Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрліГі Қазақ мма медициналық жоғАРҒы біЛім беру орындарының ОҚУ-ӘДістемелік секциясы



бет8/8
Дата17.06.2016
өлшемі0.62 Mb.
#141453
1   2   3   4   5   6   7   8

Химиялық реактивтері


Химиялық реактивтер дегеніміз – дәрілік заттарды ашу үшін қолданылатын химиялық қосылыстар. Дәрілік заттармен дайын дәрілік заттарды фармацевтикалық талдау үшін мемлекеттік фармакопеяда келтірілген реактивтер қолданылады. Реактивтер жақсы, тығыз жабылатын ыдыста сақталынуы керек. Осы топқа сонымен қатар көмекші материалдар, титрленген ерітінділер, индикаторлар жатады. Титрленген ерітінділерді 180-200 С-да тығыз жабылатын сауыттарды жарықтан тыс жерлерде сақтайды.

Йод йодмонохлорид, калий броматты, калий перменганатты, натрий нитритті, күміс нитратының ерітінділерін қоңыр түсті сауыттарда сақтайды. Күйдіргіш натр мен натрий тиосульфатының ерітінділерін қатаң түрде ауадағы көмірқышқылдың әсерінен сақтайды. Титрленген ертінділерді бақылау- аналитикалық лабораторияларына алынады 0,1 н айына 1 рет, 0,02 аптада 1 рет (0,02 йод пен күйдіргіш натр ерітінділерін қоспағанда).

Индикатор қағаздарын жарыққа, ылғалға, қышқылдармен, аммиак буына және басқа химиялық активті қосылыстарға өте сезімтал келеді. Құрғақ, ауасы таза бөлмелерде сақтайды.

Химиялық реактивтер бөлінеді:


  1. Реактивтер (мысалы-қышқылдар, сілтілер, калий иодиді, дифениламин, нингидрин, фенол және т.б.)

  2. Еріткіштер (мысалы-ацетон, глицерин, диметилформамид, этанол, хлороформ, эфир, су)

  3. Титрленген ертінділер (йод ертіндісі – 0,1 н, 0,02 н калий перманганат ертіндісі – 0,1н, күміс нитраты – 0,1 н, 0,02н; трилон Б-0,05 М)

  4. Индикаторлар (мысалы-тимол көгі, тимолфталин, фенолфталин, натрии эозинаты және индикаторлық қағаздар).

Жуу заттары


Өндіріс бөлмелерін тазалау, арнаулы киімдер мен дәріханалық ыдыстарды жуу үшін тазалау заттары қолданылады. Жуу заттары ретінде 1:20 қатынастағы жуу ұнтағы мен сулы қоспасы, Лотос, Астра жуу ұнтақтарының 0,5 сулы ерітінділері, кір сабын, жуу пасталары қолданылады. Оларды дәрілік заттардан және басқа фармацевтикалық тауарлардан бөлек сақтау керек.

Фармацевтикалық тәжірибеде санитарлық - гигиеналық заттар кеңінен қолданылады. Бұларға ауруды күту бұйымдары, тіс пасталары, сабын, су сабын, әртүрлі кремдер, лосьондар кіреді. Осыған орай, осы топтағы заттардың ерекшеліктеріне қарай оларды дұрыс сақтауды ұйымдастыру керек.



Дезинфекциялық және дезинсекциялық заттар:

Эпидемиологиялық ауруларды алдын-алу жөніндегі кешенді шараларға дезинфекция – жұқпалы ауру қоздырғыштарын жою (микробтар мен вирустар) және дезинсекция – адам және жануарлар үшін зиянды жәндіктерді жою шаралары кіреді. Дезинфекция үшін физикалық және механикалық заттармен қатар - қышқылдар, негіздер, хлорлы әк, хлорамин, фенол, крезолдар қолданылады. Формали сияқты химиялық заттар да кеңінен қолданылады. Дезинфекция үшін мезол, хлорофос, нафталин, дустар қолданылады. Жоятын заттармен бірге диметилфталат, дибутилфталат, диэтилфталат сияқты үркіткіш заттар да бар. Жаңа дезинфекциялық заттарды қолдануға рұқсат ету туралы бұйрығына сәйкес дезинфекциялық заттар тізімі толықтырылды. Олар натр гипохлориді-жузу бассейндерін залалсыздандыру үшін биоглюконат хлориксидінің 20 ерітіндісі, дезинфекциялық жуу заттары МСЖ-28, МСЖ-1, бентахлор, дезэф және дезинфекциялық заттар-бензилбензоаттың 20% сулы сабынды суспензиясы, сульфален, диброфос. Дезинфекциялық және дезинсекциялық заттар жылытылмайтын бөлмелерде, жарықтан тыс жерлерде, тығыз жабылатын ыдыста, басқа фармацевтикалық тауарлардан бөлек сақталуы керек.


Медициналық сүліктер

Медициналық сүліктерді емдеу тәжірибесінде 30 ғасыр бұрын қолданылып келеді. Сүліктермен емдейтін ғылымды гирудотерапия деп атайды, яғни латын тілінен “hіrudo” – сүліктер деген мағына береді. (Hіrudo medіcіnalіs – Медициналық сүліктер).

Сүліктердің терапевтикалық әсерлері үш факторлармен жүреді: бірінші – сүліктер тек рефлексогенді нүктені тістейді. Ол кезде керекті жерді іздестіреді, екінші факторы – сүліктер қан клеткаларына өзінің сілекейін жібереді, ал үшінші фактор – сүліктер қан буындарына таза механикалық ауырлықты шығарады. Сонымен қатар сүліктер адам ағзасына нейро-гумаральды әсерлер туғызады.

Гипертония, стенокардия, жүрек ишемия ауруларында, инфаркт алдындағы жағдайда, миакард инфарктісінде, атеросклероз ауруларында қолданғанда медициналық сүліктер жақсы терапевтикалық әсер көрсетпейді. Атеросклерозда, инсультте, тромбоз және бас ми буындарының эмболиясында сүліктер тек емдік құралдар болып қоймай, сонымен қатар бұл аурулардың асқыну профилактикасы болуы мүмкін. Сонымен қатар, гирудотерапия бауыр, бүйрек, өт қабынуында тиімді әсер көрсетеді. Сондай-ақ, медициналық сүліктерді басқа да медициналық бөлімдерде қолданылады.

Сүліктер (Hіrudo medіcіnalіs) - құрттар типіне (Annelіdes) ‘’Hіrudіnea’’ класына жатады. Олар бос өмір сүретін эктопаразитті, басқаларға жабысатын, қанмен қоректенетін құрттар. Қан сору ұзақтығы 40-60 минут, өткеннен кейін өзі сору орнынан түседі. Сүліктер майда жануарларға түссе, олардың қанын азайтып өлімге алып келеді.

Медициналық сүліктер әр түрлі су жағалауларында және де өзен жағасында, булақтарда көптеп кездеседі және сол жерлерде өмір сүреді. Бірақ, сүліктер ласты суларға төзімсіз болып келеді, сондықтан оларды өзен жағалауларынан алғанда лабораториялық тазалаудан өткізу қажет.
Медициналық сүліктер – биологиялық активті заттардың негізі.

Медициналық сүліктер 30 ғасыр бурын белгілі болғанымен, оларды дәрігерлер біраз уақытқа дейін емдік қасиетін білмей жүрді, содан кейін 18 ғасырдан бастап қолдана бастады.

1884 жылы К. Дьяконов сүлік денесінен экстракт алды. Медициналық сүліктер биологиялық активті заттардың негізгі көзі болып табылады, сондықтан олардан көптеген биологиялық активті препараттар алуға болады.

Гиалуронидаза – бұл фермент, гидролиздік бөлу реакциясын катализдеуге қатысады. Бұл фермент тірі табиғатта кең таралған: жылан уында және өрмекшілерде, бактерияларда, сүлік экстрактысында кездеседі. Бұл фермент адам ағзасында әртүрлі заттардың енуін, яғни кіруін, және т.б. заттарын жақсартуға қатысады.



Гистамин текті заттар – сүліктердің сілекейінде кездеседі. Сүліктердің сорғаннан кейін іздің қалуы осы құрамындағы гистамин текті заттарға байланысты.

Гирудин – 1884 жылы Хайкрафт сүлігінен экстракт алынған, ал экстракт құрамында гирудин бар екені анықталған, ол тромбин ферментінің арнайы ингибиторы болып табылады. Гирудин препараттары токсикалы болып табылмайды.

Псевдогирудин – медициналық сүліктерден бөлініп шыққан гирудинге плевдогирудин деп аталатын активсіз компонент қосылады. Гирудиннен айырмашылығы - онда валин компоненті кездеседі. Псевдогирудиннің молекулярлы массасы 5000 Д. Сонымен бірге, псевдогирудин құрамында цистеин және т.б. заттар табылған.

Бделлиндер – трипсин және плазмин ингибиторы болып табылады. Бірінші рет 1969 ж. гирудиннің коммерциялық препаратынан табылған. Бделлиндер плазмин және трипсин алидолитикалық активтілігін ингибирлеу қасиетке бейім. Бделлиндер аффинді хроматография жолымен алынған. Молекулярлы массасы 7000 (топ А) және 5600 (топ В) Д болатын полипептид түрінде кездеседі.

Эглиндер – ең бірінші гирудин препаратының құрамында табылған, олардың молекулярлы массасы 6600-6800 Д болатын полипептидтер тобынан құралған. Адамның гранулоцитдерінің нейтралды протеаздары деградация клеткасына кіреді, еритін протеаздар комплементарлы факторларды активтейді, қабыну жауабын жоғарылатады. Эглиндер таза күйінде алынған және олардың құрамы және физика-химиялық қасиеттері жеткілікті зерттелген. Эглиннің 1-ші құрамында С-да 70 аминоқышқыл қалдықтары жиналады.

Дестабилазды комплекс – Дестабилаза E-(y-Glu) – ₤ys изопептидаза медициналық сүліктердің сілекейінде 1986 ж. бірінші рет табылған. Фермент өзінің фибринолитикалық активтілігін изопентидтік байланысының гидролизімен қосылғанда көрсетеді. Дестабилаза электрофорезде үш сызық түрінде көрінеді. Ішкі күре тамырға еңгізгенде ағзадағы тромбыларды бузып, антипрокоагулянты потенциалын тез жоғарылатады.
Гирудотерапия ілімінің шығу тарихы және медицинада қолданылуы.

Гирудотерапия ерте заманнан келе жатқан ғылым. Сүліктерді ерте заманда 1500-300 жж. қолданды. Осы күнге дейін жетіп келген манускрипттерге, яғни бұл әдісті көптеген ғалымдар қолданып келгені. Мысалы: Колофолдағы Никандра (200-130 жж. Христос туылғанға дейін); кейін оны жалғастырғандар: Темисон (123-43 жж. Христос туылғанға дейін), Гален (131-200 жж.), Аэций (354-435), сонымен қатар Ибн-Сина (980-1037 жж.) Ибн-Сина өзінің үлкен “Канон” тәжірибесінде медициналық сүліктерге көп көңіл бөлді.

Лас сулардан, бақа бар сулардан ұсталған сүліктерден сақ болу қажет. Сүліктерді ұстап алғанда, олардың үстінде түрлі түстер, үстінде екі сызықты аурипигменттер болуы қажет. Сонымен бірге сүліктердің түсі көпшіл сарғыш, жалпақ, сүлік түсі бауырға ұқсас келетіндер жақсы, емдік болып табылады. Сүліктер адам қанын тереңнен сорып алады. Оларды қолданып алдында бір күн бұрын ұстау қажет. Содан кейін оларды алып іріңдерден, ластардан тазартып, орынды жуады, қызыл байқалғанша сүртеді. Будан кейін сүліктерді қолданылатын болса, оларды тұщы суға жібереді, онда сүліктер тазаланып шығады. Тазаланған сүлікті керекті жерге қояды. Егер сүліктер қанға толы болып орнынан ажырамай жатса, яғни уақыты өтсе, сүліктер денесіне немесе басына кішкене тұз себеді. Сүліктер түскеннен кейін оларды жинап алып қойылған жеріндегі қанды банкімен сорып тастау қажет. Егер қан тоқтамаса, үстіне түрлі қосылыстар себу керек, немесе басқа қан тоқтатқыш құралдармен жағу қажет. Егер кімде сүлік қоятын болса, онда алдын ала сүліктер чашкісімен дайын тұру қажет. Сүліктерді тері ауруларында, тері дақтарында, сепкілде және де т.б. ауруларда жақсы эффект көрсетеді.

Дәрігерлер сол ерте заманнан – ақ медициналық сүліктерді ми қозғалуында, бауыр, бүйрек ауруларында және де буын ауруларында, туберкулез, эпилепсия және де т.б. ауруларда қолданылатын болған.

Медициналық сүліктерді көбінесе ххІІІ және ХІХ ғасырдың 1-ші жартысында жиі қолданды. Ағзадағы сүйықтықтарға (қан, өт және т.б.) қан сүйықтықтарын теңесуі пайда болады деп есептеген. Сондай-ақ қан құю, қан алмастыру үрдісінде жиі қолданылатын болған. Өткен ғасырдың басында сүліктер “дәріхананың қызыл бұрышын” алған болатын. Бұл әдістің танымалдылығы төмендегі оқиғамен негізделген: “Францияда 50 млн-ға жуық сүліктерді күнде қолданған. Наполеонның айтуынша, сүліктердің ішіндегі тек 6 млн. Венгрияға импортталған. Ал 30 жылдары ХІХ жүз жылдықта Россияда емдеу мүмкіндігімен жылына 30 млн сүліктер қолданған. Сол жылдары жалпы қан жіберу және барлық ауруларда қолданған болатын. Қырымда және Кавказда соғыс жылдарда 1 адамға 100 ден 200-ге дейін сүліктер қойған”.

Сүліктер негізінен қанмен қоректенеді. Олар басқаларға, ұлуларға, балықтарға, суда жүзгіш кептерлерге, сонымен бірге майда жануарларға жабысады. Сүліктер негізінен ірі қара малдардың су ішу қубырларында көптеп кездеседі. Олар жылыға төзімді болады және узақ жолдарға шыдамды болады. Жылдың жылы кездерінде сүліктер көбінесе құбыр астарында тығылып жүреді, күнді, сәулелі күндері жүріп тамақ іздей бастайды. Су құбырларында су қалмай кеуіп кетсе сүліктер жерге терең жабылып алады, ал су келгенде қайтадан шыға бастайды. Жазда жынысы жетілген сүліктер көбеюге шығады. Кокондарын жерге жіберіп, онда жумыртқа туқымын өткізеді. Сүліктер 5 коконға дейін жібереді, әр қайсысында 20-30 туқым болады. Туқым дамуы орташа есеппен алғанда 1 ай, кокон ақ массасымен қоректенеді. Жетілу ылғалдылыққа, температураға байланысты кокондар өздерінің орнын тастап, өз бетінше өмір сүре бастайды. Сүліктер суық қыста жер қумарына жауылып, терең үйқыға кетеді. Керекті жағдайда сүліктер өзінің массасын көбейтеді. Лабораторияда олар 1-15 жыл (қосымша азық түсусіз) өмір сүреді. Бірақ, олар бір айда 1 рет қан сорып турады. Қолмен жасалған жағдайда сүліктер 4-6 жыл өмір сүре алады.

Сүліктер 33 сегменттен тұрады. Оның ішінде төртеуі алдыңғы сорғышты құрайды, ал 7-еуі артқы сорғыштарын құрайды. Денесі сырттан қапталған (кутикуламен) эпителий және сілекей клеткаларына бай болып келеді. Медициналық сүліктердің тек бір түрі - Hіrudo medіcіnalіs және үш түрлілігі бөлінген түрлері гирудотерапияда қолданылуы мүмкін:

1 - Hіrudo medіcіnalіs offіcіnalіs.

2 - Hіrudo medіcіnalіs medіcіnalіs

3 - Hіrudo medіcіnalіs orіentalіs

1 - Hіrudo medіcіnalіs offіcіnalіs – 2 сарғыш қызыл түсті сызық бөксесінде орналасқан. Ауыз қуысы және аяқты жағы жасыл түсті, бір түсті, қырынан қара түсті сызық байқалған.

2 - Hіrudo medіcіnalіs medіcіnalіs – жоғарғы бөксесінде төрт қара сызық, параллель болып келген, қара дақты, тамшы формалы болып келген.

3 - Hіrudo medіcіnalіs orіentalіs - қанық жасыл түсті, бөкселерінде ұзын сарғыш-қызыл сызықтары бар, қара төрт бұрышты дақпен қапталған, қара немесе жасыл дақтары байқалады, олар бірдей паралельді орналасқан.
Медициналық сүліктерді қою схемасы мен техникасы.


  1. Сүліктерді дайындау – гирудотерапия сеансына керекті сүліктер санын буындарға отырғызады. Егер сүліктер холодильникте сақталған болса, онда оны 5-8 сағат бөлме температурасында ұстап тұру қажет. Сүліктерді орналастыру алдында қысқару мүмкіндігіне мән беру қажет. Сүліктерді алақанға салып, саусақпен басып, ол кезде денесі қысқарады және тығыз, тегіс болады. Сүлікті қояр алдында 2-3 рет жуады, және тығыз жауып қояды.

  2. Пациентті даярлау – сүліктердің иіске сезімтал екенін ескеру қажет. Сондықтан тері аумағын жақсылап жуып, сүртіп, қояды. Теріні спиртпен өңдеп, содан соң стерильді мақтамен сүртеді, ол ыстық ауыз суда батырылған болу қажет, ол кезде мақтаны 2-3 рет тері қыздырғанша сүрту қажет. Егер сүлік денеге жабыспай, сормаса онда ол сүлік аш емес немесе сапасыз болып табылады.

  3. Сүлікті орналастыру – сүліктерді қоюдың көптеген жолдары бар; мензуркадан, пробиркадан немесе көлемі 100 мл болатын стакан қажет. Сүліктерді пробиркадан қою ыңғайлы емес, бірақ стоматологиялық емдеуде өте тиімді. Ең ыңғайлы стаканмен қою болып табылады. Стаканмен бірнеше сүліктер қоюға болады. Оны науқас адам денесіне стаканды қатты басып тұрып қояды. Сосудтың көлемі аз болған сайын, сүліктер тез 5-10 мин ішінде сорып тастайды. Одан соң, стаканды жайлап сүліктен ала бастайды. Пациентте әдетте ауырсыну сезімдері бірінші минуттарда байқалады, ол кезде сүлік дене терісін тістеу үрдісі жүріп тұрады. Бұл ауырсынуларды науқасқа алдын ала хабарлап қою қажет. Кейіннен сүліктердің анальгизирлеуші қасиеттеріне байланысты ауырсынулар жойылады. Сүліктер қойылғаннан кейін және шыны алынғаннан кейін міндетті түрде сүлік астына марлі қою қажет, ол сұйықтың денеге тимеу үшін жасап қояды. Дені сау және аш сүлікті қойғанда процедура 50-60 минутқа созылуы мүмкін. Сеанс аяқталғаннан кейін қолданыста болған сүліктерді формалин ертіндісіне, нашатыр спиртіне салып қояды.

  4. Жараны қадағалау – сүліктер толығымен сорып біткеннен кейін және өзі орнынан түскеннен кейін сорған жерде жара қалады, ол жара біраз уақыт бойы қан ағып тұрады (6-24 сағ, ал кейде оданда көп). Бұл болатын құбылыс және қан тоқтатудың қажеті жоқ. Жара үстіне асептикалық таңу қойып, оны қоймай турып жараны йиодпен жағып қояды. Жара үстіне міндетті түрде мақтаны көптеп салу қажет. Келесі күні таңбаны ауыстырады. Егер қан кету тоқталса, онда жара үстіне кішкене жуқа мата қою қажет. Келесі күндері жараны тек йод ертіндісімен өңдеу керек. Науқасқа 3-5 тәуліктен кейін ванна қабылдауға болады.


Медициналық сүліктерді дәріхана жағдайында сақтау.

Сүліктерді дәріхана жағдайында шыны немесе пластикалық ыдыста көлемі 2/3, екі тәулік бойы тұрып қалған суда сақтайды. Егер сүліктер бөлме температурасында турған болса, онда оны 2-3 рет (аптасына) тұрып қалған жуып қояды. Егер шыныдағы су түсін жиі өзгертетін болса, онда сүліктерді жиі жуып туру қажет.

Медициналық сүліктерді аранайы үй-жайларда сақтайды, онда жарық болуы қажет және оларда дәрі-дәрмек иісі болмау керек. Температураның күрт ауытқуына жол берілмеуге тиіс, өйткені будан сүліктер өліп қалады. Сүліктерді дәріханада 50-100 сүлікке арналған, 3 литр суға есептелген, мойыны кең шыны сауыттарда ұстау қажет. Сүліктердің таралуына жол бермеу үшін сауытты тығыз салфеткамен немесе қос қабатты дәкемен жабады және жіппен немесе резеңкемен буып тастайды. Сүліктерді сақтауға арналған су таза болу қажет, онда хлор, пероксид қосындылары, ауыр металдар тұздары, механикалық ластану болмау қажет, бөлме температурасы сақталуға тиіс. Сауыттағы суды күнде ауыстырып тұруға тиіс, ол үшін оны күн ілгері қолданудан екі тәулік бурын дайындап қойған жөн. Суды ауыстырған жағдайда сауыт қабырғаларын іш жағынан шаяды, будан кейін ыдыстың мойынын дәкемен жабады және суды сол арқылы құйып алады. Сауытқа 1/3 банкі таза су құйяды. Сүліктерді ұстаған кезде барынша тазалық ұстау талап етіледі.


Сабақтың мазмұны:

Өз бетінше атқаратын жұмыс:

1 тапсырма

Жұмыс дәптеріне ішуге арналған негізгі емдік сулардың классификациясын жазу.
2 тапсырма.

Дәріханадан босатылатын жұғыш, парфюмерлі-косметикалық, дезинфекциялық, дезинсекциялық заттардың тізімін жазу.


3 тапсырма.

Концентрлі қышқылдармен жұмыс істегенде техникалық қауіпсіздігін жазу.


Оқытушылармен бірге атқаратын жұмыс: (Ситуациялық есеп)

  1. Дәріханаға минералды сулар түсірілді, фармацевт оларды қабылдап, подвалға тығып жағын жоғары қаратып сақтауға қойды. Осы дұрыс істеліндіме? Дұрыс емес, минералды сулардың емдік сапасын және тығындары атылып кетпеу үшін ұзыннан жатқызып сақтау керек.

  2. Дәріханаға реактив ретінде концентрлі күкірткі қышқылы мен азот қышқылы жеткізілді. Олар кәрзеңкеде болған еді, бірақ фасовщиктер оларды кәрзеңкеден алып, темірден жасалған торға салып қойды. Олар дұрыс іңстедіме? Жоқ, дұрыс емес. Концетрлі қышқылдары бар баллондарды ағаштан істелінген кәрзеңкелерден алуға болмайды. Себебі, концентрлі қышқылдар құйылған баллонда төгілсе күйіп қалуға әкеліп соқтырады.


Тақырып 10: Өрт қауіпті және жарылғыш дәрілік заттардың сақталуы.

Медициналық газдар.

таҚырыптыҢ маҢыздылыҒы:

Осы тақырыпты білу студенттерге өрт қауіпті және жарылғыш дәрілік заттардың дұрыс сақтауды ұйымдастыруды үйретеді. Дәрілік заттарды сақтау олардың емдік қасиетін, агрегаттық жағдайын, түрін жоғалтпауына жағдай жасалады, оларды бұзылудан сақтайды. Сонымен қатар осы топ дәрілік заттармен жұмыс істегенде техника қауіпсіздігін білудің маңызы зор. Медициналық тәжірибеде өрт қауіпті және жарылғыш заттар кеңінен қолданылады. Бұларды дұрыс сақтамау өртке немесе қопарылысқа әкелуі мүмкін.

Сондықтан осы топ дәрілік заттардың сақталуын дұрыс ұйымдастырудың маңызы үлкен. Ал медициналық газдарға оттегі және азот тотығы жатады. Олар емдеу мекемелерде біріншілік көмек көрсеткенде, травма алғанда, операцияларда қолданылады. Осы тақырып бойынша алынған тағылымдар мен білімдер болашақ тәжірибелік жұмыстарында қолданылады.
Сабақтың мақсаты:

Студенттерге дәріханалық мекемелерде тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың номенклатурасымен, сақталуын ұйымдастырумен таныстыру.

Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың физикалық, химиялық қасиеттері, дәріхананың қор сақтау бөлімінің жұмысын ұйымдастыру. Фармацевтикалық істің нормативті актілері, бұйрықтары білімдері негізінде
Студенттер жасай алуға тиіс:


  • тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттарды топтастыруды;

  • тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың сақтау орындарын жабдықтауды;

  • осы топ дәрілік заттармен жұмыс істегенде техника қауіпсіздігін сақтауды;

  • дәріханалық мекемелерден тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттарды босатылуын және сақталуын ұйымдастыруды;

  • медициналық газдарды топтастыруды;

  • медициналық газдарды қамсыздандырушылардан қабылдауды және оларды дәріханалық мекемелерден босатуды;

  • дәріханалық мекемелерде медициналық газдардың сақталуын ұйымдастыруды.


Студент білуге тиіс:

  • тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттар туралы түсінікті.

  • тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың химиялық, физикалық қасиеттерін.

  • осы топ дәрілік заттардың техника қауіпсіздігін, сақталу ерекшеліктерін.

  • оттегі баллонының құрылысын, таңбалануын.

  • редуктордың құрылысы мен қолдануын.

  • оттегі баллонының қолдануын, техника қауіпсіздігін.

  • оттегі жастықшаның сапасына қойылатын талаптарды.



Осы таҚырып бойынша баҚылау сҰраҚтары:


  1. Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттар туралы түсінік.

  2. Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың физикалық, химиялық қасиеттеріне байланысты топтасуы.

  3. Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың сақтау бөлмелеріне қойылатын талаптар.

  4. Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттардың орналастырылуының, сақталуының негізгі принциптері.

  5. Тез тұтанғыш және жарылғыш заттарды қабылдау, фасовкалау, босату ерекшеліктері.

  6. Тез тұтанғыш және жарылғыш дәрілік заттармен жұмыс жасағанда техника қауіпсіздігі.

  7. Оттегі баллонның құрылысы. Маркировкасы. Редуктордың құрылысы және қолданылуы.

  8. Оттегі жастықтың сапасына қойылатын талаптар, оттегі жастықтың қолданылуы.

  9. Оттегі баллондардың қабылдану ережелері. Оттегі баллондардың эксплуатациясы. Техника қауіпсіздігі.

  10. Оттегі баллондардың сақталуы және тасымалдануы. Дәріханалық мекемелерден оттегін босату ережелері.

  11. Баллондағы азот тотығының сақталуы.



АҚпаратты-дидактикалыҚ блок
Физика-химиялық қасиеттеріне байланысты өрт тудыратын заттар жеңіл жанатын және жеңіл тұтанатын, ал қопарылыс туғызатын заттар қопарғыш және қопарылыс тудыратын болып бөлінеді.

Бұл заттарға мыналар жатады:



  1. Жарылғыш заттар-нитроглицерин.

  2. Жарылғыш қаупі бар заттар-калий перменганаты және күміс нитраты.

  3. Жеңіл тұтанатын заттар-спирттік және эфирлік экстрактілер, эфир, скипидар, сүт қышқылы, хлорэтил, коллодий, клеол, Новиков сұйықтығы, органикалық майлар, рентгендік пленкілер, этил спирті және спирт ерітінділері, ацетон, хлороформ

  4. Жеңіл жанатын заттар-байлап таңу материалы, күкірт, глицерин, өсімдік майлары, дәрілік өсімдік шикізаты.

Қауіпті және қопарғыш заттарды сақтайтын складтар жанбайтын және тұрақты сөрелермен арнайы жабдықталуы керек. Электропроводкалар және электрожабдықтар қабырғаға кіріп тұруы керек, немесе труба ішінде болуы керек. Электрошамы герметикалық арматурада, сөндіргіштер коридорға болу керек.

Жеңіл жанғыш сұйықтықтар 100кг мөлшерден жоғары арнайы бөлек ғимаратта шыны немесе металдық ыдыста сақталуы тиіс.

Дәріханаға тауар түскен соң тез арада оны сақтайтын орнына жеткізу керек. Бірнеше дәрілік затты бір бөлмеде босатуға қатаң тиім салынады.

Өрт қауіпті және қопарғыш заттарды қоймада сақтағанда, әр бөлменің есігінің сыртында анық көрінетін жазумен мынандай жазулар жазылуы керек: “Қауіпті”, “Қопарғыш”, “Шылым шегуге болмайды”, “Өрт қауіпінде мына сымтетікке хабарлас”.

Өрт қауіпсіздігіне жауапты жолдас Ф.И.О.

Жұмысқа кірер алдында әрбір қызметкер өрт қауіпті, қопарғыш заттарды сақтау, алғаш жәрдем көрсетуді білу керек. Жылына бір рет қызметкерлердің осы сұрақ жөнінен білім тексеру, ол үшін арнайы квалификациялы комиссия құрылып, қорытындысы протоколда жазылуға тиіс. Барлық дәріханалық мекемелерде өрт сөндіргіш заттар болу керек. Мемлекеттік өртке қарсы бақылау органының талабына сай болу керек. Өрт қауіпті заттарды сақтау жеңіл жалындағыш және тез жанғыш заттардың негізгі қауіпті тез жануы, тез бұзылуы негізгі көзі ашық от, электр разряды алыс сақталуы керек. Сондықтан бұл заттарды сақтағанда және жұмыс жасағанда сақ болу керек. Бұл заттарды жылжыту су моншасында немесе спиралі жабылған плиткелерде жүргізілуі тиіс.

Бұл заттарды ашық ыдыстарда сақтауға тиым салынады. Бұл заттарды минералды қышқылдармен бірге, газдармен, жеңіл жанатын заттармен бірге сақтауға болмайды.

Калий перменганаты күкірт, органикалық майлар, эфир спирт, глицерин, органикалық қышқылдар және басқада органикалық қосылыстармен әсерлесуі және реакцияға түсуі әсерінен-қопарылыс береді. қоймаларда металл барабандарда, дәріханаларда аузы жақсы тығындалған штангластарда сақталады.

Нитроглицерин ерітіндісін жақсы тығындалған шыны ыдыстарда, салқын, жарықтан қорғалған жерлерде, оттан қауіпсіз жерлерде сақтау керек. Ыдысты жылжыту, оны өлшеу ақырындап, абайлап жүргізілуі тиіс, себебі төгілген нитроглицерин булану нәтижесінде қопарылыс тудыруы мүмкін. Кішкене ғана мөлшері теріге тисе улануға әкеліп соғуы мүмкін. (бас ауырады т.б.)

Эфирді сақтау кезінде (әсіресе ауамен әсерлескенде) асқын тотық түзіледі, бұл асқын тотық шайқау, соққы кезінде жарылыс беруі мүмкін. Сондықтан абай болу керек!

Өрттің тудыруы мүмкін затқа оттек балоны жатады. Дұрыс пайдаланбау және дұрыс сақталмау нәтижесінде оттек жанбайды, бірақ газдардың жануын қолдап отырады.

Өз бетімен атҚаратын жҰмыс:
1 тапсырма

Оттегі баллондардың қабылдану, пайдалану ережелерін жазыңыз.


2 тапсырма

Баллондағы азот тотығымен жұмыс жасау ережелерін және оның сақталуын жазыңыз.



Тақырып 11: Сынақ сабағы

ТаҚырыптыҢ Өзектілігі:

Өткізілген тақырыптар бойынша теориялық білімдерді және тәжірибелік тағлымдарды бекітуді ұсынады. Көрсетілген бақылау фармацевтикалық тауартанудан оқу материалын меңгерілуіне көмектеседі.



Сабақтың мақсаттары:

Фармацевтикалық қызметтің саласында нормативті-техникалық құжаттарды және заңдылық актілер негізінде студент білуге тиіс:



  • тауар өткізу жүйесінің деңгейлерінің топтасуын.

  • дәріханаларды тауарлармен қамтамасыздандыру мекемелердің мақсаты мен міндеттерін.

  • тауарлармен қамсыздандыру жөнінде келісім шартты құрастыру тәртібін.

  • фармацевтикалық ұйымдарға тауарлардың келіп түсу құжаттарын;

  • фармацевтикалық тауарлардың топтасуы;

  • фармацевтикалық тауарлардың ассортиментін;

  • орау-буу заттардың, ыдыстардың топтасуын;

  • орау-буу заттардың тұтынушы қасиеттерін бағалануы, номенклатурасы, техникалық талаптарын;

  • дәрілік заттардың фармакологиялық топтары, токсикологиялық қасиеттері, агрегаттық жағдайы, физика-химиялық қасиеттері бойынша топтасуын;

  • әр түрлі топтардағы тауарлардың сақталуына қойылатын жалпы талаптарын;

  • дәрілік препараттардың физика-химиялық қасиеттерін;

  • дәрілік өсімдік шикізаттың және дайын дәрілік заттардың сабақталуын.

Студент жасай алу керек:

  • фармацевтикалық тауарлардың өткізу бойынша жұмысын ұйымдастыруды;

  • қамсыздандырушылардан тауарларды қабылдау кезінде құжаттармен жұмыс жасауды;

  • қамсыздандырушылармен есептесуді безендіруді;

  • фармацевтикалық тауарлардың тауартанулық талдауы жүргізуді;

  • қабылдау актін толтыруды;

  • қамсыздандырушыларға арыз хат толтыруды;

  • ассортименттің сапалық көрсеткіштерін анықтауды;

  • фармацевтикалық тауарларға тұтынушылық сұраныс талдауын жүргізуді;

  • ыдыстардың және орау-буу заттардың дәріханалардың өндірістік қызметінде дұрыс іріктеуді және қолданылды;

  • ыдыстардың, орау-буу материалдарының сақталу тәртіптерін ұйымдастыруды;

  • дәрілік заттардың және ММЗ – сақталу бөлмелерін жабдықтауды;

  • топтасуға байланысты дәрілік заттарды орналастыруды;

  • дәрілік заттарды дұрыс сақталуына жағдай жасауды.


Сабаққа дайындалу сұрақтары:

  1. Тауар өткізу жүйе деңгейлерінің топтасуы.

  2. Қазақстан Республикасында фармацевтикалық саланың дамуы.

  3. Қазақстан Республика фармация комитетінің, медициналық және фармацевтикалық өнімнің мақсаты мен міндеттері.

  4. Дәріханалық қойманың, фирманың, дәріхананың мақсаты мен міндеттері.

  5. Фармацевтикалық өнімнің импортын және экспортын лицензиялау.

  6. Тауарлармен қамсыздандыру үшін келісім шартты құру, керекті құжаттарды толтыру.

  7. Дәріханалық қоймаға фармацевтикалық тауарларды қабылдау және оны құжатты толтыру.

  8. Қамсыздандырушыларға арыз хатты жазу тәртібі.

  9. Қамсыздандырушылармен есептесу.

  10. Дәріханаларға тауарларды қабылдау тәртібі және құжаттық безендірілуі.

  11. Фармацевтикалық тауарлардың топтасуы. Код, кодтың құрылымы. Классификаторлар.

  12. Фармацевтикалық тауарлардың ассортименті. Класс, топ, түр туралы түсінік.

  13. Ассортименттің құрылымы жәй, күрделі, топтық, жайылған, жанама және аралас ассортимент туралы түсінік.

  14. Міндетті және бос ассортимент.

  15. Ассортименттің сапалық көрсеткіштері: ендігі, толықтығы, тереңдігі, қолдану, жаңалығы, тұрақтылығы.

  16. Ассортиментпен басқару.

  17. Орау-буу заттары туралы түсінік.

  18. Ыдыс дегеніміз не?

  19. Ыдыстардың топтасуы. (Мысалдар келтіріңіздер).

  20. Ыдыстарға және орау-буу заттарға қойылатын талаптар.

  21. Дәрілік заттарды өндіруінде қолданылатын тығындау материалдардың түрлері.

  22. Ыдыстардың және орау-буу заттардың техникалық деңгейін бағалаудың негізгі шектері.

  23. Орау-буу заттардың жаңа түрлерін жасаудың негізгі бағыттары.

  24. Орау-буу заттардың арнайы түрлері.

  25. Сақтау ерекшеліктеріне байланысты дәрілік заттардың топтасуы.

  26. Дәрілік заттарды және медициналық мақсатта қолданылатын бұйымдарды сақталуына ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар. Дәрілік заттарды орналастыру принциптері.

  27. Дәрілік заттардың физика-химиялық қасиеттеріне байланысты сақтау ерекшеліктері.

  28. Дәріханаларда есірткі, улы және әсері күшті дәрілік заттардың сақталу ерекшеліктері.

  29. Дайын дәрілік заттардың сақталуы.

  30. Дәрілік өсімдік шикізаттың сақталу ерекшеліктері

  31. Дәрілік заттардың қолдану мерзімін бақылау.

  32. Минералды сулар, сипаттамасы, классификациясы.

  33. Химиялық реактивтердің топтасуы, сақталу ерекшеліктері. Техника қауіпсіздігі.

  34. Дезинфекциялық, дезинсекциялық заттар. “Олардың қолданылуы, номенклатурасы, сақталу ерекшеліктері”.

  35. Жуғыш, парфюмерлі косметикалық, тазалық гигиеналық заттардың номенклатурасы, сақталу ерекшеліктері.

  36. Бделлотерапия туралы түсінік. Сүліктердің емдік қасиеттері.

  37. Медициналық сүліктердің сақталу ерекшеліктері. Дәріханадан босату тәртіптері.

  38. Резеңке – көп компонентті жүйе. Резеңкеден жасалған бұйымдардың жасалу әдістері.

  39. Резеңке сапасының физикалық-механикалық көрсеткіштері.

  40. Тазалық және гигиеналық бұйымдардың сапасын тексеру, сақталуын ұйымдастыру.

  41. Латекстан жасалған бұйымдар сипаттамасы, қолданылуы, тауартанулық талдауы.

  42. Медициналық гипс. Алынуы, қасиеттерін тексеру.

  43. Мақта, оның түрлері. Мақтаның тауартанулық талдауы.

  44. Алигнин, түрлері. Сапасына қойылатын талаптар.

  45. Медициналық дәке. Дәкенің тауартанулық талдауы.

  46. Лейкопластерлер. Сипаттамасы, түрлері, шығару формалары.

  47. Байлап-таңу заттардың сақталуы, тасымалдануы.

  48. Тез тұтанғыш және тез жарылғыш дәрілік заттардың физикалық, химиялық қасиеттеріне байланысты топтасуы, сақтау ерекшеліктері.

  49. Оттегі баллонның құрылысы. Маркировкасы. Редуктордың құрылысы және қолданылуы.

  50. Оттегі және азот баллондардың сақталуы және тасымалдануы. Дәріханадан босату ережелері.

Ақпараттық-дидактикалық блок

Барлық ақпараттық материал алдығы сабақтардың әдістемелік нұсқауларында берілген.



Сабақтың мазмұны

Студенттердің білім деңгейін анықтауға арналған тест бақылауын жүргізу.

Билет бойынша бағдарламалық бақылау жүргізу. Тәжірибелік тағылымдарын бақылау.

Тестілік тапсырмалар:


  1. Тауартану пәні нені оқытады:

а) тауардың тұтынушылық қасиетін

б) тауардың тұтынушылық сапасын

в) тауардың тұтынушылық құнын

г) тауарлардың түрлерін

д) сұраныс және ұсыныс заңдарын


  1. Тауартанулық іс-әрекеттің (қызметтің) нысаны болып саналады:

а) өнім

б) тауар


в) шикізатпен жартылай фабрикаттар

г) құрал-жабдықтар




  1. Төменде көрсетілген жағдайлардың қайсысында сауда актісі құрылады:

а) тасымалдаушы құжаттарда көрсетілген атауға, салмақтарға, жүк орындарының санына сәйкес болмаған жағдайда

б) жүкті жіберушімен накладнойға қосылып жіберген құжаттарды жоғалтқан кезде

в) бекітпелі-пломбаланған қондырғылар жоқ болған жағдайда

г) нормативті-техникалық құжаттарға

д) фармакопеялық статья жоқ кезде


  1. Қолдану құжаттардың түрлері:

а) паспорт

б) ГОСТ


в) ФС

г) ҚР ДСМ бұйрығы

д) лицензия


  1. Іс-әрекеттің (қызметтің) көлеміне қарай лицензия бөлінеді:

а) жылдық

б) жарты жылдық

в) тоқсандық

г) бір уақытылық

д) генералды және бірыңғай


  1. Лицензия безендіріледі:

а) тауардың бір түріне

б) тауардың бірнеше түріне

в) лицензияның түріне байланысты

г) уақыт мерзіміне байланысты

д) тауар көлеміне қарай


  1. Жабдықтаушымен сапасыз өнімді қамтамасыз еткен жағдайда не істеу керек:

а) арыз-хат жазу керек

б) сотқа шығымдану керек

в) акт, жабдықтаушыға претензиялық жазу керек

г) мемлекеттік арбитражға шағымдану керек

д) сапасыз тауарды шығынға жазу керек


  1. Фармацевтикалық тауардың қабылдауымен айналысатын дәріханалық қойманың бөлімін көрсетіңіз:

а) экспедициялық бөлім

б) жабдықтау және сату бөлімі

в) қор сақтау бөлімі

г) қабылдау бөлімі

д) тауарлардың жинақтау бөлімі


  1. Қандай құжаттар бойынша тауарлар дәріханалық қоймаға келіп түседі:

а) тауарлы-көліктік накладной, қабылдау-өткізу акті

б) тапсырыс-талап, шөт-фактура

в) көліктік накладной, зауыт шоты, сапа сертификаты

г) келісім шарт, сенім хат

д) қабылдау акты, шот-фактура


  1. Дәріханалық қоймаға келіп түскен және дәріханалық қоймада НТҚ барлық талаптарына олардың сапасының сай болуына әрбір сериялық лабораторлы тексеруді жүргізетін препараттарға жатады:

а) новакаин, иньекцияға арналған ұнтақ

б) ацетилсалицил қышқылы, ұнтақ

в) этазол 0,5

г) фитолизин

д) беналгин


  1. Дәріханалы қоймаға медициналық және фармацевтикалық өнімді жабдықтау үшін керек:

а) келісім шарт жасау керек

б) тапсырма-өтініш жазу керек

в) жабдықтау туралы актті құрау керек

г) сенім хат жазу керек

д) шот-фактураны жазу керек


  1. Қандай құжат негізінде тауар дәріханалық қойманың қабылдау бөлімінен оперативтік бөліміне өткізіледі:

а) тауарлы-көліктік накладной

б) қабылдау акті

в) шот-фактура

г) есептеп шығару акты

д) сөрелік картішке


  1. Дәріханалық қоймадағы қабылдау комиссияның негізгі міндеті:

а) жабдықтаушыдан тауарды қабылдау және оны дәріханаға өткізу

б) тауарды жинақтау және оны қойма бөлімдеріне өткізу

в) тауардың сақталуын ұйымдастыру

г) тауарлық сараптама

д) тауартанулық талдауды жүргізу


  1. Дәріханалық қоймадағы қабылдау комиссияның құрамына кіреді:

а) қабылдау бөлімінің меңгерушісі, оперативтік бөлімнің меңгерушісі, аналитик

б) дәріхана меңгерушісі, аналитик

в) қабылдау бөлімінің меңгерушісі, қор сақтау бөлімінің меңгерушісі, тәуелсіз ұйымның өкілі

г) дәріханалық қойманың меңгерушісі, бас бухгалтер, тауартанушы

д) “Фармация” АҚ бас директоры, дәріханалық қойманың меңгерушісі, бас бухгалтер


  1. Улы, есірткі дәрілік заттарды дәріханалық қоймада қабылдау жүргізіледі:

а) қабылдау бөлімінде, талдауға сұрыптау жүргізіледі және нәтиже алынғанға дейін олар сейфте сақталады

б) лезде улар және есірткілер бөліміне жіберіледі, қабылдау комиссияның барлық мүшелері мен улар мен есірткілер бөлімінің меңгерушісінің қатысында талдауға сұрыптау жүргізіледі

в) қойма меңгерушісінің, “Фармация” АҚ бас директорының қатысында және есірткіге қарсы бөлімге сақтауға беріледі

г) экспедициялық бөлімде, кейін дәріханаға босатылады

д) қабылдау бөліміне ІІБ қатысында


  1. Буып-түю:

а) дәрілік заттарды орналастыратын сиымдылық

б) сыртқы орта әсерінен, зақымданудан және жоғалудан өнімді сақтауды қамтамасыз ететін заттар немесе заттардың жиынтығы

в) орауыш қағаз

г) ыдысқа буып-түю үрдісі

д) тауарды орналастыру


  1. Ыдыстар жіктеледі:

а) дайындалу материалы бойынша, беріктілік дәрежесі бойынша, белгіленуі бойынша, түрі бойынша, құрылысына байланысты

б) белгіленуі бойынша, ыдыстардың түріне қарай, буып-түю түрі бойынша

в) айналымы бойынша, дәрілік форманың түрлері бойынша, қолдануына қарай

г) физика-химиялық қасиеті бойынша

д) қорғау дәрежесі бойынша, зақымдаушы


  1. Ыдыс деп:

а) сыртқы ортаның әсерінен өнімді қорғауды қамтамасыз ететін заттар немесе заттардың жиынтығы

б) дәрілік заттарды орналастыратын сиымдылық

в) буып-түюге арналған заттар

г) тауарды орауға арналған буып-түю материалы

д) дәріханалық ыдыс


  1. Дәрілік заттарды және медициналық белгіленуі бар бұйымдарды сақтау ДСМ қандай бұйрығымен реттеледі:

а) 673, 711

б) 238, 428

в) 1475,55,673

г) 689,382,520

д) 59,420


  1. Дәрілік заттарды және медициналық мақсаттарға бұйымдарды сақтауға арналған бөлімдегі температураны және ауаның ылғалдылығын тексерудің мерзімділігін көрсетіңіз:

а) күніне 1 рет

б) жылына екі рет

в) аптасына 1 рет

г) айына 1 рет

д) тоқсанына 1 рет


  1. Дәрілік заттарды сақтайтын бөлмеде бөлек орналастырады:

а) физикалық қасиетіне және белгіленген сақтау мерзіміне сәйкес қораптау әдісі, химиялық құрылымы, физика-химиялық қасиеті бойынша

б) токсикологиялық, фармакологиялық топтары, физика-химиялық бойынша белгіленген сақтау мерзімдерін ескере отырып, “Антро” массаларын қолдану әдістеріне байланысты

в) қолдану әдісін (сыртқы, ішкі) дәрілік формасына байланысты сыртқы ортаның әртүрлі факторларының әсеріне сәйкес

г) серия және сақтау мерзімі бойынша

д) атауы, қолдану әдісі және белгіленуі бойынша


  1. Резеңке бұйымдарын сақтауға арналған бөлменің ылғалдығын сақтау үшін қандай заттарды қоюға ұсынылады:

а) хлороформы бар құтылар

б) 2% карбол қышқылының сулы ерітіндісі немесе суы бар құтылар

в) 5% аммиак ерітіндісі бар құтылар

г) кальции хлориді ерітіндісі

д) 3% сутек асқын тотығының ерітіндісі бар құтылар


  1. Дәріханадағы заттық-сандық есепке алынады:

а) осарсол

б) димедрол

в) дикаин

г) платифиллин гидротартарты

д) дигитоксин


  1. Дәріханада есірткі дәрілік заттарды сақтайды:

а) шкафта

б) сейфте

в) сейфтің бөлек ішкі жабылатын бөлмеде

г) дәріхана меңгерушісінің бөлмесінде




  1. Өте улы заттарға жатады:

а) кодеин фосфат

б) дигитоксин

в) сулема

г) морфин гидрохлориді

д) күміс нитраты


  1. Заттық-сандық есепке алынатын улы дәрілік затқа жатады:

а) димедрол

б) стрихнин нитраты

в) атропин сульфаты

г) промедол

д) элениум


  1. Есірткі дәрілік заттарға жатады:

а) фенобарбитол

б) оменопол

в) осарсол

г) сынап дилориді

д) элениум


  1. Сақтау бөлмесінің температурасын және ауа ылғалдылығын бақылау жүргізіледі:

а) термометрлермен, гигрометрлермен

б) термометрмен, барометрмен

в) амперметрлермен, психометрлермен

г) термометрлермен, потенциометрлермен

д) жүргізілмейді


  1. Дәріханада төмен температураның әсерінен қорғауды талап ететін дәрілік заттар қандай температурада сақталынады

а) 0 ден+50 С дейін

б) +90 С төмен

в) +90 С аса

г) тоңазытқышта

д) термостатта


  1. Өте улы дәрілік заттарды сақтайды:

а) металдық шкафта

б) сейфта

в) сейфтің ішкі бөлек жабылатын бөлімінде

г) бөлек бөлмеде

д) дәріхана меңгерушісі бөлмесінде


  1. Дәріханада дәрілік өсімдік шикізаты сақталынады:

а) қаптарда қараңғы бөлмеде

б) желдетілмейтін бөлмеде, жылтқыш құралдардан алшақ жерде

в) құрғақ желдетілетін бөлмеде, шыны метал ыдыстарда, қақпағы бар жәшіктерде

г) құлыптанатын шкафта

д) күн түсетін бөлмеде 200 С темепературадан және 70% ауа ылғалдылығынан


  1. Дәріханада кептірілген шырынды жемісті сарайлық кеміргіштерден сақтау үшін қолданылады:

а) аммиак ерітіндісі

б) 2% карбол қышқылының ерітіндісі

в) хлороформ

г) формальдегид

д) наркозға арналған эфир


  1. Құрамында жүрек ликозидтері бар дәрілік өсімдік шикізаттарына қойылатын ерекше талаптарға жатады:

а) сөрелік кәртішкенің толтырылуы

б) тек металдық ыдыста сақталуы

в) сейфте сақталуы

г) биологиялық белсенділігі бар екендігіне қайта тексеру жүргізілуі

д) қосымша қасында амонилі көмір қышқылы бар құтыны орналастырады


  1. Байлап-таңу материалдары қолданылады

а) дәрілік заттарды қораптау үшін

б) байлап-таңудан, құрғақ жағын сулы жағынан бөліп ажырату үшін

в) хирургиялық араласу және байлап-таңу кезіндегі операциялық алаңы және жараны құрғату үшін, жараны тампондау кезінде

г) тауарлық қораптарды жинақтау және тасымалдау үшін

д) гипсті байлап-таңу үшін


  1. Байлап-таңу материалдарына қойылатын ерекше талап:

а) зиянсыздық, беріктік, гигроскопиялық, бейтараптық

б) түсінің, басқада қоспалардың жоқ болуы

в) созылғыштығы, бөлініп кетуге тұрақтылығы

г) суды құрғату қасиеті

д) дымқылдатқыштығы, құрғақтығы


  1. Медициналық мақта бөлінеді:

а) гигроскопиялық және компресстік

б) гигроскопиялық және құрғақ

в) бейтараптық және көзге арналған

г) хирургиялық және гигроскопиялық

д) тек емдеу мекемелерде және кең машықтануда қолданылады


  1. Медициналық мақсатта шығарылады:

а) стерильдік мақта

б) стерильдік емес мақта

в) стерильдік және стерильдік емес мақта

г) мақта және мақталы-визкоды

д) таңғыш қалақты және жараны таңу үшін


  1. Стандартқа сәйкес медициналық, гигроскопиялық мақталарды келесі түрін ажыратады:

а) көзге арналған, хирургиялық және гигиеналық тұрмыстық

б) хирургиялық және тұрмыстық

в) көзге арналған және гигиеналық

д) барлық жауаптар дұрыс




  1. Мақта қағаздық дәкенің копилярлығы аспау керек:

а) 5-8 см/г

б) 10-12 см/г

в) 25-27 см/г

г) 36,6-37 см/г

д) 0,1-1 см/г


  1. Бу стерилизаторында байлап-таңу материалдарын стерилизациялау ұзақтығы мен температуралық тәртібі:

а) 1200 С-та 60 мин бойы

б) 1200 С-та 45 мин бойы

в) 1200 С-та 180 мин бойы

г) 1800 С-та 45 мин бойы

д) 2200 С-та 45 мин бойы


  1. Өнеркәсіп байлап-таңу заттарын жасап шығару үшін келесі дәкелердің қайсысын шығарады:

а) мақта қағаздық және синтетикалық

б) металдық және тоқыма шөрбақтық

в) гигроскопиялық және компресстік

г) өңделіп бітпеген және ағартылған

д) барлық жауаптар дұрыс


  1. Медициналық гипстің сапасын бақылау

а) дымқылданғыштығын және капилярлығын анықтау

б) органолептикалық бақылау және ұстап алу қасиетін анықтау

в) химиялық құрамын және кристалданған судың бар болуын анықтау

г) сорып алу қасиетін анықтау

д) барлық жауаптары дұрыс


  1. Резеңке бұйымдарын сақтаған кезде ауаның керекті салыстырмалы ылғалдылығы:

а) 40% дейін

б) 50%


в) 65% және жоғары

г) 36,6%


д) 80% және жоғары


  1. Резеңкелік бұйымдарды жасау үшін қолданылатын каучуктар бөлінеді:

а) синтетикалық және жартылай синтетикалық

б) синтетикалық және табиғи

в) жартылай синтетикалық және табиғи

г) табиғаттық және табиғи

д) шетелдік және отандық


  1. Резеңкелік бұйымдарды стерильдейді:

а) автоклавта

залалсыздандырады

б) суда қайнатады

в) антисептиктер ерітіндісінде химиялық залалсыздандырады

г) аталғандардың барлығы

д) барлық жауаптар дұрыс емес




  1. Резеңкелердің сапасын бағалау үшін оның қандай физика-химиялық қасиеттері бақыланады:

а) үзіліп кетуге тұрақтылық

б) иілгіштігі

в) қалдық түрін өзгеру созылуы

г) барлық жауаптары дұрыс

д) үзілгіштігі


  1. Қалың қабатты резеңкелік бұйымға жатады:

а) грелка, мұз салғыш

б) зондтар, катетерлер

в) астына қоятын кленка

г) қалқан, емізіктер

д) саусақшалар, презервативтер


  1. Минералды сулар:

а) жер астындағы сулар

б) жер асты сулар

в) арнайы әсері бар минералды тұздардың және биологиялық белсенді заттардың көп мөлшерінен тұратын сулар

г) дистилденген су

д) ауыз суы


  1. Орналасу жері бойынша минералдық сулардың келесі түрлерін бөліп көрсетуге болады

а) платформалық, артезиандық; тау қасындағы және тау аралық, артезиандық; жарықты-өзектік, жер астындағы

б) жазықтық, таулық

в) орманды, далалық, теңіздік

д) барлық жауаптары дұрыс




  1. Минерализация дәрежесі бойынша минералды сулар жіктеледі:

а) аралас, біртекті

б) әлсіз минералды, орташа минералды, тұздылығы жоғары

в) хлорлы, гидрокарбонатты, сульфатты

г) көмір қышқылды, сульфитті

д) араласқан, минералды


  1. Иондық құрамы бойынша минералды сулар бөлінеді:

а) тұздар, қышқылдар, сілтілік

б) аниондар және катиондар

в) көмірқышқылды және сульфидті

г) хлоридті, гидрокорбонатты, сульфатты, натрилі, кальцилі, магнилі

д) аралас, бір текті


  1. Газдардың құрамы бойынша минералды сулар бөлінеді:

а) көмірқышқылды, сульфидті (күкірт сутектік, азотты, бромды және т.б.)

б)амиондар және катиондар

в) хлоридті, гидрокорбанатты, сульфатты

г) аралас, бір текті

д) инертті және ұшқыш


  1. Дәріханада сүліктер кең алқынды шыны құтыларда судан қандай есебі бойынша сақталады:

а) 100г суға 10 жеке түрі

б)200г суға 1 жеке түрі

в) 500г суға 1000 жеке түрі

г) 1 л суға 100 жеке түрі

д) 3 л суға 50-100 жеке түрі


  1. Сүлікті сақтау үшін құтыға суды құяды:

а) төбесіне дейін

б) банканың ұ дейін

в) банканың 1/3 дейін

г) мәні жоқ

д) барлық жауаптары дұрыс


  1. Сүліктер үшін суды ауыстырады:

а) күніге

б) аптасына 1 рет

в) айына 1 рет

г) 3 айға бір рет

д) жарты жылда бір рет


  1. Сүлікті сақтау үшін қандай суды қолданады:

а) минералды

б) дистилденген

в) иньекция арналған (стерильді)

г) кез келген

д) су құбырына (алдын ала тұрғызылған) немесе арықтық


  1. Физика-химиялық қасиетіне байланысты өрт қауіпті заттар бөлінеді:

а) жоғары және төмен температураларынан қорғауды талап ететіндер

б) өз-өзінен жанатын және сырттан қыздыру құралдарының әсерінен қорғауды талап ететіндер

в) сұйық газдар және азот тотығы

г) жеңіл жанатын және жеңіл өртенетін

д) жарылу қауіпті және жарылғыш


  1. Өрт қауіпті заттарды сақтауға арналған бөлмеге қандай талаптар қойылады:

а) бөлмеге оқшауланған, құрғақ, күн сәулесінен, атмосфералық жауын-шашынан, жер асты вуларынан қорғалған, механикалық ағымды-тартқыш желдеткіштерінен жасақталған болу керек

б) желдетілмейтін, құрғақ бөлмеде

в) күн сәулесінен қорғалған, салқын жерде

г) дәрілік өсімдік шикі заттармен бірге үй асты бөлмесінде

д) барлық жауаптар дұрыс


  1. Өрт қауіпті және жарылу қауіпті заттарда сақтауға арналған бөлме болу керек

а) басқа бөлмелерден 5м қышықтықта орналасуы керек

б) жанбайтын материалдан жасалып, басқа қойма ғимаратынан 20м және тұрған бөлмесінен 50м қашықтықта орналасуы керек

в) дыбыс және дыбыс қатарымен жабдықталады

г) асептикалық блокқа енгізіліп орналастырылған

д) барлық жауаптар дұрыс


  1. Өрт және жарылу қауіпті заттарды сақтауға арналған бөлмелердегі электр құбырлары болу керек:

а) қабырғаның үстінде

б) төбеде

в) еденде

г) сымтетік құбырларымен бірге

д) жарылу қауіпті қолданыста (құбырда тығылып қойылған)


  1. Жеңіл өртенетін заттарға жатады:

а) этил спирті және спиртік ерітінді

б) нитроглицерин

в) күміс нитраты

г) сынап дихлориді

д) жоғарыда аталғанның барлығы


  1. Жарылғыш заттарға жатады:

а) скипидар

б) нитроглицерин

в) глицерин

г) байлап-таңу материалы

д) дәрілік өсімдік шикізаты


  1. Жарылғыш қауіпті заттарға жатады:

а) скипидар

б) этил спирті

в) калий перманганаты

г) ацетон

д) байлап-таңу материалы


  1. Жеңіл жанғыш заттарға жатады:

а) дәрілік өсімдік шикізаты

б) нитроглицерин

в) калий перманганаты

г) күміс нитраты

д) скипидар


  1. Өрт және жарылу қауіпті дәрілік заттарды келесі жағдайларда сақтау қажет:

а) үй асты және жартылай үй асты бөлмелерінде

б) темір торлары бар бөлмеде

в) токсикологиялық топтары бойынша

г) біртектілік ережесі бойынша және олардың физика-химиялық, өрт қауіпті қасиетіне және қораптау түріне сәйкес

д) фармакологиялық топтары бойынша


  1. Жеңіл өртенетін және жанғыш сұйық заттары бар ыдыстардың толтыру дәрежесі:

а) толық толтырылған ыдыстарда

б) ыдыс көлемінен 90 пайызға

в) жартылай толтырылған

г) ыдыс көлемінен 70%




  1. Дәрілік заттардың сапасын регламенттейтін құжаттар:

а) МФ (мемлекеттік фармокопея)

б) МСТ


в) нұсқаулық

г) механикалық паспорт

д) технологиялық регламент


  1. Спринцовканың сиымдылығын анықтайды:

а) спринцовканың түбінде берілген нөмері бойынша

б) салмағы бойынша

в) ауаны шығарып, сумен толтыру арқылы

г) диаметрі бойынша




  1. Эсмарх сапты аяғының герметикалығын тексереді:

а) сумен толтырып, үстіне 5кг жүк ілу арқылы

б) ауа толтыру арқылы

в) диаметрін өлшеу арқылы

г) комплектілігі бойынша

д) сумен толтырып, 8 сағатқа іліп қояды, жоғалған су көлемі бойынша анықтайды


  1. Резеңкенің ескеруі – бұл:

а) қолдану мерзімінің аяқталуы

б) серпімділігінің, механикалық қаттылығының өзгеруі

в) түсінің өзгеруі

г) иісінің, механикалық қаттылығының өзгеруі

д) кебуі, жабысып қалуы


  1. Лейкопластерлердің түрлері:

а) фиксациялық, емдік

б) қан тоқтатқыш фиксациялық

в) гемостатикалық

г) емдік


д) фиксациялық


  1. Шприцтеу әдісімен алынады

а) хирургиялық қолғап

б) анатомиялық қолғаптар

в) катетерлер

г) жылытқыштар

д) мұз салғыштар


  1. Резеңке жылытқыштың су өткізгіштігін тексереді:

а) су тамшыларын сынау арқылы

б) жылытқышқа ауа толтырып, тығыз жабады, суға батырып басқан кезде – ауа көпіршіктері пайда болмау керек

в) эозин ерітіндісімен толтырып, 1 сағатқа ақ қағаз үстіне қояды, бояу болмау керк

г) сумен толтырып, 8 сағатқа іліп қояды

д) сумен толтырып, 10 сағатқа қалдырады, көлемін азаймау керек


  1. Төсенгіш дөңгелектер қолданылады:

а) жылытуға

б) жуып-шаюға

в) тамақтандыруға

г) ұлпалардың ойылуынан сақтауға

д) қуыстарды жуып-шаюға


  1. Спринцовканың активтілігін тексереді:

а) деформацияға төзімділіг

б) спринцовканы сумен тотыруға қажет секундтармен белгіленетін серпімділігі

в) 5 мин ішінде бастапқы қалпына келу уақыты

г) размерлерін деформацияға дейін және кейін өлшену арқылы білетін қабілеттігі

д) көлемін өлшеу арқылы


  1. Алигнин:

а) жұқа ұмаждалған ағаштан алынатын қағаз, көп қабатты түрде шығарылады

б) сирек тор тәрізді мата

в) пергамент қағазы

г) мақтадан алынатын сирек тор қағазы

д) лейкопластердің түрі


  1. Формалау (престеу) әдісімен алынады:

а) зондтар

б) саусақшалар

в) қолғаптар

г) резеңке жылытқыштар

д) катетерлер


  1. Шприцтеу әдісімен алынады:

а) саусақшалар

б) Эсмарх сапты аяғы

в) резеңке қолғаптар

г) спринцовкалар

д) зондылар


  1. Резеңке жылытқыштар қолданылады:

а) ойылу жараның болмауына

б) мұз салуға

в) жуып-шаюға, себуге, жылытуға

г) қуыстарды жуып-шаюға

д) клизма жасауға


  1. Мұз салғыштың сапасын анықтайды:

а) герметикалық жабықтығын, су өткізгіштігін

б) толтыру көлемін

в) бүтіндігін

г) эластикалығын, созылғыштығын

д) сырт сапасын


  1. Эсмарх сапты аяғы қолданылады:

а) науқасты тамақтандыруға

б) сүт сорғыш ретінде

в) жылынуға

г) жуынуға

д) жуып-шаюға және себуге (спринцтеуге)


  1. Резеңке бұйымдардың регенерациясы

а) резеңке массасынан медициналық мақсаттағы бұйымдардың жасалуы

б) кейбір физика-механикалық көрсеткіштерін қалпына келтірілуі

в) резеңкенің ескіруі

г) деформацияға және деструкцияға төзімділігі

д) резеңкенің созылуы


  1. Хирургиялық қолғаптар сақталынады:

а) тальк ұнтағы сбелген, тығыз жабылған шкафтарда

б) ілінген түрде

в) үрленген түрде, жабық шкафтарда

г) тығыз жабылған шкафтарда

д) сейфте


  1. Резеңкенің негізгі компоненттері:

а) латекс, толықтырғыштар

б) каучук, вулканизаторлар, тездеткіштер, толықтырғыштар, бояғыштар, жұмсартқыштар, ескіртпейтін арнайы заттар

г) каучук және латекс

д) табиғи каучук және синтетикалық каучук




  1. Резеңкені алады:

а) каучук және толықтырғыш қосымша заттар ерітіндісін белгілі рецептуралық құрам бойынша қыздыру арқылы

б) вулканизациялау арқылы

в) каучукті пластификациялау арқылы

г) каучукті органикалық ерітінділерде еріту арқылы

д) жұмсарту арқылы


  1. латекс бұйымдарына жатады:

а) спринцовкалар, зондтар

б) қолгаптар, саусақшалар, еміздіктер

в) жылытқыштар, қынап дөңгелектері, мұз салғыштар

г) ыдыстар

д) катетерлер, зәр қабылдағыштар


  1. Қопарғыш заттарға жатады:

а) күміс нитраты

б) нитроглицерин

в) норадреналин

г) дәрілік шөптер

д) байлап-таңу материалдары


  1. Бделлотерапия дегеніміз:

а) сүліктермен емдеу

б) минералды сулармен емдеу

в) сауықтыру емдеу

г) курортты-санаториялық емдеу

д) инемен емдеу


  1. Оттегімен редуктормен қолданылуы:

а) оттегілі жастықшаны толтырған кезде оттегі қысымын 2-4 атм. төмендетеді

б) оттегі баллонда қысымды өлшеуге

в) автоклавтан бу шығаруға

г) балландарды жөндеуде

д) оттегіні сақтауда


  1. Химиялық реактивтерді сақтайды:

а) герметикалық жабық ыдыста, бөлек шкафтарда немесе бөлмеде, қараңғы, салқын жерде

б) дәрілік заттар сақтайтын бөлмеде, герметикалық жабық ыдыстарда

в) медициналық техника сақтайтын бөлмеде

г) дезинфекциялық, парфюмерлі-косметикалық заттармен бірге




  1. Сүліктерді келесі ауру кезінде қолдануға болады:

а) холецистит

б) тромбофлевит

в) подагра

г) пиелонефрит

д) фарингит


  1. Оттегі баллондарды сақтайды:

а) ілінген түрде

б) ағаш қоқымымен себілген түрде

в) бекітілген, вертикалды түрде

г) горизонталды түрде

д) бір-бірінен алыста


  1. Химиялық реактивтер бөлінеді:

а) реактивтер

б) титрленген ерітінділер

в) индикаторлар

г) еріткіштер

д) барлық жауабы дұрыс


  1. Химиялық реактивтер дегеніміз:

а) химиялық заттардың бір-бірінен ажыратуға

б) дәрілік заттарды ашуға, сандық, сапалық талдауға қолданылатын қосылыстар

в) тұрғындарға босатылған дәрілік қосылыстар

г) емдеу қосылыстары

д) дәріхананы дезинфекциялау қосылыстары


  1. Дәріханалық мекемелерде қолданылатын кіші механикаландырылған заттар:

а) автоклав

б) шприцті дозатор

в) дистиллятор

г) кептіргіш шкаф

д) цилиндр


  1. Тауарлар ассортименті:

а) әр түрлі шығу тегі бар (өсімдік, жануар, синтетикалық, минералды және тағы басқа), арнайы фармацевтикалық активтілігі бар, ауруларды профилактика, диагностика, емдеу және реабилитация жасауға ҚР ДСМ рұқсат етілетін заттар

б) бір немесе бірнеше белгілері бойынша біріккен тауарлар жиынтығы

в) тауарлардың кластары, тобы, түрі және бір түрлігі


  1. Тауарлар жиынтығы:

а) әр түрлі шығу тегі бар (өсімдік, жануар, синтетикалық, минералды және тағы басқа), арнайы фармацевтикалық активтілігі бар, ауруларды профилактика, диагностика, емдеу және реабилитация жасауға ҚР ДСМ рұқсат етілетін заттар

б) бір немесе бірнеше белгілері бойынша біріккен тауарлар жиынтығы

в) тауарлардың кластары, тобы, түрі және бір түрлігі


  1. Тауарлар класы:

а) құрамы ұқсас тұтыну қасиетіне ие белгілі бір класстың тауарлар жиынтығы

б) бір қатар жеке белгілері бойынша берілген белгілі бір тауарлар жиынтығы

в) қызметі ұқсас келетін тауарлар жиынтығы

г) атаулары мен тағайындалуы жалпы біріккен белгілі бір топтың тауарлар жиынтығы




  1. Тауарлар тобы:

а) құрамы ұқсас тұтыну қасиетіне ие белгілі бір класстың тауарлар жиынтығы

б) бір қатар жеке белгілері бойынша берілген белгілі бір тауарлар жиынтығы

в) қызметі ұқсас келетін тауарлар жиынтығы

г) атаулары мен тағайындалуы жалпы біріккен белгілі бір топтың тауарлар жиынтығы




  1. Тауарлар түрі:

а) құрамы ұқсас тұтыну қасиетіне ие белгілі бір класстың тауарлар жиынтығы

б) бір қатар жеке белгілері бойынша берілген белгілі бір тауарлар жиынтығы

в) қызметі ұқсас келетін тауарлар жиынтығы

г) атаулары мен тағайындалуы жалпы біріккен белгілі бір топтың тауарлар жиынтығы


Жауаптар эталоны



  1. В

  2. Б

  3. А

  4. А

  5. Д

  6. А

  7. В

  8. Г

  9. В

  10. А

  11. А

  12. Б

  13. Д

  14. А

  15. Б

  16. Б

  17. А

  18. Б

  19. Б

  20. А

  21. А

  22. Б

  23. А

  24. Б

  25. В

  26. Б

  27. Д

  28. А

  29. Б

  30. В

  31. В

  32. В

  33. Г

  34. В

  35. А

  36. А

  37. В

  38. А

  39. А

  40. Б

  41. Г

  42. Б

  43. В

  44. Б

  45. Г

  46. Г

  47. А

  48. В

  49. А

  50. Б

  51. Г

  52. А

  53. Д

  54. В

  55. А

  56. Д

  57. Г

  58. А

  59. Б

  60. Д

  61. А

  62. Б

  63. В

  64. А

  65. Г

  66. Б

  67. А

  68. А

  69. Д

  70. Б

  71. А

  72. В

  73. Б

  74. Г

  75. Б

  76. А

  77. Г

  78. Д

  79. В

  80. А

  81. Д

  82. Б

  83. А

  84. Б

  85. А

  86. Б

  87. Б

  88. А

  89. А

  90. А

  91. Б

  92. В

  93. Д

  94. Б

  95. Б

  96. А

  97. В

  98. Б

  99. Г

100) В

Әдебиеттер тізімі:

  1. Қазақстан Республикасының 040500 – “Фармация” мамандығы бойынша 3.07.440-2003 Мемлекеттік жалпы міндетті жоғарғы профессионалдық білім беру стандарты – Астана, 2003

  2. 040540 – “Фармация” мамандығы бойынша “Медициналық және фармацевтикалық тауартанудан” типтік оқу бағдарламасы. ҚРДСМ, Астана, 2003ж., 20б.

  3. Алфавитно-предметный указатель к высшим классификационным группировкам ОКП – М.: Издательство стандартов, 1990

  4. Кабатов Ю.Ф., Крендаль П.Е. Медицинское товароведение – М.: Медицина, 1984, 383 с.

  5. Умаров С.З., Наркевич И.А., Костенко Н.Л., Пучинина Т.Н. “Медицинское товароведение” М.: ГЗОТар – Мед., 2004, 368с.

  6. Организация и экономика фармации. Под редакцией И.В. Косовой. Москва, 2002, 400с.

  7. Базаров В.Ф., Мишенин Ю.Н. “Принципы организации информационного обеспечения” АСУ-ВЭС// Классификаторы и документы, 1991

  8. Берновский Ю.Н., Захаров В.А., Сершевский Р.А. Классификация и кодирование промышленной и сельскохозяйственной продукции – М.: Издательство стандартов, 1994

  9. Дубинский Р.А., Козаков А.Л., Пономарев В.Д. Товароведческие функции в деятельности провизора // Фармация, 1990

  10. Стрелков В.Н. Методологические и методические проблемы фармацевтического товароведения // Фармация, 1990

  11. Управление и экономика фармации (под редакцией Багировой В.Л.) ОАО Издательство “Медицина” – Москва – 2004-700б.

  12. Шерепо К.М. Портативное устройство для вытяжения ребер // Медицинская техника, 2004, №6, с 23-25

  13. Тютенков О.Л., Филиппин Н.А., Яковлева Ж.И. тара и упаковка готовых лекарственных средств – М.: Медицина, 1990

  14. Государственные фармакопеи СССР – Изд. № ІХ,Х,ХІ.

  15. ГОСТ 17768-80. Лекарственные средства. Упаковка и маркировка, транспортирование, хранение.

  16. ГОСТ 20790-82. Приборы, аппаратура и оборудование.

  17. ГОСТ 13273-73. Воды минеральные, питьевые, лечебные и лечебно-столовые

  18. ГОСТ 1172-75. Бинты марлевые

  19. Дремова Н.Б. Коржавых Э.А., Березникова Р.Е. Систематизация номенклатуры лекарственных средств // Новая аптека – 2002, №2

  20. Колесов И., Сычева Н. Качество и экономичность продукции // Стандарты и качество – 2000, № 9

  21. литвинов О. Предупридительная маркировка - часть информации для пользователей // Стандарты и качество – 2001, №7

  22. максимовский А.Н. Штриховое кодирование в управлении предприятиями // Экономика и жизнь – 1996, №33

  23. Жиряева Е.В. Товароведение – СПБ.: Питер, 2002

  24. Никонов Г.И. “Медицинская пиявка: осноавы гирудотерапии”. “СДС” Санкт-Петербург, 1998 г., 300 бет

  25. Никонов Г.И. “Использование медицинской пиявки для получения лекарственных средств”. “СДС” Санкт- Петербург, 1998г., 210 бет

  26. ҚР-сы ДСМ 1999ж. – “10” мамырдағы №238 бұйрығымен: “Дәріхана ұйымдарында фармацевтика кәсіпорындары мен емдеу-профилактика мекемелерінде дәр заттардың түрлі топтары мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды сақтау туралы нұсқау” 18 бет




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет