орта эффективті қысым.

Формуладан көретініміз,Қозғалтқышдердің эффективті қуаты орта эффективті қысым мен (коленчатого) валдың бұрыштық жылдамдығына байланысты. Ол олардың ұлғаюынан өседі.

Орта эффектілі қысым- поршеньдағы газдың шартты тұрақты қысымы жұмыс орындалғандағы Қозғалтқышдің (коленчатого) валдағы эффективті жұмысына тең:

P_e= _m*p_i.бұдан байқайтынымыз ,орташа эффективті қысым Қозғалтқышдің жұмыс процесіне байланысты,яғни р_h тан және механикалық шығындарға, анықталған Қозғалтқышдің конструкциясын сипаттайды.

Орташа эффективті қысым, мПа , Қозғалтқышдің максималды қуаты бензиндар үшін 0,5...1,0-ды, газдар үшін 0,45...0,75 және дизельдар үшін 0,5...0,8 ді құрайды.

Айналмалы момент – (коленчатом)валдағы таралған және Қозғалтқышдердің маховигінен түсірілетін момент:

М_е=1000N_e/W_e.

Қозғалтқышдің жұмыс үнемділігі ПӘК-тің (г/е) эффективті және отынның бөлінген эффективті шығынымен сипатталады.

Эффективті ПӘК – жылу бірліктерінде көрсетілген эффективті жұмыстың ,бұл жұмысты алу үшін кеткен отын жылуына қатынасы:

_е=3600N_e/G_tH_{h e}=3600/g_eH_h

Мұндағы g_e- отынның бөлінген эффективті шығыны.

Эффективті ПӘК Қозғалтқышдегі жылу және механикалық шығындарды есептейді:

_e=n_i* _m.

Эффективті ПӘК Қозғалтқышдегі максималды қуаты бензиндер үшін 0,25...0,3, газдар үшін 0,22...0,28, дизель үшін 0,3... 0,4 құрайды.Қазіргі кездегі Қозғалтқышдер механикалық жұмысты тек 22...40% жылулық энергиямен шығады.

Отынның бөлінген (удельный) эффективті шығыны эффективті ПӘК-ке кері пропорционал және Қозғалтқышдің жылдамдығы мен ауырлық(нагрузочных) режимдеріндегі жұмысқа байланысты. Қозғалтқышдің орындалған режиміндегі жұмысы(со_e= соnst) минималды белгісіне ц_е максималды ұзындығы сәйкес келеді. Қозғалтқышдің бұл жұмыс режимі экономикалық деп аталады.

Ауырлықтың азаюы кезінде бөлінген эффективті отынның шығыны бензинді Қозғалтқышдерде және дизельдерде де өседі.

Отынның бөлінген эффективті шығыны г/(кВт-г) бензинді Қозғалтқышдерде 290...380 және дизельдер үшін 230 ..280 –ді құрайды. Дизельдердің отындық үнемділігі бензинді двигателдерден жоғарырақ. Дизельдер бензинді Қозғалтқышдерден 25...30% үнемдірек.

Қозғалтқышдің литрлік қуаты – Қозғалтқышдің жұмыс көлеміне келген масималды эффективті қуаты;

N= N_max/V_hi.

Литрлік қуат Қозғалтқышдің жұмыс процессін және оның конструкциясын сипаттайды (габаритті өлшемдер мен массалар). Ол Қозғалтқышдердің әр түрлі типтерін және модельдерінің таралуын салыстыруға және бағалауға мүмкіндік береді. Тең шартта Қозғалтқышдің габаритті өлшемдері мен массалары қаншалықты аз болса, соншалықты оның литрлік қуаты өседі.

Литрлік қуаты арқылы Қозғалтқышдің жұмысы жұмыстың көлемін қолдануда, оның жылулық және динамикалық жүктелуімен бағаланады. Қозғалтқышдердің литрлік қуаты, кВт/л бензиндер үшін 15 ...37 және дизельдер үшін 11...22 құрайды.

Литрлік қуат цилиндрдің жұмыс көлеміне байланысты л :

V_n = (pi)D³S/4D

D- цилиндрдің диаметрі,

S- поршеннің жолы.

S/ D қатынасы Қозғалтқышдің габаритті өлшемі мен массасына сонымен қатар жұмыс процесінің ағымына әсер етеді. S/ D қатысының өсуінде поршеннің орташа жылдамдығы артады, инерцияның күштері өседі, детальдардың (износ) өседі, цилиндрлердің толығуы төмендейді,Қозғалтқышдердің биктігі мен массасы артады, бірақ цилиндрдің диаметрі детонацияның пайда болу ықтималдығынан төмендейді. S/ D қатынасының төмендеуінен Қозғалтқышдің биіктігі мен массасы азаяды және цилиндрлердің көбеюі жоғарлайды. Дегенмен поршеннің диаметрі және оның газдағы қысымы өседі. Қазіргі кездегі Қозғалтқышдерге S/ D қатынасы 0,85...1,0 құрайды.

өзін тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Төрт тактілі Қозғалтқышдің жұмыс процесі.
   
2. 
   Жалпы түсінік. Эксплуатациондық қасиеттерінің өлшеуіштері мен көрсеткіштері.
   

1. 
   Вахламов В.К, Подвижной состав автомобильного транспор­та, Ч. 2. - М.: МАДИ, 1978.
   
2. 
   Щетина В. А., Лукинский В, С, Вахламов В. К. Подвижной со­став автомобильного транспорта. — М.: Транспорт, 1989.
   
3. 
   Автомобильдің құрылысы және пайдалануы,П.Ж.Жүнісбеков, Астана-2007ж.