Бүгінгі таңда тіл білімінде әр түрлі тілдердің грамматикалық құрылымының салыстырмалы-типологиялық зерттеулеріне көп көңіл бөл

Бұйрық рай іс-әрекетті орындауға өтініш немесе бұйрықты білдіреді. Бұйрық райдағы сөйлем сұраулы бола алмайды және бұйрықты сөйлем арнайы интонациямен айтылады. Мысалы Go to bed! Don’t worry about it! [94,145].

Егер бұйрық рай одағай сөзбен бірге қолданылып, арнайы интонациямен айтылса, онда бұйрық райдың модальді реңкі одан анық байқалады.

Шартты рай. (Subjunctive mood)

Шартты рай деп ағылшын тілінде ирреальді немесе гипотетикалық істі білдіреді. Гипотетикалық деп біз қалайтын немесе шартты, керекті, мүмкін немесе шындыққа қарсылықты деп түсіндіреміз. Осыған орай ағылшын грамматистері шартты райдың бірнеше түрін атап көрсетеді. Осы райға қатысты негізгі мәселелердің бірі оның құру формасы болып табылады. Кейде бұл формаларды Present Subjunctive және Past Subjunctive болып бөлінеді. Алайда осы көзқарас қате болып саналады. Өйткені Present Subjunctive және Past Subjunctive формалары модальділігі жағынан ажыратылады [94,148].

Шартты рай құрмалас реальді емес іс-әрекетті білдіру үшін шартты сөйлемдерде қолданылады. Шартты сөйлемдердің үш түрі бар. Олар: келер шаққа, осы шаққа және өткен шаққа қатысты сөйлемдер. Сонымен бірге шартты сөйлемдердің аралас түрлері де кездеседі.

If Dorian’s life were spoiled, no one would be sorrier than yourself [100,63]. (Осы шақ)

Осындағы If Dorian’s life were spoiled бағыныңқы сөйлем, ал no one would be sorrier than yourself басыңқы сөйлем болп табылады [100,100].

Осындағы you would never let your sister be trapped into coming into a place like this басыңқы сөйлем, ал if you had any sense of decency бағыныңқы сөйлем болып табылады.

“If one hears bad music, it’s one’s duty to drawn it into conversation” [100,40].

“If you try to look at it, Basil, on my word of honour I will never speak to you again as long as I live. [100,95].

“I shall show it to you if you come with me.” [100,129].

If she could only say to him that she was not satisfied with the way she was living, and then leave. [101,204].

Шартты райдың формаларын құрғанда аналитикалық және синтетикалық формалары қолданылады. Шартты райдың аналитикалық формалары should, would, may, might, shall көмекші етістіктері және инфинитив арқылы жасалады. Шартты райдың синтетикалық формасы Present Subjunctive немесе Past Subjunctive формаларындағы етістіктерден жасалады. Іс-әрекеттің шартын білдіретін шылыуларға if, in case, provided, suppose, unless жатады [81,55].

Егер мақсатты бағыныңқы сөйлем lest қолданылса, онда барлық жақтар үшін де should көмекші етістігі қолданылады. Lest cөзі болмас үшін деген мағынаны білдіреді.

Сонымен қатар шартты рай көну мағынасындағы басқа да құрмалас сабақтас сөйлемдерде қолданылады. Мысалы олар though, although, however, no matter, whatever, whoever шылаулары арқылы құралады [94,149].

Шартты рай шартты subject clause деп аталатын бағыныңқы сөйлемнің тағы бір түрінде қолданылады. Мысалы it is was necessary, it is was important, it is was right, it is was requested,it is was recommended, I is was obligatory, it is was better, it is was desirable, it is was of vital importance, that he should come.

Шартты рай шартты object clause деп аталатын бағыныңқы сөйлемнің тағы бір түрінде қолданылады. Басыңқы сөйлемнің баяндауышы to wish етістігі арқылы берілсе және басыңқы сөйлемдегі іс бағыныңқы сөйлемдегі іспен бір мезетте орындалса онда Past Indefinite шағының to be формасы қолданылады. Ал егер бағыныңқы сөйлемдегі іс-әрекет бұрын болған іс-әрекетті білдірсе, онда Past Perfect шағы қолданылады [94,150].

“I wish you had come a little earlier,” she said. “I like you better than I do the girl I have taken” [101,102].

Осы мысалдарда бұл конструкция қандай өкінішті деген мағынаға ие.

Ағылшын тілінде кейде шартты рай мақсатты құрмалас сөйлемді жасау үшін де қолданылады және олар that, so that, in order that шылаулары арқылы жүзеге асырылады.

Жоғарыда айтып кеткендей шартты рай сөйлеушінің реальді фактілерге дегенэмоционалды қатынасын білдіре алады. Осындай кезде біз әрқашан шартты райдың should көмекші етістігімен бірге аналитикалық формасының қолданылатынын көреміз. Осы жағдайда ол эмоционалды should деп аталады. Осындай басыңқы сөйлем, әр түрлі модальді мағынаны білдіретін сын есімдермен бағыныңқы сөйлемде қолданылып, strange, wonderful,impossible, fortunate, unfortunate сөздері арқылы мысалы таң қалуды, өкініш, істің орындалуының мүмкін еместігін білдіреді. Сонымен қатар басыңқы сөйлем wonder, pity, shame, I’m sorry, glad, pleased, vexed сөздері арқылы да қолданылады. I’m sorry that you should go there [101,55].

Сонымен қатар эмоционалды сөйлемдегі шартты рай Why сөзі арқылы басталатын сөйлемде де кездеседі, де осылайша сөйлемнің модальділігін күшейтіп тұрады [94].

If the mother had only gone a little bit futher she might have learnt more, but she was only too glad, for her own peace of mind, to hush the matter up [101,55].

If she could say something, she thought, that would clear this matter up and and make him feel that she was no tattler. Scandal was distressing to her. [1001,58]

“If only they could come here,” he thought. “If only they could all get work and do right” [101,98].

“If you want to marry him marry this girl, tell him that, Basil.” [100,62].

“If Dorian wishes it, of course you must stay.” [100,16].

“If you want to mar a nature, you have merely to reform it” [100,64].

If you had come in yesterday at a particular moment-about half past five, perhaps, or a quarter to six-you would have found me in tears [100,93].

“If I did I would lose all my pleasure” [100,6].

“If Dorian wishes it, of course you must stay.” [100,16].

“If a man is gentleman, he knows quite enough, and if he is not a gentleman, whatever he knows is bad for him” [100,29]

“ Well, if you will excuse me, I’ll go. I broke my saw, and so I had to stop work.” [101,50].

If a wreched man has a vice, it shows itself in the lines of his mouth, the drop of his eyelids, the moulding of his hands even [100,126].

Her life was a failure. Why go on fighting? If she could makeher family happy, if she could give this, and Lester was very kind, he certainly liked her [100,141].

If these elements of beauty are real, the whole thing simply appeals to our sense of dramatic effect [100,85].

I wish I had ever had such an experience. It would have made me in love with love for the rest of my life [100,85].

What if it should already be too late when she got there, what if Vesta already should be no more [101,177].