Қосарлы жазудың бақылаудағы маңызы

29
1310 «Шикізат пен
1040 «Ағымдағы банктік 1010 «Кассадағы
материалдар» шоттардағы ақша теңгемен ақша
қаражаттары» қаражаттары»
Дт
Кт
Дт
Кт
Дт
Кт
С. 20000
С. 80000
С. 1000
3) 30000
1) 1000
1) 1000
Айн. 30000 Айн. -
4) 4000
Айн. 1000
Айн. -
С. 50000
Айн. -
Айн. 5000
С. 2000
С. 75000
501 «Жарияланған капитал»
3120 «Жеке табыс салығы»
Дт Кт
Дт Кт
С. 50000
С. 1000
4) 4000
2) 3000
Айн. -
Айн. -
Айн. 4000
Айн. 3000
С. 50000
С. 0
3310 «Жеткізушілерге
3350 «Еңбекақы төлеу бойынша
кредиторлық берешек»
кредиторлық берешек»
Дт Кт
Дт Кт
С. 20000
С. 30000
3) 30000
2) 3000
Айн. -
Айн. 30000
Айн. 3000
Айн. -
С. 50000
С. 27000
Айналымдарды есептеп, соңғы қалдықтарды есептеп шығарамыз.
Балансты құрастыруға кірісуден алдын, айналым ведомосын 
құрып, шоттардағы жазулардың дұрыстығын бақылау қажет.
20_ жыл қаңтар айындағы синтетикалық шоттар бойынша
айналым ведомосы
(теңге)
Шифр
Шоттардың 
аталуы
1.01.20… ж. 
сальдосы
Қаңтар 
айындағы 
айналымдар
1.02.20… ж. 
сальдосы
Дебет Кредит Дебет Кредит Дебет Кредит
1
2
3
4
5
6
7
8
1310 Шикізат пен 
материалдар
20000
—
30000 —
50000 —

30
1
2
3
4
5
6
7
8
1040
Ағымдағы банктік 
шоттардағы ақша 
қаражаттары
80000
—
—
5000
75000
—
1010
Кассадағы теңгемен 
ақша қаражаттары
1000
—
1000
—
2000
—
5010
Жарияланған 
капитал
—
50000
—
—
—
50000
3120
Жеке табыс салығы —
1000
4000
3000
—
—
3310
Жеткізушілерге 
қысқа мерзімді 
кредиторлық 
берешек
—
20000
—
30000
—
50000
3350
Еңбекақы төлеу 
бойынша қысқа 
мерзімді берешек
—
30000
3000
—
—
27000
ЖИЫНТЫҒЫ:
101000 101000
38000
38000
127000 127000
Айналым ведомостың жиынтықтары екі-екіден тең болуы тиіс.
Айдың басына қалдықтардың жиынтықтары дебет пен кре-
дит бойынша тең болады, өйткені шоттарды ашу үшін активтің 
жиынтығы пассивтің жиынтығына тең болған (101000 = 101000) ба-
лансты пайдаланамыз.
Біз әрбір соманы екі реттен, бір шоттың дебеті бойынша және 
басқа шоттың кредиті бойынша жазғандықтан (қосарлы жазу) 
(38000 = 38000), айдың ішіндегі айналымдардың жиынтықтары 
дебет пен кредит бойынша тең болады. Бұл сомалар шаруашылық 
операциялардың тіркеу журналының жиынтығымен сәйкес келуі 
тиіс. Егер мұндай сәйкестік болмаса, онда кей бір операция қалып 
кеткен немесе қате жіберілген болып шығады.
Айдың соңындағы қалдықтардың жиынтығы дебет пен кре-
дит бойынша тең болады, өйткені олар бастапқы сальдолар мен 
айналымдардың негізінде алынған. Енді бұл қалдықтар келесі жаңа 
баланс құрастыру үшін қолданылады. Біздің мысалда бұл төртінші 
операциядан кейінгі баланс.
Айналым ведомостары аналитикалық шоттар бойынша жазулар-
ды бақылау үшін толтырылады.

31
Қайталау үшін сұрақтар:
1. Айналым ведомосы не үшін құрылады?
2. Айдың басындағы қалдықтардың дебет пен кредит бойынша 
жиынтықтары неге тең болуы тиіс?
3. Айдың ішіндегі айналымдардың дебет пен кредит бойынша 
жиынтықтары неге тең болуы тиіс?
4. Айналым ведомосындағы айналымдардың жиынтықтарын 
операцияларды тіркеу журналының жиынтығымен неге салыстыра-
мыз?
5. Айдың соңындағы қалдықтардың дебет пен кредит бойынша 
жиынтықтары неге тең болуы тиіс?
6. Синтетикалық шоттар бойынша айналым ведомосы мен 
баланстың арасында қандай байланыс бар?
9. Құжаттау
Өзінің жұмысы барысында бухгалтер әртүрлі құжаттармен іс 
жүргізеді. 
Құжат деген латын тілінде «куәлік» немесе «дәлел» деген 
мағынаны білдіреді. Бухгалтерлік есепте әрбір шаруашылық 
операция құжатпен белгіленеді. Ол шаруашылық операцияның 
орындалғанын (фактісін) дәлелдейді, оның бухгалтерлік жазуын 
заңдастырады.
Кәсіпорынның бухгалтері құжаттардың мүлтіксіз сақталуына 
ерекше көңіл бөлуі қажет. Құжаттар арнайы папкілерге тігіліп және 
белгілі мерзім бойы сақталуы тиіс.
Құжат, бұл — бухгалтерлік есеп мәліметтеріне заңды күш беретін, 
жасалған шаруашылық операцияның жазбаша түрдегі дәлелі.
Құжаттардың құрамындағы бастапқы құжаттарды, есепті 
регистрлерді және есеп беруді (баланс және басқа үлгілер) ажыра-
тып отыру қажет.
Бухгалтерлік есептегі барлық жазулар бастапқы құжаттар 
негізінде жүргізіледі. Содан соң, олардың мәліметтері есеп 
регистрлеріне өткізіледі, сонда олар жүйеленеді, яғни бухгалтерлік 
шоттарда жазылады. Есепті кезеңнің соңында есеп регистрлерінің 
мәліметтері бойынша кәсіпорынның есептерін толтырады. 
Бастапқы құжаттар есеп ақпаратының қозғалысына баста-
ма береді, кәсіпорынның шаруашылық қызметін толық және 
үзіліссіз бейнелеу үшін қажетті мәліметтермен бухгалтерлік 

32
есепті қамтамасыз етеді. Есепке тек қана дұрыс жасалған, яғни 
барлық міндетті реквизиттері (көрсеткіштері) толтырылған құжат 
қабылданады. Сонда ғана бастапқы құжат өзінің заң жүзіндегі 
маңыздылығына ие болады.
ҚР-дағы бухгалтерлік есеп пен есеп беру туралы ережесімен 
реквизиттердің құрамы белгіленген. Оларға үлгінің (форманың) көзі, 
жазылған күні, шаруашылық операцияның мазмұны, шаруашылық 
операцияның (заттай және ақша түрінде) өлшегіштері, шаруашылық 
операцияның орындалуы мен оның жасалуының дұрыстығы үшін 
жауапты тұлғалар лауазымдарының аталуы, қолтаңбалар мен 
олардың түсіндірмелері жатады.
Бастапқы құжаттарда қажетті жағдайларда жоғарыда аталған-
дардан басқа да қосымша реквизиттер болуы мүмкін.
Бастапқы құжаттар операцияны орындау кезінде немесе оны 
аяқтаған соң бірден жасалады. Мысалы, өз уақытында алынбаған 
(депонирленген) еңбекақыны беру үшін шығыс кассалық ордер 
бухгалтер және еңбекақысын алатын тұлғамен барлық қажетті 
реквизиттерді толтырғаннан соң жазылады.
Құжатты жасап, қол қойған адамдар оны өз уақытында және са-
палы толтыру, мәліметтердің дұрыстығы және есепті регистрлерге 
жазу үшін белгіленген мерзімде беруге жауапты болады.
Кассалық және банктердің бастапқы құжаттарында (кіріс 
және шығыс кассалық ордерлерде, төлем тапсырмаларында, ақша 
чектерінде және т.б.) ешқандай түзетулерге жол берілмейді. Егер 
сондай бастапқы құжатта сіз қатеге орын берсеңіз, онда ол жойылып, 
жаңа құжат жасалуы тиіс. Егер сіз чек кітапшасында ақша чегін тол-
тыруда қателессеңіз, оны сызып тастап және оның жарамсыздығын 
белгілей отырып орнында қалдырыңыз. Сонан соң, келесі жаңа 
чекті толтырыңыз.
Басқа бастапқы құжаттарда түзетулер міндетті түрде ескертілу 
қажет. Яғни дұрыс жазылмаған мәтін немесе соманы мұқият, ал-
дын жазылғанды оқуға мүмкіндік болатындай етіп сызып тастау 
қажет. Жоғарыда дұрыс мәтін немесе соманы жазыңыз. Қатенің 
түзетілуі оның күнін белгілеуімен, құжатқа қол қойған тұлғалардың 
қолтаңбаларымен расталуы тиіс.
Бастапқы құжаттар есеп регистрлерімен бірге сақталады неме-
се жеке папкілерге тігіледі. Олардың сақталуын қамтамасыз ету 
үшін жауапкершілік кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтеріне 
жүктеледі.

33

жүктеу/скачать 2.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: