Білім беру бағдарламасы білім алушыларына ш ымкент, 2023 Мазмұны
Практикалық сабақтың тақырыбы: Жердің түрлері мен мелиорациялық жағдайы бойынша жерді есепке алу
жүктеу/скачать 439.92 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 13 Практикалық сабақ
| Практикалық сабақтың тақырыбы: Жердің түрлері мен мелиорациялық жағдайы бойынша жерді есепке алу
Сабақтың жоспары: 1. Жердің түрлері 2. Жерді есепке алу кезіндегі жер жағдайы Сабақтың мақсаты: Жер санын есепке алу кезінде жер санаттарын жіктеу. Жер түрлері шегіндегі жер алқаптарының сапасын есепке алу топырақтың механикалық құрамы, тұздану дәрежесі, сортаңдану, қышқылдық, ылғалдылық, батпақтану, жартастық, эрозия, жер бедері, қарашірік қорлары, топырақтың фосформен және калиймен қамтамасыз етілуі және т.б. көрсеткіштер бойынша жүргізіледі. Жер санын есепке алу кезінде жер санаттарының жер қорының жалпы ауданын анықтап қана қоймай, сонымен қатар жер алқаптарының түрлері мен кіші түрлері бойынша жердің ауданы мен сапасы туралы ақпарат алады. Жерді есепке алу жер алқаптарының нақты мөлшері мен жай-күйі бойынша жүргізіледі. Бұл ретте жердің алқаптар бойынша белгілі бір сыныптамасы қолданылады, ауыл шаруашылығы алқаптарының (егістік, көпжылдық екпелер, тыңайған жер, шабындық, жайылым) түрлері мен кіші түрлері бойынша неғұрлым егжей-тегжейлі ескеріледі. Ауыл шаруашылығы алқаптары-ауыл шаруашылығы өнімдерін алу үшін жүйелі түрде пайдаланылатын жер алқаптары. Егістікке жүйелі түрде өңделетін және ауыл шаруашылығы дақылдарын егуге пайдаланылатын, сондай-ақ таза бу орналасқан жерлер жатады. Тыңайған жерлерге бұрын егістік үшін пайдаланылған және күзден бастап бір жылдан астам уақыт бойы ауыл шаруашылығы дақылдарын егуге пайдаланылмайтын және буға дайындалмаған жерлер жатады. Кен орны таза, эрозияға бейім, тұзды, сортаңданған, Батпақты, бұталы, ағаш өскен, тастармен, шоқтармен бөлінеді. Көп жылдық екпелерге жеміс-жидек, техникалық немесе дәрілік өнімдердің өнімін алуға арналған қолдан отырғызылған, сүректі бұталы немесе шөпті көп жылдық екпелер алып жатқан жерлер жатады. Олардың құрамында: БАҚ, жүзімдік, жидек, жеміс питомнигі, плантациялар. Есепке алу кезінде бақтардың алаңдарын – жемістер мен жидектер алу үшін отырғызылған ағаш немесе бұта екпелері (шекілдеуікті, сүйекті, жаңғақ жемісті, цитрусты, субтропикалық және басқа да тұқымдар) алып жатқан жер учаскелерін; жүзімдіктердің алаңдарын – жүзім өсіру үшін отырғызылған Жүзім екпелері алып жатқан жер учаскелерін; жидектердің алаңдарын – жеуге жарамды жидектер беретін бұталы, жартылай бұта және шөпті өсімдіктер алып жатқан жер учаскелерін бөліп алады.; жеміс питомниктерінің алаңдары-жеміс – жидек дақылдарының отырғызу материалын өсіру үшін пайдаланылатын жер учаскелері; плантациялардың алаңдары-арнайы техникалық, дәрілік, азық-түлік, гүл және сәндік дақылдарды (шай, құлмақ, мұнда, гүлдер, эфир майы және т.б.) өсіруге арналған жер учаскелері. Шабындықтарға шөп шабу үшін жүйелі түрде пайдаланылатын көпжылдық шөптесін өсімдіктермен жабылған жерлер жатады. Олар батпақты, батпақты және батпақты болып бөлінеді. Өзендердің, көлдердің жайылмаларында немесе ойпаттарда орналасқан, өсімдіктердің өзгеруіне әсер ететін едәуір мерзімге су құйылатын шабындықтар су құйылатын шабындықтар болып саналады. Шөгінді-бұл негізінен атмосфералық жауын-шашынмен ылғалдандырылған жазықтарда, беткейлерде және арқалықтар мен орлардағы су айдындарының жоғары элементтерінде орналасқан шабындықтар. Әдетте, олар қалыпты немесе жеткіліксіз ылғал. Батпақты жерлерге батпақтардың шетіндегі рельефтің төменгі элементтерінде немесе шамадан тыс ылғалдану жағдайында нашар дайындалған тегіс аумақтарда орналасқан шабындықтар жатады. Шабындықтың түрі мен жай-күйін анықтау кезінде ескерілетін маңызды көрсеткіштердің бірі оларда өсетін өсімдіктердің сипаты мен сапасы болып табылады. Шабындықтардың құрамында: мәдени, түбегейлі жақсарту, таза, тілінген және орманды, зиянды, жеуге болмайтын және улы өсімдіктермен ластанған. Мәдени дақылдарға түбегейлі немесе үстірт жақсарту жүргізілген, жақсы шөп өсіретін, үнемі күтім жасайтын және тыңайтқыштар жасайтын шабындықтар жатады. Түбегейлі жақсартылған шабындықтар-бұл түбегейлі жақсарту жөніндегі іс-шаралар кешенін жүргізу нәтижесінде мезгіл-мезгіл жаңартылатын жаңа шөптен жасалған шабындық учаскелер. Олар көпжылдық шөптерді таза түрінде себу жүргізілген жылдан бастап немесе алдын ала дақылдардың астына себілгеннен кейінгі келесі жылға бөлінеді. Таза шабындықтарға бұталар, түбірлер, ағаштар, тастар жоқ немесе олар учаске ауданының 10% - дан азын жабатын учаскелер жатады Шабындықтардың қаттылығы, бұтақтылығы және ормандылығы әлсіз және күшті болып бөлінеді. Шабындықтар, егер олардың ауданы 10-нан 20% - ға дейін беткейлермен жабылған болса, ал егер олар 20% - дан астам беткейлермен жабылған болса, нашар тілінген болып саналады. Бұталар аз немесе аздап өскен шабындықтарға учаске алаңының 10 – нан 30% - на дейін алып жатқан бұталармен немесе ағаш өсімдіктерімен өскен және қатты бұта басқан немесе қатты ағаш өскен шабындықтар-алаңның 30-дан 70% - на дейін жатады. Есепке алу кезінде жайылымдарға көпжылдық шөптесін өсімдіктермен жабылған, мал жаюға жарамды және жүйелі түрде пайдаланылатын, шабындықтар мен тыңайған жерлер жатады. Жайылымдар, шабындықтар сияқты, ағынды, құрғақ және батпақты болып бөлінеді. Негізіне оларды бөлу қабылданды, сол белгілер, бұл және осыған ұқсас сипаттамасы шабындық. Жайылымдардың құрамында мәдени жайылымдар бөлінеді, оларда түбегейлі немесе жер үсті жақсарту жүргізіледі, жақсы шөптен жасалған, жүйелі түрде тыңайтқыштар қолданылады және үнемі мал жайылымын жүзеге асырады. Жақсартылған жайылымдардың құрамында жер үсті және түбегейлі жақсарту жайылымдары бөлінеді. Біріншісіне бұталар мен ормандарды құрғату, тазарту, бұталарды кесу, табиғи шөпті Бөлмей шөп себу бойынша жүргізілген іс-шаралар нәтижесінде олардың өнімділігі бастапқы деңгеймен салыстырғанда жоғарылаған жайылымдар жатады. Түбегейлі жақсарту жайылымдары-түбегейлі жақсарту бойынша жүргізілген іс-шаралар нәтижесінде мезгіл-мезгіл жаңарып отыратын жаңа шөптер құрылған учаскелер. Жайылымның барлық маусымына мал айдайтын шалғайдағы мал шаруашылығының жайылымдары пайдаланудың маусымдылығына байланысты жазғы, көктемгі-күзгі, қысқы және жыл бойғы жайылымдарға бөлінеді. Қазақстанда жайылымдарды есепке алу кезінде суландырылғандар бөлінеді. Суландырылғандарға мал басын сапалы сумен қамтамасыз ету үшін су көздері бар жайылымдар жатады. Ауылшаруашылық жерлерінен басқа, есепке алу кезінде басқа жер учаскелері, сондай-ақ пайдаланылмайтын учаскелер бөлінеді. Соңғылары олардың табиғи жағдайын ескереді. Орман алқабына орман көмкерген жерлер, алқаптан қорғайтын, суды реттейтін, малға жақын орман алқаптары, жыралар мен арқалықтар, өзендер, су айдындары, құмдар, қолайсыз жерлер, орман саябақтары, орман питомниктері, сондай-ақ ағаш кесу, өртеңдер, алаңқайлар, кеспеағаштар мен өлген екпелер жатады. Ауыл шаруашылығы алқаптарын эрозиядан, құрғақшылықтан, желден қорғау, сондай-ақ суару немесе құрғату желілерін қорғау мақсатында құрылған белдеулер түріндегі орман екпелері орман белдеулері болып саналады. Ауыспалы егіс алқаптарын, сондай-ақ суару және құрғату желілерін қорғау үшін отырғызылған орман алқаптары алқаптан қорғау болып табылады. Бақтардың, жүзімдіктердің, питомниктердің, плантациялардың айналасындағы орман жолақтары бау-бақша ретінде ескеріледі. Құмдағы қорғаныштық орман екпелері құмдарды эрозиядан қорғау және бекіту мақсатында жолақтар, ықтырмалар, шоқтар, алқаптар түрінде құрылады. Барлық орман алаңынан орманмен жабылған және жабылмаған алаң жеке ескеріледі. Бұта жер түрі ретінде 70% - дан астам бұталы өсімдіктермен жабылған жер ауданы болып саналады. Бұтаның құрамында су қорғау және қорғау мақсатындағы учаскелердің аудандары бөлінеді және ескеріледі. Оларға қорғаныс аймақтарында, өзендер мен су жолдарының жағасында, сондай-ақ эрозияға қарсы маңызы бар тік беткейлерде орналасқан бұталар жатады. Батпақтар-жер асты және атмосфералық сулармен шамадан тыс ылғалданған, бетінде шымтезек түрінде ыдыраған жартылай ыдыраған қалдықтар бар жерлер. Өсімдіктерге, су режиміне және шымтезек шөгінділерінің сипатына байланысты олар ойпатты, Үстірт және өтпелі болып бөлінеді. Су астында жалпы алаң, сондай-ақ: өзендер мен бұлақтардың; көлдердің; су қоймаларының, тоғандардың және басқа да жасанды су айдындарының; каналдардың, коллекторлардың және арықтардың астындағы алаңдар жеке ескеріледі. Жеке-жеке ескереді жерлеріне жолдарымен және прогонами, құрылыстары және дворами, көшелер және алаңдармен, песками, ендік, мұздықтармен. Есепке алуға мыналар жатады: пайдалы қазбаларды қазу кезінде бүлінген, сырғымалар, шөгінділер, тас тастар, қиыршық тастар, балшық алып жатқан жерлер; ауыл шаруашылығында пайдаланылмайтын өзге де жерлер. Суармалы және құрғатылған жерлер ерекше экономикалық құндылыққа ие. Оларды есепке алу кезінде алқаптардың жіктелуі сақталады. Ең алдымен суару желісі бар жалпы алаң есепке алынады. Оларға барлық суармалы жерлер, сондай-ақ қолайлы суару желісі бар, бірақ суару көздерінен сумен қамтамасыз етілмеген жерлер кіреді. Суармалы жерлерден үнемі суарылатын және шартты түрде суарылатын (шектеулі суарылатын) жерлер бөлінеді. Лиманды суару жерлері бөлек бөлінеді және ескеріледі. Оларға көктемгі еріген суларды ұстауға арналған құрылыстар, үйінділер, бөгеттер немесе басқа да гидротехникалық құрылыстар бар немесе арнайы құрылғылардың көмегімен суару жүйелерінен құйылатын учаскелер жатады. Құрғатылған деп оларда ауыл шаруашылығы дақылдарының, екпелердің және басқа да өсімдіктердің өсуі үшін қалыпты су-ауа режимін қамтамасыз ететін құрғату желісі бар жерлер есептеледі. Құрғатылған жерлердің құрамында жабық дренажы бар және су режимін екі жақты реттейтін жерлер жеке ескеріледі. Жабық дренажы бар жерлерге материалдық дренаж салынған жерлер жатады. Жер алқаптарының ауданы олар тұратын контурлардың аудандарын қосу арқылы анықталады. № 13 Практикалық сабақ жүктеу/скачать 439.92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|