Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі КӘсіби педагогика
жүктеу/скачать 1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.2 Тәрбие әдістері
Ұйымдастырылған еңбек ұжымы жоғары тәртіп пен оның мүшелерінің өзара қарым-қатынасының мәдениеті, барлығының және әркімнің еңбек жағдайын жақсарту жөніндегі шаруашылық қамқорлығы, іске жарыстық қатынасы, тәжірибе алмасу және өзін-өзі басқару, яғни ұжым істерін басқаруға белсенді қатысуы ерекшеленеді. Еңбек ұжымында өзара талапшылдық пен құрмет жеке қарым- қатынастардың нормасы болуға тиіс. Бірқатар арнайы зерттеулерде тәрбиеленушілерде жоғары білікті талап етуші оқытушылардың беделі жоғары екені дәлелденген. Бұл тұжырымды оқытушылар мен өндірістік оқыту шеберлерінің оқушылармен қарым-қатынасы туралы батыл жасауға болады деп ойлайды. Ұжымды ұйымдастырудың негізгі әдістерін атап өтеміз: тәртіп, өзіне-өзі қызмет көрсету, жарыс және өзін-өзі басқару. Пән – ұжымды ұйымдастырудың бастапқы әдісі – ішкі тәртіптің тиісті нормалары мен ережелерін жасау және оларды бір-біріне бірыңғай талаптар ретінде жүйелі түрде ұсыну арқылы ұжым мүшелерінің өзара қарым-қатынас мәдениетін, пайдалы дәстүрлер мен мінез-құлық әдеттерін қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Талап – пәннің негізі. Ұжым басшылары мен тәлімгерлерінің, барлық еңбеккерлердің бір-біріне деген талап қоюы – ұжымдағы тәртіпті тәрбиелеудің басты жолы осындай. Бұл ретте талаптардың бірлігі айқындаушы шарт болып табылады. Әрине, талаптарды әзірлеу және оларды ұсыну түсіндіру жұмыстарымен сүйемелденеді, ол үшін сендіру әдістемесі қолданылады, бірақ бірінші орында – талаптар. Пәнді анықтайтын талаптар екі түрге бөлінеді: моральдық және іскерлік сипат. Талаптар мысалдары: іскерлік жоспар – қауіпсіздік техникасы ережелері, сондай-ақ жекелеген қызметкерлердің құқық- тары мен міндеттерін сипаттайтын әртүрлі жаднамалар; моральдық – "адал еңбек", "қауіпсіздік техникасы ережелерін қатаң сақта" және т.б. 56 Өзіне-өзі қызмет көрсету – ұжымды ұйымдастырудың жетекші әдісі – жалпы күш-жігермен ұжымның өмірі мен еңбегінің неғұрлым қолайлы жағдайларын жасауды және оның мүшелерінде қоғамдық игі- лікті көбейту жөнінде шаруашылық қамқорлықты қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Қазіргі қоғамда тұрмыстық техниканың шығарылуын кеңейту және сапасын жетілдіру арқылы өзіне-өзі қызмет көрсету әр адамның, кез келген отбасы мен еңбек ұжымының өмірінде нормаға айналады, бірақ одан ол әлі де тәрбиелеу әдісіне айналмайды. Бұрын кейбір педагогтар Өзіне-өзі қызмет көрсетуді еңбек қызметінің ең қарапайым түрі, скучно, бірақ қажетті міндет, "ащы қажеттілік" ретінде қарады, бірақ кейінірек көптеген еңбек және оқу ұжымдарының тәжірибесін зерттей отырып, өзіне-өзі қызмет көрсетуді дамытпай ұжым бірқалыпты дамып, онда масылдық көңіл-күй басым болады, ең бастысы – ұжым мүшелері өз ісінің шынайы иелеріне айналмайды[3]. Ұйымдастырылған еңбек ұжымында өзіне-өзі қызмет көрсету үй- жайды жинаудан және жұмыс орнында тәртіп орнатудан жұмыс істейтіндердің толық жайлылығын қамтамасыз етуге және жұмыс үй- жайының дизайнымен әшекейлеуге дейінгі жол өтеді. Әсіресе, егер өз- өзіне қызмет көрсетуге ұжымның барлық мүшелері тартылса, онда әркім өз қабілеттері мен әуестігін танытса: біреуі көгалдандыру және өсімдіктерді күтумен айналысады, басқалары демалыс аймағында тірі бұрыш жасайды, үшіншісі арнайы киімге арналған шкафтарды әшекеймен жазады, төртіншісі дәммен үй-жайларды кескіндеме туындыларының репродукциясымен ресімдейді. Ең бастысы, жұмыс істеу ыңғайлы және әдемілік көзді қуантып, еңбеккерлердің жақсы көңіл-күйін көтерді. Өз-өзіне қызмет көрсету жұмыс істейтін жастардың ой-өрісін кеңейтеді. Осы тұрақты қамқорлықта ұжым өмірінің ең жақсы жағдайларын жасау және безендіру туралы барлығының және әркімнің коллективі күйейді және біріктіріледі. Педагогтердің ерекше қамқорлығының мәні өзіне-өзі қызмет көрсету бойынша ұжымдық еңбек нормаларын шебер ұйымдастыру және оны ұтымды ету болып табылады, әсіресе сенбіліктер түріндегі іс-шаралар өткізілетін күндері. Бұл жұмыстарды орындаудың нақты кестесін құру және қажетті құралдар мен материалдарды дайындау. Жиі нашар дайындалған және ұйымдаспаған қызмет көрсету еңбегі оның қатысушылары үшін тиімділігі аз және тартымдылыққа айналады, теріс тәрбиелік нәтижелер береді [16]. 57 Жарыс – еңбек ұжымын ұйымдастырудың түзету әдісі – жеке және ұжымдық еңбек табысын ынталандыруды, бірлескен қызмет нәтижелерін есепке алу мен салыстыруды, сондай-ақ барлық қатысушыларды, әсіресе озаттарды көтермелеуді маңызды рөл атқаратын қатысушылардың іске қызғаныш көзқарасын қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Жақында өткен жарыс экономикалық ынталандыру шараларымен айтарлықтай қалыптасты, шындап бекітілмеген және "әлеуметтік міндеттемелер" деп аталатын құрастыруға және қорытындыларды формальды шығаруға тура келді, бұл еңбек өнімділігін арттыруға елеулі әсер етпеді. Өндіру нормаларын арттыру жағына қарай қайта қараудың шектеулі практикасы кеңінен таралған, бұл аң аулауды еңбекте жоғары жетістіктерге жетуді ақтады. Еңбекке ақы төлеудегі теңестірушілік жарыстың өндірістік және тәрбиелік тиімділігіне де ықпал еткен жоқ. Сонымен қатар, ұжымда дұрыс ұйымдастырылған жарыс тиімді тәрбие құралы болуы мүмкін. Бірақ бұл үшін бірқатар шарттарды сақтау қажет. Ең алдымен, жарысты ұйымдастыру ұжымның жұмыс талпынысынан табиғи түрде шығып, өндірістік қажеттілікпен бекітілуі тиіс. Жарыстар үшін жарыстар болмауы тиіс. Бұл жерде өндірістік және педагогикалық мақсаттылық бірлікте болады. Бұл жағдайда жеке тұлғалар бір-бірімен және ұжымдық, мысалы, өндірістің бір саласының әр түрлі бригадалары мен еңбек ұжымдары жарысқанда бірдей пайдалы. Жарыс нысанының мазмұны бойынша әр түрлі болуы мүмкін: нақты өндірістік көрсеткіштер бойынша қызметтің бір түрінде және әр түрлі түрлері бойынша, мысалы, еңбек өнімділігінің көрсеткіштері, өндірістік үй-жайларды безендіру мәдениеті және өндірістің экологиялық проблемаларын шешуге қосқан үлесі. Кез келген жағдайда, жарыс шарттарын әзірлей отырып, педагогтар мен ұжымның өзін-өзі басқару органдары нақты жағдайды және нақты өзекті міндеттерді негізге алуы тиіс. Кез-келген жарыстың негізі дұрыс қойылған есеп болып табылады, оның негізін қайталама формальды көрсеткіштер емес, еңбек немесе басқа қызметтің нәтижелері туралы тікелей деректер құрайды. Еңбек қызметінде адамдардың нақты еңбек нәтижелеріне, уақыт шығындарына, өнім сапасына сүйену керек. жүктеу/скачать 1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|