Бетонның сипаттамасы
БЕТОНДЫ БАҒАЛАУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН КВАЛИМЕТРИЯЛЫҚ ШКАЛАЛАР
жүктеу/скачать 193.18 Kb.
|
| БЕТОНДЫ БАҒАЛАУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН КВАЛИМЕТРИЯЛЫҚ ШКАЛАЛАР
Шкала – өлшеу құралының есептеу құрылғысының бөлігі, ол метрологиядағы олармен байланысты нөмірлеумен бірге шаманың бірқатар мәндеріне сәйкес келетін белгілердің реттелген сериясы болып табылады. Бір нәрсені кез-келген өлшеу немесе сандық бағалау тиісті шкалаларды қолдана отырып жүзеге асырылады. Шкала – бұл өлшенетін шамалардын сериялық мәндерінің қатынасына сәйкес келетін белгіленген белгілер сериясы. Квалиметрияда өлшеу шкаласы әр түрлі объектілердің өзіндік қасиеттері мен қасиеттерінің сандық мәндерін адекватты салыстыру және анықтау құралы болып табылады. Квалиметриялық шкалалардың бес түрі дерлік қолданылады: 1) атаулар шкаласы; 2) тәртіп шкаласы; 3) интервалдар шкаласы; 4) қарым-қатынас шкаласы; 5) абсолютті мәндер шкаласы. 1. Атаулар шкаласы. Бірнеше белгісіз өлшемдерді бір өлшеммен салыстыру және олардың қайсысы тең негізде таңдалған мөлшерге тең және қайсысы жоқ екенін анықтау қажет болған жағдайда, олар атау шкаласы деп аталады. Атаулар шкаласы бойынша өлшемдер эквиваленттілік, сәйкестік, теңдік негізінде жіктеледі. Өлшеу алдын ала анықталған мәннен сол немесе өзге өлшемнің бірдей (тең) немесе айырымын (теңсіздігін) анықтаудан тұрады. Атаулар шкаласы бойынша өлшеу мәнінің математикалық өрнегін келесідей жазуға болады, формула (1): Q i = немесе ≠ Q j , (1), мұндағы: Qi – салыстырылатын өлшем (базалық өлшем); Qj – салыстырылатын өлшемнен (j = 1, 2, 3, ... n); Өлшемдерді атау шкаласы бойынша салыстыру және өлшеу кезінде мынадай қорытындылар жасалуы мүмкін: жарамды – жарамсыз; қолайлы – жарамсыз; сәйкескеледі – сәйкескелмейді және т. б. Осылайша, мысалы, кіріс бақылауы кезінде, сондай-ақ басқа да жағдайларда өнім өндіруші кәсіпорындарда машиналар мен басқада өнімдердің бөлшектерін калибрлеу жүзеге асырылады. 2. Тәртіп шкаласы. Тәртіп шкаласы – бұл бағаланатын объектілердің қасиеттері, белгілері немесе қасиеттерінің салыстырылатын өлшемдерінің шамаларының қарапайым қатынасы туралы жүйелі түсінік беретін мәндердің дәйекті сериясы. Барлық өлшенетін өлшемдерді жұппен салыстыру кезінде қандай өлшем екіншісінен үлкен немесе кіші, екіншісінен жақсы немесе нашар екенін анықтаңыз. Өлшемдердің белгіленген арақатынасы олардың шамаларының өсу неесе кему (азаю) тәртібімен сараланады. Саралау нәтижесінде алынған бірқатар мәндер өсіп келе жатқан немесе кему реттілігінің тапсырыс шкаласы болып табылады. Бағалау критерийлері: «бірдей немеесе жоқ», «көп немесе аз», «қайсысы жақсы, қайсысы нашар». Жұптасқан өлшемдердің арақатынасының математикалық өрнегі, формула (2): Q i = немесе ≠ немесе < > Q j (2), Тапсырыс шкаласын құруға мысал бола алады. Көлемі белгісіз бес өлшем болсын: Q1, Q2, Q3, Q4, Q5. Кезінде қос қостан салыстыру кодекстің: 1 ) Q5>Q4 >Q3 >Q2 >Q1 – кему тәртібінің шкаласы. Тапсырыс сериясындағы Q орналасқан жердің реттік нөмірі дәреже деп аталады. Өлшемдердің нақтылығы мен объективтілігін ранжирлеу әдісімен арттыру мақсатында ретті шкалаға рангталған реперлік (тірек) нүктелер енгізіледі, олардың көмегімен өлшенетін шаманың дәрежесі немесе өлшемсіз балы анықталады. Бұл шкала тапсырыс шкаласы деп аталады. Тапсырыс шкаласы бойынша өлшеулердің кемшілігі алынған нәтижелер nai ранжирленген сериясы түрінде аз ақпараттандырады деп санауға болады. Атап айтқанда, мұндай өлшемде бір өлшем екіншісінен қаншалықты үлкен немесе кіші, екіншісінен жақсы немесе нашар екенін анықтау мүмкін емес. Алайда, тапсырыс шкалаларын қолдана отырып өлшеудің артықшылығы - олардың көмегімен аспаптық өлшенбейтін шамаларды әлі де сандық бағалауға (өлшеуге) болады. Тәртіп шкаласын талдау кей бір логикалық қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, егер Q1 > Q2, егер Q2 > Q3 екендігі белгілі болса, онда Q1 > Q3 3. Интервалдар шкаласы. Көптеген жағдайларда бақыланатын өлшемдердің шамаларын өлшеу мүмкін емес, бірақ танылатын өлшемдердің арасындағы айырмашылықты өлшеу мүмкін. Бұл жағдайда аралықтар шкаласы деп аталады. Интервалдардың өлшеу шкаласында салыстырылатын өлшемдердің айырмашылықтары жазылады. Екі біртекті өлшемді олардың айырмашылығы бойынша салыстырудың математикалық жазбасы келесідей: ∆ Q i, j = Q I – Q j. Интервалдар шкаласы бойынша өлшеулердің мынадай арақатынасын анықтайды: тең ( = ), теңемес ( ≠ ), артық ( > ), кем ( < ), сома ( + ), айырмашылық (-). Бір реперлік нүктесі бар интервалдар шкалаларының мысалдары хронология күнтізбелерін анықтайды. Христиан күнтізбесінде нөлдік нүкте ретінде Мәсіхтің туған жылы қабылданды. Екі реперлік нүктелі интервал шкаласы бойынша өлшеудің классикалық мысалы Цельсий шкаласы бойынша температураны өлшеу болып табылады. Мұндамұздату (мұздыңеруі) және таза судың қайнауы тақырыптарының тірек өлшемдері ретінде алынады. Осы температуралар арасындағы интервал 100 тең бөлікке бөлінеді. Температураны өлшеу бірлігі ретінде қабылданған бір бөлік дәреже деп аталды. Цельсий шкаласы 0 100°С температурадан тыс шексіз таралады, егер температураның кез келген мәні мұздатудан бастап судың қайнауына дейінгі температура аралығының 1/100 бөлігіне тең бірліктермен өлшенетін болса. 4. Қарым-қатынас шкаласы. Бір өлшем екіншісінен қанша, бірақ қанша есе үлкен немесе одан аз екенін анықтау немесе ресми түрде белгіленген өлшем бірліктеріндегі өлшем мөлшерін сандық өлшеу үшін қатынастар шкаласын күшейту қажет. Қатынастар шкаласы - бұл Q i шамасының сандық мәні есептелетін өлшеу шкаласы. Q i өлшемінің математикалық қатынасы ретінде. өлшем бірлігі ретінде қабылданатын басқа белгілі өлшемге [Q]. Квалиметрияда «қарым-қатынас шкаласы бойынша кез-келген өлшеу белгісіз өлшемді белгілімен салыстыруды және екіншісімен екіншісін еселік немесе еркін түрде білдіруді қамтиды» деп саналады, формула (3). (3), мұндағы I = 1, 2, 3, п – өлшенетін өлшемнің нөмірі. Қарым-қатынас шкаласы бұл нөлдік элементті анықтайтын интервалдар шкаласы–есептеудің басталуы, сондай-ақ өлшем бірлігінің өлшемі (масштаб) [Q]. Қатынас шкаласы бойынша өлшенетін өлшемдердің мынадай мәндері анықталады: тең ( = ), тең емес ( ≠ ), артық ( > ), аз ( < ), сомасы ( + ), өлшем айырмасы (-), көбейту (х), бөлу (÷). Қатынастар шкаласы көптеген сапа көрсеткіштерін өлшеу үшін, әсіресе объектілердің геометриялық өлшемдері, олардың тығыздығы, күші, кернеуі, тербеліс жиілігі және басқалары сияқты сандық сипаттамалар үшін өте қолайлы. 5. Абсолютті шамалар шкаласы. Көптеген жағдайларда бір нәрсенің мәні тікелей өлшенеді. Мысалы, өнімдегі ақаулар саны, өндірілген өнім бірліктерінің саны, дәріске қанша студент қатысады, өмір сүрген жылдар саны және т.б. және т. б. тікелей есептеледі. Абсолютті мәндердің мұндай шкаласы қатынастар шкаласымен бірдей қасиеттерге ие, тек осы шкалада көрсетілген шамалар салыстырмалы емес, абсолютті мәндерге ие. жүктеу/скачать 193.18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|