Бухгалтерлік есеп

1
2
3
4
5
6
7
Басқа ерікті 
төлемдер бойынша 
өзге міндеттемелер
3240
Өзге қысқа мерзімді 
міндеттемелер
3340, 
3540
7 БӨЛІМ. тАБЫСтАР
70
негізгі қызметтен 
түскен табыс
Өнімдерді сатудан 
және қызмет 
көрсетуден 
алынатын кіріс
6000
117 П
701
Дайын өнімді 
(тауарлар, 
атқарылған 
жұмыстар, өтелген 
қызметтер) 
өткізуден түскен 
табыс
Өнімдерді сатудан 
және қызмет 
көрсетуден 
алынатын кіріс
6010
71
Сатылған 
тауарларды 
кайтару және сату 
жеңілдігі, сондай-
ақ бағаны түсіру
118 кП
711
Сатылған 
тауарларды 
қайтару
Сатылған өнімді 
қайтару
6020
Контр-
пассивті
119 кП
712
Сату жеңілдігі
Бағадан және 
сатудан түсетін 
жеңілдіктер
6030
Контр-
пассивті
120 кП
713
Бағаны түсіру
Бағадан және 
сатудан түсетін 
жеңілдіктер
6030
Контр-
пассивті
72
негізгі емес 
қызметтен түскен 
табыс
Басқа да кірістер 6200
121 П
721
Материалдық 
емес активтердің 
есептен шығуынан 
түскен табыс
Активтердің 
шығуынан түскен 
кірістер
6210
122 П
722
Негізгі 
құралдардың 
есептен шығуынан 
түскен табыс
Активтердің 
шығуынан түскен 
кірістер
6210

318
1
2
3
4
5
6
7
123 П
723
Инвестициялар-
дың, қаржылай 
инвестициялардың 
пайдаланылуынан
түскен табыс
Сыйақылар 
бойынша кірістер
6110
124 П
724
Акциялар 
бойынша 
дивидендтер 
және қаржыларды 
пайдаланғаны 
үшін есептелген 
сыйақы сипатында 
түскен табыс
Дивидендтер 
бойынша кірістер
6120
125 П
725
Бағамдық 
айырмадан түскен 
табыс
Бағамдық
айырмадан түскен 
кірістер
6250
126 П
726
Өкіметтің 
атқарушы 
органдарының 
субсидиялары
Мемлекеттік 
субсидиялардан 
алынатын кірістер
6230
127 П
727
Негізгі емес 
қызметтен түскен 
басқа табыстар
Басқа да кірістер
6280
8 БӨЛІМ. ШЫҒЫСтАР
80
Өткізілген 
тауарлардың 
(жұмыстар, 
қызметтер) 
өзіндік құны
Өткізілген
өнімнің және 
көрсетілген
қызметтердің 
өзіндік құны
7000
128 А
801
Өткізілген дайын 
өнімнің (тауарлар, 
орындалған 
жұмыстар, 
атқарылған 
қызметтер) өзіндік 
құны
Өткізілген
өнімнің және 
көрсетілген
қызметтердің 
өзіндік құны
7010
81
Дайын өнім, 
тауарларды 
(жұмыстар, 
қызметтер) 
өткізу бойынша 
шығыстар
Өнімдерді
сату және 
қызметтер 
көрсету бойынша 
шығыстар
7100

319
1
2
3
4
5
6
7
129 А
811
Дайын өнім, 
тауарларды 
(жұмыстар, 
қызметтер) өткізу 
бойынша шығыстар
Өнімдерді сату
және қызметтер
көрсету бойынша 
шығыстар
7110
82
Жалпы және 
әкімшілік 
шығыстар
Әкімшілік 
шығыстар
7200
130 А
821
Жалпы және 
әкімшілік шығыстар
Әкімшілік 
шығыстар
7210
83
Қаржыны 
пайдаланғаны үшін 
сыйақы сипатында 
есептелген 
шығыстар
Қаржыландыруға 
арналған 
шығыстар
7300
131 А
831
Қаржыны 
пайдаланғаны үшін 
сыйақы сипатында 
есептелген шығыстар
Сыйақылар
бойынша шығыстар
7310
Қаржылық
жалдау бойынша 
пайыздарды төлеуге 
арналған шығыстар
7320
84
негізгі емес қызмет 
бойынша шығыстар
Басқа да 
шығыстар
7400
132 А
841
Материалдық емес 
активтердің есептен 
шығуы бойынша 
шығыстар
Активтердің
шығуынан 
алынатын 
шығыстар
7410
133 А
842
Негізгі құралдардың 
есептен шығуы 
бойынша шығыстар
Активтердің
шығуынан 
алынатын 
шығыстар
7410
Активтердің
құнсыздануынан 
түсетін шығыстар
7420
134 А
843
Инвестициялардың, 
қаржылай 
инвестициялардың 
пайдаланылуымен 
байланысты 
шығыстар
Қаржыландыруға 
арналған басқа да 
шығыстар
7340

320
1
2
3
4
5
6
7
135 А
844
Бағамдық айырма 
бойынша шығыстар
Бағамдық айырма
бойынша шығыстар
7430
136 А
845
Негізгі емес қызметі 
бойынша басқа 
шығыстар
Басқа да шығыстар 7470
85
Корпоративтік 
табыс салығы 
бойынша шығыстар
Корпоративтік
табыс салығы 
бойынша 
шығыстар
7700
137 А
851
Корпоративтік табыс 
салығы бойынша 
шығыстар
Корпоративтік
табыс салығы 
бойынша шығыстар
7710
86
төтенше
жағдайлар мен 
тоқтатылған 
операциялардан
түскен табыс 
(залал)
Бол-
майды
138 А
861
Зілзала апаттарынан 
болған өтелмейтін 
залал
Бол-
майды
139 кА
862
Зілзала апаттарынан 
түскен табыс (залал)
Бол-
майды
140 кА
863
Тоқтатылған 
операциялардан 
түскен табыс (залал)
Қысқартылатын 
қызметпен 
байланысты 
кірістер
6310
141 кА
864
Төтенше жағдайлар 
мен тоқтатылған 
операциялардан 
түскен басқа табыс 
(залал)
Бол-
майды
87
Басқа ұйымдардағы 
үлестік қатысудан 
түскен табыс 
(залал)
142 кА
871
Басқа ұйымдардағы 
үлестік қатысудан 
түскен табыс (залал)
(кредит)
Қауымдастырылған 
ұйымдардың пайда 
үлесі
6410
Бірлескен 
ұйымдардағы 
пайданың үлесі
6420

321
1
2
3
4
5
6
7
871
Басқа ұйымдардағы 
үлестік қатысудан 
түскен табыс (залал) 
(дебет)
Қауымдастырылған 
ұйымдардың 
залалындағы үлес
7610
Бірлескен 
ұйымдардың 
залалындағы үлес
7620
9 БӨЛІМ. ӨнДІРІСтІК еСеП ШОттАРЫ
90
негізгі өндіріс
Өндірістік есепке 
алу шоттары
8000
143 А
900
Негізгі өндіріс
Негізгі өндіріс
8010
144 А
901
Материалдар
Материалдар
8011
145 А
902
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбегіне ақы төлеу
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбекақысы
8012
146 А
903
Еңбекақыдан 
бөлінген қаржы
Еңбекақы
қорынан 
аударымдар
8013
147 А
904
Үстеме шығыстар
Үстеме шығыстар 8014
91
Меншікті
өндірістің 
шалафабрикаттары
148 А
910
Меншікті
өндірістің 
шалафабрикаттары
Меншікті
өндірістің 
шалафабрикаттары
8020
149 А
911
Материалдар
Материалдар
8021
150 А
912
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбегіне ақы төлеу
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбекақысы
8022
151 А
913
Еңбекақыдан 
бөлінген қаржы
Еңбекақы
қорынан 
аударымдар
8023
152 А
914
Үстеме шығыстар
Үстеме шығыстар 8024
92
Көмекші өндіріс
153 А
920
Көмекші өндіріс
Қосалқы өндірістер 8030
154 А
921
Материалдар
Материалдар
8031
155 А
922
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбегіне ақы төлеу
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбекақысы
8032
156 А
923
Еңбекакыдан 
бөлінген қаржы
Еңбекақы
қорынан 
аударымдар
8033

322
1
2
3
4
5
6
7
157 А
924
Үстеме шығыстар
Үстеме шығыстар 8034
93
Үстеме шығыстар
158 А
930
Үстеме шығыстар
Үстеме шығыстар
8040
159 А
931
Материалдар
Материалдар
8041
160 А
932
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбегіне ақы төлеу
Өндірістік
жұмысшылардың 
еңбекақысы
8042
161 А
933
Еңбекақыдан 
бөлінген қаржы
Еңбекақы
қорынан 
аударымдар
8043
162 А
934
Негізгі құралдарды 
жөндеу
Негізгі құралдарды 
жөндеу
8044
163 А
935
Негізгі
құралдардың
тозуы және
материалдық
емес активтердің 
амортизациясы
Негізгі
құралдар мен 
материалдық
емес активтердің 
тозуы
8045
164 А
936
Коммуналдық 
қызметтер
Коммуналдық 
қызметтер
8046
165 А
937
Жалгерлік төлемдері
Жалдау ақысы
8047
166 А
938
Басқалар 
Өзге үстеме 
шығыстар
8048

323
№ 4 қосымша
 
ХҚеС бойынша бухгалтерлік шоттарды жіктеу
(2-ші тарауда келтірілген)
Балансқа 
қатысы 
бойынша 
жіктеу
Бөлім-
дердің
нөмір-
лері 
Кіші бөлімдердің
(бөлімшелердің)
нөмірлері 
Бөлімдердің
атауы
ескерту
Активті
1
10, 11, 12, 13, 14, 
15, 16
Қысқа мерзімді 
активтер
Активті
2
20, 21, 22, 23, 24, 
25, 26, 27, 28, 29
П
Ұзақ мерзімді 
активтер
2320, 2420, 
2620,
2720, 2740 
шоттар
Пассивті
3
30, 31, 32, 33, 34, 
35
Қысқа мерзімді 
міндеттемелер
Пассивті
4
40 ,41, 42, 43, 44, Ұзақ мерзімді 
міндеттемелер
Пассивті
5
50, 51, 52, 53, 54,
Капитал мен 
резервтер
Пассивті
6
60, 61, 62, 63, 64
кП
Кірістер
6020, 6030
шоттар
Активті
7
70, 71, 72, 73, 74, 
75, 76, 77
Шығыстар
Активті
8
80
Өндірістік есепке 
алу шоттары 
(калькуляциялық)
Үлестіруші-
жинақтаушы 
шоттар
ескерту: П — пассивті, кП — контрпассивті.

324
М А з М ұ н Ы
Кіріспе.......…………………………………………………......................... 3
І тАРАУ. КӘСІПКеРЛІК ҚЫзМеттеГІ БУХГАЛтеРЛІК 
еСеПтІҢ неГІзДеРІ
1 бөлім. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК 
ЕСЕПТІҢ НЕГІЗДЕРІ
1 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 
НЕГІЗДЕРІ....................................................................................................... 7
1. Бухгалтерлік есеп туралы мәліметтер.....………......................... 7
2. Бухгалтерлік есептің объектілері……………………................... 9
3. Бухгалтерлік есептің әдістері... ………………….......................... 11
4. Бухгалтерлік баланс.....………………………………...................... 11
5. Шоттар мен қосарлы жазу…………………………........................
15
6. Синтетикалық және аналитикалық шоттар. 
Субшоттар………................................................................................... 19
7. Шаруашылық операциялардың әсерінен болған 
шаруашылық құралдар мен 
олардың көздерінің жағдайындағы өзгерістер.............................. 22
8. Қосарлы жазудың бақылаудағы маңызы..........………................. 28
9. Құжаттау.....................……………………………………................... 31
10. Тугендеу...............………………………………………..................... 33
11. Бағалау...…………………………………………………................... 35
12. Калькуляциялау.....…………………………………........................
37
13. Есепті регистрлер. Қателерді түзету әдістері.............................
38
2 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ТӘЖІРИБЕЛІ 
НЕГІЗДЕРІ...................................................................................................... 41
14. Шаруашылық құралдар мен олардың көздері туралы 
мәліметтер бойынша кіріспе балансты құрастыру..................... 41
15. Кіріспе баланстың мәліметтері бойынша синтетикалық 
шоттарды ашу. Синтетикалық шоттарда шаруашылық 
операцияларды жазу….......................................................................... 42
16. Айналымдарды есептеу мен шоттар бойынша қалдықтарды 
есептеп шығару...................................................................................... 46
17. Синтетикалық шоттардағы жазулардың дұрыстығын 
бақылау және қорытынды балансты құрастыру.......................... 48
18. Кіріспе және қорытынды бухгалтерлік баланстардың 
мәліметтері бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайын 
талдау...…................................................................................................. 50

325
2 бөлім. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП
1 Бөлімше. АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ЕСЕБІ..…....................... 51
19. Банкіде есеп айырысу шотын ашу...........…………….................... 51
20. Төлем тапсырмаларын дайындау..........……………........................ 53
21. Банкіден қолма-қол ақшаны алу тәртібі..........……...................... 54
22. Банкіге қолма-қол ақшаны өткізу тәртібі…………...................... 55
23. Есеп айырысу чектерін қолдану……………………...................... 56
24. Вексельдер арқылы есеп айырысулар……………........................ 57
25. Банктің көшірмелері. Есеп айырысулардағы 
қателерді түзету.…........................................................................................ 59
26. Есеп айырысу шоты бойынша негізгі бухгалтерлік 
проводкалар............................................................................................ 60
27. Валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының есебі…........... 62
28. Кассалық операцияларды жүргізудің тәртібі...…………............ 63
29. Кассалық кітап жүргізу………………………….............................. 64
30. Есепті тұлғалармен есеп айырысулардың есебі…...................... 66
31. Кассалық операциялардың есебі бойынша негізгі 
бухгалтерлік проводкалар................................................................... 67
2 Бөлімше. ЕҢБЕКАҚЫ БОЙЫНША ЕСЕП АЙЫРЫСУДЫ 
ҰЙЫМДАСТЫРУ......................................................................................... 69
32. Еңбекақы бойынша есеп айырысуларды ұйымдастыру…….... 69
33. Еңбекақының аналитикалық есебі. Бет есептер. 
Есептеу-төлеу ведомосы..................................................................... 70
34. Еңбек ақыдан ұсталымдардың түрлері. Жеке тұлғалардан 
табыс салығын ұстау тәртібі............................................................. 71
35. Еңбек демалысы уақытына ақша есептеу...…………………....... 72
36. Еңбекақы бойынша есеп айырысулардың синтетикалық 
есебі. Депонирленген еңбекақының есебін ұйымдастыру........ 74
37. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі жөнінен негізгі
бухгалтерлік проводкалар.................................................................. 75
38. Мердігерлік келісім шарты бойынша жұмысшылардың 
еңбекақысын есептеудің ерекшеліктері......................................... 76
3 Бөлімше. ӘЛЕУМЕТТІК ҚАМСЫЗДАНДЫРУ БОЙЫНША 
ЕСЕП АЙЫРЫСУЛАРДЫҢ ЕСЕБІ......................................................... 78
39. Қазақстан Республикасы Жинақтаушы Зейнетақы Қорына 
жарналар есептеу (ЖЗҚ)..................................................................... 78
40. Қазақстан Республикасы әлеуметтік қамсыздандыру 
қорының ұйымдастырылу мен жұмсалуы..……………............. 79

326
41. Жинақтаушы Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі 
бойынша негізгі бухгалтерлік проводкалар.................................. 80
4 Бөлімше. МАТЕРИАЛДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР, ӨНДІРІС 
ЖӘНЕ ӨНІМДІ ӨТКІЗУДІҢ ЕСЕБІ........................................................ 81
42. Өндірістік қорлардың есебі...........…………………........................ 81
43. Негізгі құралдардың есебі…………………………......................... 82
44. Материалдық активтердің есебі.............…………........................ 86
45. Өнім өндіруге (жұмыстар мен қызметтерді атқаруға)
шығындардың құрамы....................................................................... 88
46. Өндірістегі шығындардың есебі мен өнімнің (жұмыстардың,
қызметтердің) өзіндік құнын калькуляциялау............................. 90
47. Тауарлар, жұмыстар және қызметтерді өткізу бойынша
шығыстардың есебі мен үлестірілуі................................................ 92
48. Дайын өнім мен өткізудің есебі........................................................ 93
49. Айырбастау (бартерлі) операциялардың есебі............................. 95
50. Бірлескен қызметтің бухгалтерлік есебі........................................ 96
5 Бөлімше. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЕСЕБІ...…………........................... 99
51. Қаржылық салымдардың түрлері...………………......................... 99
52. Акционерлік қоғамның меншікті акцияларының қозғалысы
бойынша операциялардың есебі....................................................... 100
53. Дивидендтер есебі................................................................................. 102
54. Қор нарығының акцияларымен операциялардың есебі…….... 104
55. Борыш міндеттемелері бойынша операциялардың есебі.......... 106
56. Бағалы қағаздардың бағасыздануы бойынша операциялар..... 112
6 Бөлімше. ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ............... 114
57. Валюталық операциялардың бухгалтерлік есебін 
ұйымдастыру........................................................................................... 114
58. Тауарлардың экспорты бойынша операциялардың есебі.....…. 115
59. Тауарлардың импорты бойынша операциялардың есебі.……. 118
60. Реэкспорттық операциялар есебінің негізгі қағидалары..…..... 120
7 Бөлімше. КАПИТАЛ, ҚОРЛАР, НЕСИЕЛЕР МЕН 
БЮДЖЕТТЕН ТЫС ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЕСЕБІ………........................... 121
61. Жарғылық капиталды қалыптастыру. Жарғылық 
капиталға салымдар бойынша құрылтайшылармен есеп 
айырысулардың есебі........................................................................... 121
62. Арнаулы тағайындалу қорлары және резервтік қорды 
қалыптастыру мен пайдалану............................................................ 123
63. Банк несиелерінің есебі........………………...................................... 124

327
3 бөлім. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП БЕРУ МЕН ОНЫҢ ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ ҚАҒИДАЛАРЫ
1 Бөлімше. ҚАРЖЫЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ ЕСЕБІ. 
САЛЫҚТАР. ЕСЕПТІЛІК........................................................................... 126
64. Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесін есептеу. 
Баланстық кірістің (пайданың) құрамы......................................... 126
65. Қосымша құнға салынатын салық.......……………....................... 127
66. Корпоративтік табыс салығы..............…………….......................... 130
67. Акциздер мен олардың бюджетке аударылуы……..................... 131
68. Жол қорына кіретін салықтар.........................…….......................... 133
69. Кәсіпорындар мүлкінің салығы....…………………....................... 135
70. Әлеуметтік салық.....…………………………………....................... 136
71. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салық салу… 139
72. Инвестициялық салық несиесі.........………………........................ 141
73. Баланстың реформациясы. Табыстар бойынша 
құрылтайшылармен есеп айырысулар............................................ 142
74. Бухгалтерлік есеп беру мен есеп айырысулар...…....................... 143
2 Бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ......…...... 145
75. Жұмыс есеп жоспарын құру...................…………........................... 145
76. Есептің үлгісін таңдау. Аналитикалық есептің регистрлерін 
таңдап алу................................................................................................ 146
77. Бас бухгалтердің құқықтары мен міндеттері.……...................... 149
78. Құжаттардың сақталуы. Нормативтік құжаттар мен 
нұсқауларды қолдану ережелері....................................................... 151
79. Банкроттық рәсім кезіндегі бухгалтерлік есеп жүргізудің 
тәртібі........................................................................................................ 152
ІІ тАРАУ. БУХГАЛтеРЛІК ОПеРАцИЯЛАРДЫ 
ЖҮРГІзУДІҢ ӘДІСтеРІ
Әдістемелік көрсетулер............................................................................... 156
I Бөлім. Қысқа мерзімді активтер............................................................. 162
II Бөлім. Ұзақ мерзімді активтер............................................................... 189
III Бөлім. Қысқа мерзімді міндеттемелер.............................................. 210
IV Бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер................................................. 225
V Бөлім. Капитал мен резервтер............................................................. 234
VI Бөлім. Кірістер.......................................................................................... 244
VII Бөлім. Шығыстар................................................................................... 251
VIII Бөлім. Өндірістік есепке алу шоттары........................................... 260

328
Контрарлық шоттар....................................................................................... 271
№ 5410 «Есептік жылдың пайдасы (залалы)» шоты........................... 273
№ 1 қосымша.................................................................................................. 275
№ 2 қосымша.................................................................................................. 282
№ 3 қосымша.................................................................................................. 301
№ 4 қосымша.................................................................................................. 321

329
Рашид Сүлейменұлы Әбдішүкіров
Бораш Смаилұлы Мырзалиев
БУХГАЛтеРЛІК еСеП
Оқу құралы
І кітап
«Нұр-пресс» ЖШС бас директоры
Н. Н. Жансеитов 
Оператор: Т. В. Симоненко
Беттеуші: А. А. Сляднева 
Корректор: Б. М. Джампеисова
Дизайн: А. В. Милованов 
«Нұр-пресс» баспасы
050057 Алматы қ.,
М. Өзтүрiк к-сi, 12 үй.
Тел./факс: (727) 2747-833, 2742-650.
Е-mail: law-literature2006@rambler.ru