Дарган мезличи хасбарибси методикала пособие
жүктеу/скачать 0.55 Mb.
|
| Г1. Кьурбанова
5 классла Дарган мезличи хасбарибси методикала пособие Мях1ячкъала – Сагаси Къаякент 2011 д. Иш пособиелизи кадерхахъурти методикала х1янчурби шагьарла журала школабас хасдарибти сари. 5-ибил классла учебниклизирти лерилра темаби ва х1янчурби дарес имкан агни багьандан бег1лара имц1али багалаэстигъунти материалти пособиелизи кадерхахъурлира.
Учитель. Делх1унраяв, ах1ерти дурх1ни! Ишбарх1ила дарсличир наб дигулра х1уша бех1бихьудла классуни таманаъниличил мубаракдарес. Дурх1ни абикьес нешли Лерил г1ямру харждиру, Сари рег1си мезличил Илдази урк1и буру, Г1ях1гъубзни бетаахъес Риубцад къайгъи биру, Илдази сунна ях1ра Адабра минадиру.
Урк1илизи дурцули, Дубуртала ях1-ламус Г1ямрулис хъумх1ертули, Адамтас дях1 шалали, Шантас кумекдирули, Х1уша, дишт1ал дуч1анти, Делкъабая г1ямрули! Нешлаван дарган мезла Х1урмат халал бирули, Гьарил дугьайзурсила Мурад барес гьалакли, Х1уша, ник1а дуч1анти, Гьар дус разидирули, Г1ямрулизир х1улк1ули, Калабая арали! Дигахъира ишди дила назмула тугъи х1ушаб балгаван мурталра зайдик1ули, дарган мезла дурсри х1ушаб бег1лара дигутили ва ах1ертили детаурли. Дигахъира даргала литературный мезличил х1уша жагали гъайдик1ули. Даргала литературный мезк1ун – дарган мезла жузи, газетаби, журналти дуракаэс, радио ва телепередачаби дарес пайдаладирути, школабазирра, колледжуназиррра, вузаназирра дуч1ахъути, лебил даргантани иргъути мез сари. Х1уша илди мезличи бурсидарес нуша, учительтанира, диубцад къайгъибирех1е. Амма х1ушала бажарди биэсра г1яг1ниси саби. Илбагьандан наб дигахъира х1уша гьарил дарсличи г1ях1ил х1ядурдирули, классла ва хъули х1янчурби умули лук1ули, х1ергъибси суал лебх1ели, мурталра суалдик1ули ва нушала литературный мез дяркъес къайгъилизи диркули. Даширая буч1ех1е х1янчи 1, бях1 3 ва пикридулхъех1е, селис г1яг1нитил мез. II. Дигахъеная нушала мез бик1уси тема руркъни. Х1янчи 1, бях1 3 буч1ни ва селис г1яг1нитил мез баянбирни. III. Тетрадунази тема лук1ни. I - IV классуназир делч1унти тикрардирни. Учитель. Гьари, ах1ерти дурх1ни, гьанбикахъая, сегъунти темаби делч1унрал х1ушани бех1бихьудла классуназир. Буч1антани бурес бирар. (Илдани бурес х1ебиралли, учительли кумекбирес вирар). Нушани бех1бихьудла классуназир ишдигъунти темаби делч1унра: 1. Х1урпри-т1амрачила. Масала. Шин – 3 х1ярп, 3 т1ама, [а] – абхьибси т1ама, [ш] – кьяп1си т1ама, [н] – кьяп1си т1ама. 2. Дарган мезла дугьбала хазналичила. Масала. Неш, дудеш, г1ямру, вава. 3. Дугьби дархьли лук1нила кьяйдуртачила. Масала. Хала неш, хала дудеш лук1улра 2 девличил. 4. Дугьби дархьли ирнила кьяйдуртачила. Масала. Дик1улра: автобус, абтабуз х1едик1ули. 5. Дарган мезла дугьби алк1ниличила ва илдала цах1набикличила. Масала. Узи – узидеш. Тукен – тукенчи. 6. Миц1ирти яра миц1ирли ах1енти сек1улти иргъахъути дугьбачила. Масала. Арцан. Къаркъа. 7. Баркьуди иргъахъути дугьбачила. Масала. Вак1ира. Аркьяс. 8. Сек1ултала лишанти иргъахъути дугьбачила. Масала. Х1унт1ена. 9. Луг1урби иргъахъути дугьбачила. Масала. Ца. Даршал. Азир. 10. Сек1ултала лишантала, умала, анц1букьлумала мерличир дузахъути дугьбачила. Масала. Ну. Х1у. ит. 11. Дугьби-ургабси бархбасличила. Масала. Нура х1ура жявли делх1унра. 12. Багьлабирнила ишарабачила Масала (.,?!-). Делч1унра дахъал царх1илти темабира. Учитель. Дебали г1ях1си саби, дурх1ни. Гьанна биалли дугьбала диктант лук1ех1е. III. Тетрадьлизи дугьбала диктант лук1ни. К1ирка х1урпри тикрардирни. Цалихълизирад дахълихъла формаби детарахъни. Гъяй – гъяйми, гьуни – гьунби, г1яра – г1ярми, къаркъа – къаркъуби, кьалам – кьаламти, к1ап1и – к1ап1ри, хъали – хъулри, хьунул адам – хьунул адамти, х1ули – х1улби, т1ул – т1улби, ц1а – ц1ами, п1ялц1ик1 – п1ялц1ик1уни, ч1ака – ч1акни. IV. Разити назмурти. Халаси ва бишт1аси х1ярпличил лук1ути дугьби тикрардарни. Х1евъар буцили муса Нушала ник1а Муса. Дугели усаайчи, К1ухдик1ахъу мер-муса. ***
Агь, сунела мурад баъ, Вялхъя урши сай Мурад – Хъябшсила, ухънасила Биру итмадан мурад. ***
Хамис барх1и ак1убси Хамис хамси сар бик1ар. Хамси сарил х1ебалас, Хариси риъни балас
Ак1убси дунъяличи. V. Дарсла тема аргъилил ахтардибарни (Ихтилат дураберк1ни). Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дарган мезла лук1нила кьяйдурти дархьли дузахъес г1яг1нили биъни. 2. Нушала мезла гьарил девличи мурхьси пикри бях1чиаэс г1яг1нили биъни. 3. Дарган мез дагьес багьандан, илди дигахъес г1яг1нили биъни. V. Дурх1нала бажарди, пикрибик1ни кьиматлабарни. VI. Хъули х1янчи бедни. Тетрадьлизи белк1ес х1янчи 4, бях1 4. 2 - ибил Тема «Девла цах1набик» Дарсла мурадуни: 1. Девла цах1набикличила ихтилатбарни. 2. Девла бут1нала хасдешуни аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: 1. Дурх1нала бухъя-зегъа ахъдуцести баянти гьаладирхьни. 2. Дарган мезличи буч1антала диги адилкьни. Дарсла г1яг1ниахълуми: дарган мезла жузи, карточкаби. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Делх1унраяв, ах1ерти дурх1ни! Ишбарх1ила дарсличир нушани: 1) тетрадьлизи белк1унси х1янчи 4, бях1 4 ахтардибирех1е; 2) девла цах1набикличила гъайдик1ех1е. II. Хъули х1янчи ахтардибарни. Буч1антани мезличила гъайдик1ути буралаби дуч1а ва илдазиб селичила бурулил баянбиру. Учитель. Дебали г1ях1си саби, дурх1ни. Илдигъунти багьудлуми х1ушаб гьар барх1ила г1ямрулизир г1яг1нидиркур. Хала бег1тази хьардаили дучибти буралабира хъуммартидая. III. Тетрадьлизи сагаси дарсла тема лук1ни ва баянбарни. Девла гьарилра бут1ала саби бег1си мяг1на лебси саби. Масала: адам, адам+деш, адам+ти. Анхъ, анхъ+чи. Сегъуна-биалра девличи девла бут1а чебаталли, илизибад сагаси мяг1нала дев алк1уси саби. Масала: ка+бухес, са+бухес, ар+бухес, чеб+бухес, у+бухес. Гьарил девла бут1ала саби бег1си у лебси саби. Гьарил девлизиб х1ячи лебси саби. Чузиб цагъуна бут1а лебти дугьбас тухумти дугьби или бик1ар. Тухумти дугьбазибси кумхаси (цагъуна) бут1алис х1ячи или бик1ар. Масала. Карточка 1: нешла, нешли, нешла, нешлис. Дугьби-ургабси бархбас чебиахъули барсбик1уси девла бут1алис ахир или бик1ар. Масала. Карточка 1: нешла, нешли, нешла, нешлис. Девла ахир убасибх1ели, кавлуси бу1алис аслу бик1ар. Масала. Карточка 2: узи, узи(чил), узи(чивях1), узи(чивад). Суффикс аслула бут1а саби. Ил башар х1ячилис г1ергъи ва девлис сагаси мяг1на бедлуга яра илала сагаси форма биру. Масала. Карточка 3: цалихъ, цадеш, цаси. Приставкара аслулизи кабурхуси бут1а саби. Девлизиб приставка х1ячилис гьалаб башар, илини девла мяг1на барсбиру, ц1акьбиру, баркьудила бях1чибиз яра баркьуди бек1лил бет1х1ерхни, уббирхъни иргъахъу. Масала. Карточка 4: дурабухъес, бух1набухъес, чебухъес, кабухъес – бях1чибиз ва мер иргъахъу. Х1ехес, х1ебарес, мак1аб – баркьуди уббирхъни иргъахъути. Таманкабарес. Беткахъахъес – девла мяг1на ц1акьбирути. IV. 5-ибил бях1лизибси 6-ибил х1янчилизир девла бут1ни чедиахъни. Ургуба-лизи, кьани-лих1и, рузи-ни, вав-на-ла, далай-чи-ла, чеб-белк1-ун-ра ва ц. V. Дарсла тема аргъилил баянбарни. VI. Текстлизир къаршидиркути сагати дугьбачи пикри бях1чииъни ва илди баяндирни ва тетрадунази лук1ни. VII. Дарсла темаличила релаксация (дурх1нази бамсриахъахъуси илди паргъатбирахъуси х1язла жура) дураберк1ни. Учитель. Гьанна, дурх1ни, х1улби кьяп1дарая ва дарсла тема аргъилрал пикридухъеная. (Х1улби кьяп1дарили, дурх1ни ца минут лех1кайхъур). Учитель. Гьанна биалли дарсла тема аргъилрал, ахтардибирех1е. VIII. Дарсла тема аргъилил ахтардибарни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дугьби-ургабси бархбас чебиахъули барсбик1уси девла бут1алис ахир или бик1ни. 2. Девла ахир убасибх1ели, кавлуси бу1алис аслу бик1ни. 3. Суффикс аслула бут1а биъни. Ил башни х1ячилис г1ергъи ва девлис сагаси мяг1на бедлугни яра илала сагаси форма бирни. 4. Приставкара аслулизи кабурхуси бут1а биъни. Девлизиб приставка х1ячилис гьалаб башни, илини девла мяг1на барсбирни, ц1акьбирни, баркьудила бях1чибиз яра баркьуди бек1лил бет1х1ерхни, уббирхъни иргъахъни. IХ. Дурх1нала бажарди, пикрибак1ни кьиматлабарни. Х. Хъули х1янчи бедни. Хъулиб белк1ес х1янчи 8, бях1 6 ва правилоби урк1иличир дагьес. 3 – ибил тема «Учидяхъ дугьби» Дарсла мурадуни: 1. Учидяхъ дугьби лук1нила кьяйдурти аргъахъни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: 1. Дурх1нала пикрибик1ни, илдала сек1ал багьес дигнила даража ахъдуцести баянти гьаладирхьни. 2. дарган мезличи буч1антала диги мурхьдирни. Дарсла г1яг1ниахълуми: дарган мезла жузи, карточкаби, таблицаби, «Г1яжаибси азбука» бик1уси жуз. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбарни. Учитель. Делх1унраяв, дурх1ни! Ишбарх1ила дарсличир нушани хъулиб белк1ахъес хъарбарибси х1янчи 8, бях1 6 ахтардибирех1е ва правилоби урк1иличир дурех1е. II. Хъули х1янчи ахтардибарни. III. Тетрадьлизи дарсла тема «Учидяхъ дугьби» лук1ни ва ил баянбирни. Ца аслулизирад детаурти дугьбас царка дугьби бик1ар. Масала: муза, х1ябал. К1ел яра имц1ати аслу цаладикили детаурти дугьбас учидяхъ дугьби бик1ар. Масала: х1яб+музан, х1яб+дарш. IV. Дарсла тема саркъахъни. Х1янчи 12, бях1 7. Царка ва учидяхъ дугьби дургни. Гьалак+ли – гьалак+бар+ес, миъ – миъ+бярг1ес, гъай – гъай+ик1ес, пикри+барес, дуц1+барес, к1ап1и – х1яб+к1ап1и ва ц. V. Х1яз барни. Учитель. Гьари, дурх1ни, даргая дугьбала мяг1на дурусбирути х1ячми. 1. Занзи т1уйзи … бикун. 2. Хя кьяшлизи… бикун. 3. Тяй шинничи… бикун. 4. Жита вацачи… бикун. 5. Ц1а някъличи…бикун. Жавабти. 1. Къизбикун. 2. Кьац1бикун. 3. Хуп1бикун. 4. Хапбикун. 5. Ламбикун. VI. Дугьбала цалабикуни алк1ахъни. Миц1ирти яра миц1ирли ах1енти сек1улти иргъахъути дугьбачи баркьуди иргъахъути дугьби имц1адирули, дугьбала цалабикуни дарая. 1. Далай… 2. Арши… 3. Гурда… 4. Марка… 5. Къукъу… 6. Г1ярг1я… 7. Галга… 8. Т1акьа… 9. Вякълякъи… 10. Кец1а… 11. Урхьу… 12. Дурх1ни… 13. Жита… 14. Байрахъ… 15. Мукьара… 16. Бец1… 17. Гъяй… 18. Дуруг… 19. Хя… 20. Кьяш… 21. Кьяца… 22. Тап… 23. Унза… 24. Пай… 25. Уршби… 26. Тупанг… 27. Дяга… 28. Дяг1… 29. Урчи… 30. Бугъа… 31. Шиша… 32. Шала… 33. Дудешуни… 34. Жинжирагъ… Жавабти. 1. Зай+бухъун. 2. Лавшар+бухъун. 3. Дуц1+бухъун. 4. К1ант1ар+бухъун. 5. К1ух+бухъун. 6. Халт1+бухъун. 7. Гьак1ар+бухъун. 8. Хямкар+бухъун. 9. Вякьяр+бухъун. 10. Вяш+бухъун. 11. Рамч+бухъун. 12. Т1ат1+бухъун. 13. Мяв+бухъун. 14. Лап1ар+бухъун. 15. Ляв+бухъун. 16. Ав+бухъун. 17. Х1ус+бухъун. 18. Жургъ+бухъун. 19. Гъям+бухъун. 20. Тяк+бухъун. 21. Т1ях1+бухъун. 22. Гер+бухъун. 23. Жикь+бухъун. 24. Г1ела+бухъун. 25. Урга+бухъун. 26. Къяйк+бухъун. 27. Гьала+бухъун. 28. Шят1+бухъун. 29. Лянк1+бухъун. 30. Г1ергъи+бухъун. 31. Зяр+бухъун. 32. Лямц1+бухъун. 33. Чар+бухъун. 34. Лас+бухъун. VII. 3. Дарган умазир к1ик1ел х1ячи дургни. Жавабти. Г1ябдул+кьадир, Г1ябдул+манап, Г1ябдул+карим, Г1ябду+рашид, Мях1яммад+запир, Мях1яммад+загьир, Кьади+г1ямар, Мях1яммад+т1агьир, Мях1яммад+сяг1ид, Г1яли+г1ямар, Султ1ан+г1ях1мад, Гъази+мах1яммад, Мях1яммад+г1яли, Кьурбан+исмяг1ил, Кьурбан+мях1яммад, Кьурбан+бях1яммад, Кьурбан+атта ва ц. VIII. Темала итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. К1ел яра х1ябал х1ячилизирад цаладикибти дугьбас учидяхъ дугьби бик1ни. 2. Учидяхъ дугьби дарх лук1нила кьяйдурти лерни. 3. Учидяхъ дугьби мезлизир дебали дахъал лерти диъни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Х1янчи 15, бях1яни 7-8. Царка ва учидяхъ дугьбачила правилоби урк1иличир делч1ес. 4 – ибил тема сочинение «Мургьила г1ебшни» Дарсла мурадуни: сочинение «Мургьила г1ебшни» белк1ни. Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурадуни: сочинение лук1нила кьяйдурти аргъахъни; б) буч1антази сочинениеби лук1нила пайдаличила ихтилат барни. Дарсла г1яг1ниахълуми: мургьила г1ебшнила суратуни. Дарсла каргьни: I. Дурх1ни сочинение лук1ниличи х1ядурбарни. Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нуша г1ебшнила жагадешличила гъайдик1ех1е ва «Мургьила г1ебшни» бик1уси сочинение лук1ех1е. II. Сочинениела темаличи далдикибти художникунала ва дурх1нани дарибти суратуни х1ердарни. III. Поэтунани делк1унти г1ебшниличила назмурти дуч1ни. Савли Жагасира лебригу, Гьала г1ебшнила савли, Зурх1ябтани баршибси, Масхуртас заб дируси. Х1урхъачибад бургъуси, Кьиблаличиб баршибси, Дуклуми кунк ц1уэри Маслиг1ятбик1ахъуси. Гъагултала ургабад Нурван шала улкуси, Дускаунти дирихьми Хапли чедиргъахъуси. Гьанк1 ахъибти лачинти Г1яярличи дурхьуси, Дях1 дирцибти вац1урби Жармаван рурх1ехъуси. Ишгъуна савлилизир Гьанк1ли усес вирусив Г1ебшнила уюнтачи Х1яйранх1ейубси левсив? Г1. Кьурбанова. IV. Тема х1ясибли сочинениела план лук1ни. План: 1. Садаиб г1ебшни. 2. Авлахъ, хъуми, вац1а-кьада мургьи-рангдиуб. 3. Булхъули саби дяг1. 4. Гечдик1ути арцанти ванати улкнази урцули сари. 5. Миц1ираг яниличи х1ядурдик1ули сари. 6. Адамтани сабухъуни дучили сари. 7. Наб дигахъис г1ебшнила манзил.
Булхъули саби дяг1. Дяг1лиур духъут1диубти, х1унт1енкадиубти к1ап1ри кадиркули сари. Илди цацах1ели гьаваличир, дулхъутиван, ласдик1ули сари. Барх1иличи барх1и тях1удеш имц1абик1ули саби. Илбагьандан гечдик1ути арцанти ванати улкнази урцули сари. Миц1ирагра яниличи х1ядурдик1ули сари. Илдани янилизир дергес чус берглуми х1ядурдирули сари. Адамтани сабухъуни дучили сари. Хъумачирти духълуми, унхъразирти ц1едеш далц1и сари. Нушачир г1ебшни ванати ва къугъати дирар. Бахъал адамтас г1ебшнила манзил дигахъу. Дигахъи г1ебшнила манзил урусла поэт А. С. Пушкиннисра. Набра дигахъис г1ебшнила манзил.
Къабкъин, къачалай, къуймур, кач1а, кьач1а, кьяшумбарес, к1аламбмк1ес, к1ялг1я, марк1ач1и, манкъуш. IV. Диктантлизир къаршидиркути дугьбала мяг1на баянбирни. V. Тетрадьлизи дарсла тема «Гъайла бут1ни. Существительное» бик1уси тема баянбирни. (Ихтилат). Учитель. Дарган мезлизирра, дурх1ни, урус мезлизирван 10 гъайла бут1а лерти сари. Илдазирад 6 гъайла бут1а бек1лидиубти сари. Илди сари: существительное, прилагательное, глагол, наречие, местоимение, числительное. Лерти сари 3 къуллукъла гъайла бут1ара: союзуни (ва, амма), кесекуни (чи-биалра, се-биалра), послелогуни (хъа гьала, хъа г1ела, хъа бух1на). Лебси саби междометие бик1уси гъайла бут1ара (Агь, угь). Илди гъайла бут1назирад ишбарх1и имц1али гъайдик1ех1е существительноеличила. Существительное гъайла бут1а саби, суненира чи? ва се? Ибти суалтас жавабли диубти сек1ултала уми иргъахъуси. Существительноеби х1ябал жинсличи дурт1ути сари: мурул жинс – (узи, урши, учитель дудеш), урга жинс – ( х1ева, х1яка), хьунул жинс – (неш, рурси, рузи, хала неш). Существительноеби луг1и х1ясибли дарсдик1ар. Масала. Рурси – рурсби, урши – уршби. Существительноеби падежуни х1ясибли дарсдик1ар. Масала. У. п. Рурси А. п. Рурсили Х. п. Рурсила ва ц. Существительное разборбирух1ели, ишгъунти лишантачи пикри бях1чиаэс г1яг1ниси саби: 1. Гьайла бут1а – существительное. 2. Существительное бек1 форма (Цалихъла уйхъу падеж). 3. Хассил, т1ит1сил. 4. Жинс. 5. Кьадар. 6. Падеж. 7. Склонение. V. Дарсла тема саркъахъни. Х1янчурби 17, 19, 20, 21, 22, 23 дуч1ни. бях1яни 8-10. VI. Х1янчурбазир къаршидиркути буч1антани х1ергъути дугьбачи пикри бях1чииъни ва илди баяндирни. VII. Миц1ирти яра миц1ирли ах1енти сек1улти иргъахъути дугьби ва сек1а лишан иргъахъути дугьби кьукьяначи дурт1ни. Х1янчи 24. бях1 10. VIII. Темала итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дарган мезлизир 10 гъайла бут1а лерти диъни. Илдазирад 6 гъайла бут1а бек1лидиубти сари. Илди сари: существительное, прилагательное, глагол, наречие, местоимение, числительное. 2. Существительное гъайла бут1а биъни, суненира чи? ва се? Ибти суалтас жавабли диубти сек1ултала уми иргъахъуси. 3. Существительноеби х1ябал жинсличи дурт1ути диъни: мурул жинс, урга жинс, хьунул жинс. 4. Существительноеби луг1и х1ясибли дарсдик1ни. Масала. Рурси – рурсби. 5. Существительноеби падежуни х1ясибли дарсдик1ар. Масала. У. п. Рурси. А. п. Рурсили. Х. п. Рурсила ва ц. 6. Существительное разборбирух1ели, ишгъунти лишантачи пикри бях1чиаэс г1яг1ниси саби: 1. Гьайла бут1а – существительное. 2. Существительное бек1 форма (Цалихъла уйхъу падеж). 3. Хассил, т1ит1сил. 4. Жинс. 5. Кьадар. 6. Падеж. 7. Склонение. жүктеу/скачать 0.55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|