Беларуская мова
Правапіс зацвярдзелых зычных
жүктеу/скачать 1.05 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зычныя д – дз, т – ц і іх правапіс.
- Правапіс мяккага знака і апострафа.
- Правапіс прыстаўных гукаў.
- Правапіс складаных слоў.
Правапіс зацвярдзелых зычных.Паводле наяўнасці ці адсутнасці змякчэння зычныя падзяляюцца на цвёрдыя і мяккія, якія ў большасці выпадкаў утвараюць пары [c] – [c’], [м] – [м’], [в] – [в’] і інш. Цвёрдыя [ж], [ш], [ч], [ц], [р], [дж] не маюць адпаведных пар мяккіх гукаў і называюцца зацвярдзелымі. Пасля іх пішуцца галосныя а, о, у, э, ы: жыта, шыпшына, чай, цэгла, рух, джала. Зычныя д – дз, т – ц і іх правапіс.У беларускай мове цвёрдым зычным гукам [д], [т] адпавядаюць мяккія [дз’], [ц’], якія на пісьме перадаюцца літарамі дз, ц перад галоснымі і, я, е, ё, ю, мяккімі [в’] і [м’], мяккім знакам: народ – у народзе, плот – на плоце, цвёрды, Дзмітрый. Правапіс мяккага знака і апострафа.Мяккі знак пішацца: на канцы слова: дзень, скакаць; у сярэдзіне слова перад цвёрдым зычным: бацька, пісьмо, цьмяны; пасля мяккага [л’] перад любым зычным: барэльеф, гульня, Польшча. Мяккі знак пішацца: пасля мяккага н перад суфіксам -к-: вішня – вішанька, песня – песенька; пасля мяккага н перад суфіксам -чык, калі слова без гэтага суфікса канчаецца мяккім знакам: рэмень – раменьчык, камень – каменьчык; у дзеясловах загаднага ладу перад канчаткам 1-ай асобы множнага ліку –ма, канчаткам –це ў форме 2-ой асобы множнага ліку, калі ў форме адзіночнага ліку гэтыя дзеясловы канчаюцца на мяккі знак: кіньма, злазьце; перад суфіксам –ся ў зваротных дзеясловах, калі адпаведны незваротны дзеяслоў канчаецца на мяккі знак: застанься, сустрэнься; перад канчаткамі –мі ў назоўніках творнага склону множнага ліку: коньмі, дзецьмі; перад суфіксам -ск- у прыметніках і ўласных назвах, утвораных ад назваў месяцаў, якія канчаюцца на мяккі н (а таксама слова восеньскі): ліпеньскі, жнівеньскі, Чэрвеньскі (раён); у няпэўных займенніках і прыслоўях: хтосьці, дзесьці, калісьці, а таксама ў слове ледзьве; у складаных лічэбніках: пяцьдзесят, шэсцьдзесят, пяцьсот, шэсцьсот, дзевяцьсот. Правапіс прыстаўных гукаў.У беларускай мове ёсць чатыры прыстаўныя гукі: галосныя і, а і зычныя в, г. Прыстаўное а пішацца ў словах аржаны, амшара, амшанік. Прыстаўное і пішацца перад збегам зычных, які пачынаецца з м, л або р. Прычым, перад м заўсёды, а перад л, р толькі калі папярэдняе слова не заканчваецца на галосную літару: імгла, іржавы, ільдзіна; блакітная льдзіна. Прыстаўное в пішацца: - перад пачатковым націскным о і пасля прыставак: вобласць, восень, завочны. Калі націск з о пераходзіць на іншы склад і на месцы о становіцца а, то прыстаўное в не пішацца: абласны, асенні; - у словах вока, востры, восьмы, навокал в пішацца заўсёды: вачаняты, вастрэйшы, васьмі, наваколле; - перад каранёвым у ў пачатку і сярэдзіне слова пад націскам і ў вытворных ад іх словах не пад націскам: вус, вуліца, навука; вусаты, навуковец; - у сярэдзіне некаторых слоў перад націскным о, у: Лявон, павук, Тадэвуш, Радзівон, Навум Прыстаўное г пішацца ў словах гэты, гэтулькі, адгэтуль, гэй, гоп. Правапіс складаных слоў.Складанае слова – слова, якое складаецца з дзвюх ці больш асноў. Складаныя словы ўтвараюцца шляхам спалучэння пры дапамозе злучальных галосных ці без іх некалькіх слоў ці асноў: гукаперайманне, трохвугольнік, цёмна-зялёны. У складаных словах могуць быцть два націскі – асноўны і дадатковы- пабочны. Пабочны націск маюць словы, у якіх асноўны націск прыпадае не на першы склад другой часткі: чорнавалосы, новабудоўля. Калі ж націск падае на першы склад другой часткі, то ў першай частцы пішацца а: даўганосы, раўнамерны. Літара я пішацца ў першым перад націскным складзе: сінявокі, землямер; е – у словах, дзе націск падае на любы склад другой часткі, акрамя першага усенародны, жыццесцвярджальны. Складаныя словы, у якіх першая частка лічэбнік адзін (адна), пішуцца як простыя словы незалежна ад націску ў другой частцы: аднагадовы, адназначны. Пішуцца разам складанаскарочаныя словы ( райком, універмаг); іншамоўныя словы з пачатковымі агра-, аэра-, авія-, вела-, кіна-, фота- і іншыя: аграфірма, аэрастат, авіябаза, велапрабег, кінастужка, фотакамера; складаныя назоўнікі, прыметнікі, прыслоўі, першай часткай якіх з’яўляецца лічэбнік: двухпавярховы, трыццацітонны; парадкавыя лічэбнікі на –дзесяты, -соты, -тысячны, -мільённы, -мільярдны: пяцідзесяты, трохсоты, дваццацітысячны, шасцідзесяцімільённы; пачатковае паў- з агульнымі назоўнікамі: паўфінал, паўгадзіны; прыслоўі са словамі што: штогод, штодзень. Пішуцца праз дэфіс словы, якія складаюцца з двух і болей самастойных назоўнікаў ці прыметнікаў: вагон-рэстаран, беларуска-ўкраінскі, бела-зялёна-белы; складаныя адзінкі вымярэння: кілават-гадзіна, тона-кіламетр; складаныя ўласныя імёны: Дунін-Марцінкевіч, Буда-Кашалёва; складаныя прыметнікі, утвораныя ад напрамкаў свету: паўночна-заходні, паўднёва-ўсходні. Калі ж у складаным прыметніку першая частка ўтворана ад назвы напрамку свету, а другая – ад іншага назоўніка, то праз злучок пішуцца толькі ўласныя назвы: Паўднёва-Афрыканская рэспубліка, але ўсходнеславянскі. Частка слова паў- пішацца праз дэфіс, калі стаіць перад уласным імем: паў-Гродна, паў-Беларусі. З агульнымі назоўнікамі пішацца злітна: паўцукеркі, паўяблыка. Ужыванне вялікай літары. З вялікай літары пішуцца імёны, прозвішчы, псеўданімы, мянушкі, геаграфічныя і астранамічныя назвы, назвы кніг, газет, часопісаў, прадпрыемстваў і інш: Янка Купала, Гродна, кот Мурзік, аповесць “ Жураўліны крык”, калгас “ Зара” З вялікай літары пішуцца прыметнікі, утвораныя з дапамогай суфіксаў -ев- (-ёв-, -ёў-), -ов- (-ав-, -аў-), -ін- (-ын-) ад уласных імён людзей і клічак жывёл: Віктаравы рэчы, Багдановічавы творы, Мурчына талерка. З вялікай літары пішуцца прыметнікі, утвораныя з дапамогай суфіксаў -аўск-, -еўск-, -інск-, калі яны ўваходзяць у склад назваў, роўных па сэнсу назвам са словамі “імя”, “памяці”: Купалаўская прэмія (прэмія імя Купалы), Коласаўскім чытанні ( чытанні імя Коласа). З вялікай літары пішацца кожнае слова ў назвах вышэйшых дзяржаўных устаноў: Кабінет Міністраў; у назвах вышэйшых пасад: Старшыня Вярхоўнага Суда; у назвах некаторых сусветных арганізацый Арганізацыя Аб’яднаных Нацый. З вялікай літары пішацца першае слова ў назвах свят і знамянальных дат: Новы год, Дзень настаўніка; у назвах навуковых і навучальных устаноў: Міністэрства аховы здароўя, Гродзенскі медыцынскі універсітэт. жүктеу/скачать 1.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|