Болат Боранбай Қазақ тіл білімінің Қалыптасуы мен дамуы
С.Жиенбаев еңбектерінің теориялық мәні
жүктеу/скачать 0.68 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.С.Жиенбаев еңбектерінің теориялық мәні оның мынандай
тұжырымдары арқылы айқындалады:
а) Қосарлы (диффуз) дыбыстардың, олардың ішінде қосарлы дауысты (дифтонг), қосарлы дауыссыз (аффрикат) дыбыстардың табиғатын ашуға бағытталған тұжырымдары, аталмыш дыбыстардың ана тіліміздегі алатын орны, тілімізге қатыстылығы туралы пікірлері;
ә) Сөзжасамның аналитикалық тәсілі, оның ішінде сөзқосым (Термин – Н.Оралбаеванікі. Қазақ
тілінің сөзжасам жүйесі. А-ты. 1989 ж., 91 б.). тәсілі арқылы жасалған сөздерге талдамалар жасап, қазақ тіліндегі біріккен сөздердің дыбыстық, тұлғалық табиғаттарын атап көрсеткен, орыс тіліндегі сөздердің бірігуінен айырмашылықтардың мәнін түсіндірген;
б) Қазақ тіліндегі түсіндірме (С.Жиенбаевта – академиялық) сөздіктің мақсаты мен жасалу принциптеріне тұңғыш рет ғылыми анықтама берді, сөздіктер жасау ісінің жөн-жобасын көрсетіп берді;
в) Грамматика мен грамматикалық категорияларға байланысты жалпы лингвистикалық мәселелерді топқа бөлуді сол тұрғыдан шешуді ұсынды, сөздерді таптастырудың теориялық негізін қалаушылардың бірі болды;
г) Қазақ тілінде «үйірлі мүше» деген терминді енгізіп, аталмыш категорияның мәнін ашып көрсетті, үйірлі мүшені шартты түрде сабақтастың бағыныңқы сыңарына пара-пар қойғанымен, айтқан пікірлері әлі де маңыздылығын жойған жоқ;
ғ) Айқындауыштар туралы (С.Жиенбаевта – оңашаланған мүшелер) ғылымдағы бастама еңбек С.Жиенбаевқа тиесілі (С.Жиенбаев. Сөйлемнің оңашаланған мүшелері туралы. «Халық мұғалімі»., 1939 ж.,№14; Тыныс белгілері. 1941 ж., 21-27 б.). Оның ішінде ғалым саралап берген сөз арты айқындауыштары арнайы зертеу нысаны болса (Күлкенова О.,Қазақ тіліндегі сөз
арты айқындауыштары. 1978 ж.),
сөз алды
айқындауыштарының табиғатын айқындай түсу әлі де ғылыми-зертеу нысанына алынбай келе жатыр;
д) Бірінші сыңарының баяндауыштары көсемшеге біткен, мағыналық жағынан тең дәрежеде байланысқан құрмаластарды салаластар қатарында қарастыруы негізсіз емес, қазіргі кезде олардың тұлғалық тиянақсыздығына сай шартты түрде сабақтастар құрамына енгізіліп жүргені айқын нәрсе;
е) Ғалым еңбектерінде атаулы сөйлемдердің табиғатын айқындауға да біршама талпыныстар жасалған, т.б.
|