Мысалдар 61. Сипаттамалы əдіс (мысал келтіру)

61. Сипаттамалы əдіс (мысал келтіру)
Сипаттамалы əдіс – жалпы тіл білімінде қолданылатын əдістердің ішіндегі ең
кең тараған əдіс түрі. Бұл əдіс жеке тілдің тарихына бойламай, оның тек
белгілі бір уақыт кезеңіндегі күйіне, яғни сихрондығына сипаттамалық
талдау жасайды.
Мысалы, қазіргі қазақ тілі. Қазіргі қазақ тілінің негізгі факторы ретінде
мемлекеттік тілді топтастыру қаралып отыр. Өйткені қазіргі таңда тіліміз өз
құзыреттілігін мемлекеттік деңгейде таныта алмай отыр. Десе де, бұл
мəселені шешудің жолдары қарастырылып, жоспары құрылған. Мысалы, 2018
жылы қазақ тілінің мемлекеттік деңгейдегі қолданысын 80 пайызға жеткізу
көзделген. Бүгінде бұл есеп 2022-2023 жылдары 90 пайызды құрап отыр.
Бұдан кейінгі мəселе – латын қарпіне көшу. Өтйкені терминдік тұрғыдағы
өркениеттің қайнап жатқан тұсы – ағылшын əлемі. Сондықтан да қазіргі
қазақ тіл біліміндегі күнтəртіптегі маңызды іс осы – латын қарпі.
Қала берді қазақ тіліндегі мəтіндердің басым бөлігі орыс тіліндегі
стандарттар бойынша аударылып жүр. Яғни, орыс тіліндегі контекст қалай
тұрса тура сондай қазақша баламамен аударылады. Ал бұл қазақ тілінің
норма заңдылықтарын бұзады. Қазіргі таңдағы қазақ тілінің жай-күйі
осындай.
62. Салыстырмалы əдіс
Мысал келтірмес бұрын мен салыстырмалы əдіске анықтама берсек. Тілді
салыстырмалы зерттеу нəтижесінде тілдердің ерекшеліктері мен
ұқсастықтарын анықтауға болады. Салыстыру кезінде кейбір нақты
нəтижелерге қол жеткізуге болады.
1-шіден, бірдей заттарды салыстыра аласыз. Тілдерде сіз барлық
деңгейлердегі бірліктерді, олардың əр тілдегі функцияларын, лексикалық,
грамматикалық категорияларды, сөйлем үлгілерін жəне олардың сөйлемде
қалай қолданылатынын салыстыра аласыз.
2-шіден, əр тілдегі құбылыстың ең маңызды жəне қажетті белгілерін, содан
кейін қайталама белгілерді зерттей білу қажет. Салыстыру əдісінің негізгі
мақсаты-тіл құрылымдарының барлық тіл деңгейлеріне қатысты
айырмашылықтарын емес, оларға ортақ сипаттамаларды табу. Басқаша
айтқанда, бұл əмбебап қасиеттерін аңғара білу.
Мысалы:славян тілдерінің жəне түркі тілдерінің өзара жақын,туыстас
екендігін біз олардың грамматикалық құрылысына қарап аңғара аламыз яғни

септелу,көптелу,тəуелдену,жіктелу секілді жүйелерінен сөздерінің өзара
байланыс ерекшелігінен аңғара аламыз.
Мəселен:қазақ тіліндегі ш дыбысына қырғыз,өзбек тілдерінде жəне т.б түркі
тілдерінде дыбыстардың ш дыбысы сəйкес келсе бас,баш,бош деген
секілді,ал қырғыз тіліндегі ш дыбысына қазақ тіліндегі с дыбысы сəйкес
келеді оған дəлел қырғызша «шаш» сөзін алсақ ол сөз қазақша «сас» болып
келеді.Қорытындылай келе айтатыным тілдің қашан да халықтың ортасында
дамитындығы,тілдің адамдардың санасында жəне рухында болатындығын
айтып тəмəмдасам.

жүктеу/скачать 1.14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: