Бөлім 1 Автомобильдердің қозғалтқыштары
Қозғалтқыштың негізгі параметрлері
жүктеу/скачать 2.25 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.2. Қозғалтқыштардың жалпы құрылымы мен негізгі параметрлері
| Қозғалтқыштың негізгі параметрлері. Қозғалтқыштың негізгі параметрлеріне мыналар жатады:
• өлі нүктелер — қозғалтқыш цилиндріндегі піспектің шеткі қалпы, бұл қалыпта піспек өз қозғалысы бағытын өзгертеді. Жоғарғы өлі нүкте (ЖӨН) мен төменгі өлі нүкте (ТӨН) болады; • піспек жүрісі — піспектің бір өлі нүктеден екіншіге дейін жүріп өткен жолы; • қозғалтқыштың жұмыс кезеңі — жылу энергиясы механикалық энергияға түрленетін үдерістердің жиынтығы; • такт — піспектің бір жүрісі ішінде болатын жұмыс кезеңінің бөлігі; • жану камерасының көлемі немесе сығылу көлемі — піспектің жоғарғы өлі нүктеде болғандағы піспектің үстіндегі кеңістік; • цилиндрдік жұмыс көлемі — піспектің жоғарғы өлі нүктеден төменгіге қозғалу кезінде босап қалатын кеңісітік; • цилиндрдің толық көлемі — жану камерасының көлемі мен цилиндрдің жұмыс көлемінің қосындысы; • қозғалтқыштың жұмыс көлемі — литр түрінде көрсетілген барлық цилиндрлердің жұмыс көлемдерінің қосындысы; сығылу деңгейі — цилиндрдің толық көлемінің жану камерасының көлеміне қатынасы. Сығылу деңгейі қозғалтқыш цилиндрінде жұмыс қоспасы қанша рет сығылатынын көрсетеді; • жылу энергиясы механикалық жұмысқа түрленетін такт саны. Қозғалтқыштар төрт тактілі және екі тактілі болады. Төрт тактілі деп жұмыс үдерісі піспектің төрт жүрісі (немесе иінді біліктің екі айналымы) ішінде болатын қозғалтқышты айтамыз. Екі тактілі деп жұмыс үдерісі піспектің екі жүрісі (немесе иінді біліктің бір айналымы) ішінде болатын қозғалтқышты айтамыз. 1.2. Қозғалтқыштардың жалпы құрылымы мен негізгі параметрлері Көптеген көліктерде орнатылған қозғалтқыштар ішкі жану қозғалтқыштары деп аталады, себебі жылуды босатып, жанармайдың жануы және оның механикалық жұмысқа айналуы тікелей цилиндрлерде болады. Ішкі жану қозғалтқыштары түрлі сипаттамаларға сәйкес жіктеледі. Қоспа құрастыру әдісі бойынша қозғалтқыштарды жанармай қоспасы цилиндрлерден тыс дайындалатын сыртқы қоспасы(карбюраторлық және газдық) бар қозғалтқыштар және цилиндрлерде жұмыс қоспасы пайда болатын ішкі қоспасы бар (дизельді қозғалтқыш) қозғалтқыштар деп бөлуге болады. Жұмыс циклын орындау әдісі бойынша қозғалтқыштар екі және төртсоққылық болып бөлінеді. Цилиндрлер санына қарай қозғалтқыштар бір, екі және көп цилиндрлі қозғалтқыштар болып бөлінеді. Цилиндрлердің орналасуына сәйкес, тік және көлбеу цилиндрлердің бір бағытта орналасқан қозғалтқыштар және цилиндрлері бұрыш астында орналасқан V-тәрізді қозғалтқыштар, (цилиндрлер 180° бұрышта орналасқан кезде, қарсы қозғалтқыш немесе цилиндрлері қарама-қарсы жатқан қозғалтқыш деп аталады)болып бөлінеді. Салқындату әдісімен сұйық және ауа салқындату қозғалтқыштары ерекшеленеді. Қолданылатын отын түрлеріне байланысты қозғалтқыштар бензинмен жүретін (карбюраторлық, газбен жүретін), дизельдік және көп отынды болып бөлінеді. Қолданылатын отын түріне қарай қозғалтқыштардағы жұмыс қоспасының жану әдістері әртүрлі. Карбюраторлы қозғалтқыштар19 да бензин мен ауа буларының қоспасынан және газ қозғалтқыштарынан сығылған немесе сұйылтылған жанғыш газдан және ауадан тұратын қоспа электрлік ұшқынмен жанып тұрады. Цилиндрге бүркілген ұсақталған дизельдік отын бөгде заттың көмегінсіз-ақ өзі тұтанып, жанып кетеді. Бензин, дизельдік отын, және тағы басқа отын түрлерін қолдана алатын көпотынды қозғалтқыштарда (ЗИЛ 645) да жану жүйесі дәл осылай, жоғары қысымда өзі тұтанып кетеді. Ішкі жану қозғалтқыштары төрт циклді цилиндрлі карбюраторлы қозғалтқыш мысалында қарастырылған негізгі механизмі мен жұмыс істеу механизмі мен механизмдерінен тұрады (2-сурет). Бұл қозғалтқыштың негізгі бөліктері - электр қуатын беру жүйесі, майлау жүйесі және салқындатқыш және от алдырушы жүйелер. Қос иінді бұлғақты механизм піспектің кері байланыс қызметін иінді біліктің айналым қозғалысына айналдырады. Ол цилиндрден 17, цилиндрдің қақпақшасы 6, сақина 14, және бұлғақ пен піспекті байланыстырушы саусақтан 16 бар піспектен 5 тұрады. Бұлғақтың төменгі басы 18, иінді білікпен 21 жалғастырылған, оның артқы жағында маховик 19 (дөңгелек формалы темір) орналасқан. Иінді білік қозғалтқыштың картерында 20 орналасқан иінастықұрылғы арқылы айналады. Картердың төменгі жағы табандықпен 22 жабылып тұрады. Газреттеуші механизм отынның цилиндрге уақытымен барып тұруын және ондағы жанып кеткен қалдықтардың алынып тасталуын қамтамасыз етеді. Бұл механизм иінді біліктен өтіп тісті шеңбер 1 арқылы іске қосылады. Осы кезде реттеуші білік 2 , қарнақтарға 4, иін темірлерге 8 әсер етіп, кіретін 11 және шығатын 13 клапандарды ашады. Олардың жабылуы клапан серіппелері 9 арқылы жүзеге асырылады. Қуат жүйесі цилиндрге отын қоспасын дайындау және жеткізу, сондай-ақ цилиндрден жану өнімдерін алу үшін арналған. Сорғының көмегімен отын ыдысынан келетін отын карбюраторға 10 барады, ол жерде қажетті коэффициентті ауамен араластырылады, онда жанармай қоспасын қалыптастырады, содан кейін қозғалтқыштың цилиндріне кіретін газ түтікшелері арқылы (көрсеткі арқылы көрсетіледі) ағызылады. Қуат жүйесі сондай-ақ ауаны және жанармайды тазалауға арналған сүзгілерден, шуды азайтқыш құрылғысы бар газ құбырларынан тұрады. Майлау жүйесі өзара әрекеттесетін бөлшектерге майдың жеткізілуін қамтамасыз етеді. Ол сорғыдан, мұнай беру арналарынан, май мен радиаторды салқындатуға арналған сүзгілерден тұрады. Салқындату жүйесі қозғалтқыштың қалыпты температура режимін ұстап тұрады, бұл цилиндрлі піспектік топтан жылуды кетіруді қамтамасыз етеді және жұмыс қоспасы күйіп кеткен кезде ыстықта қызып тұрған клапан механизмі. Салқындату жүйесі сұйықтық немесе ауа болуы мүмкін. Сұйық салқындатқыш жүйе Сурет 2. Төртсоққылы бір цилиндрлі карбюраторлы қозғалтқыш 1 —тісті шеңберлер; 2 —реттеуші білік; 3 — итергіштер; 4 — қарнақтар; 5 — піспек; 6 —цилиндрлердің басы; 7 —шуды азайтқыш, 8 — иін темір; 9 — клапан серіппелері; 10 — карбюратор; 11 — кіргізуші клапан; 12 — оталдыру шамы; 13 — шығарушы клапан; 14 — піспекті дөңгелектер; 15 — салқындатқыш күрте; 16 — піспек саусағы; 17 — цилиндр; 18 —бұлғақ; 19 — маховик; 20 — қозғалтқыш картері; 21 — иінді білік; 22 — табандық. сұйық сорғының салқындатқышы, термостат, желдеткіш және радиатор айналатын көйлек (қуыс) 15 тұрады. Ауа салқындату жүйесінде белгіленген температуралық түзім цилиндрде және оның басында орналасқан сыртқы қабырғалардан жылудың жойылуы әсерінен қажетті деңгейге жетіп, көліктің қозғалысы кезінде ауаның қарсы ағуы арқылы үрленеді. Тұтану жүйесі қозғалтқыш цилиндріндегі жұмыс қоспасын жандандыруға арналған. Ол электр энергиясының көздерін қамтиды (аккумуляторлық батарея жинағы, генератор); Төмен вольтты токты жоғары вольтты токқа түрлендіретін аспаптар; оталдыру ағытпасына 12 жоғары кернеулі ток беретін сымдар, сол тоқ арқылы жұмыс қоспасы тұтанады. Механизмдер мен қозғалтқыш жүйесінің өзара байланысы төмендегідей жүзеге асырылады: Піспек 5 төмен түскенде, піспектің жоғары қарай қозғалуының әсерінен ол қысылады. Піспек ең жоғары шекке жеткенде жұмыс қоспасы электр ұшқынынан тұтанып жанады. Жану кезінде жоғары температурадағы қысымды газдар пайда болады. Кеңейтілген газдардың қысымы нәтижесінде піспек бұлғақ 18 арқылы иінді білікті 21 айналдырады. Осылайша піспектің айналып түсу қозғалысы иінді біліктің айналым қозғалысына айналады. Содан кейін піспек қалдық газдарды клапан 13 арқылы сыртқа шығарады. жүктеу/скачать 2.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|