Жоспар І кіріспе ІІ негізгі бөлім
жүктеу/скачать 25.1 Kb.
|
| ІІ Негізгі бөлім
ІІ. 1 Ежелгі саяси ойдың қалыптасуы Ежелгі әлемнің саяси ойының философиялық-этикалық тұжырымдамасы Конфуций (Кун-цзы, б.з.д. 551-479жж)-әйгілі қытай философы және ағартушысы, саясаттың философиялық-этикалық тұжырымдамасының негізін қалаушылардың бірі. Оның саяси ілімі моральдық нормаларға негізделген қатаң тәртіп принциптеріне негізделген. Конфуцийдің пікірінше, қоғамдағы тұрақтылық пен мемлекеттегі тәртіп әркімнің өз құқықтары мен міндеттерін қатаң сақтауымен ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Сократ (б.з. д. 469-347жж) - ежелгі грек философы, заңдылық пен адамгершілік саясатының принципті жақтаушысы. Ол адам мен мемлекет арасында туындайтын қақтығыстарды шарттық қатынастар арқылы шешу идеясын бірінші болып тұжырымдады. Мәселен, егер кәмелетке толған азамат мемлекеттегі қолданыстағы рәсімдермен келіспесе, онда ол мемлекеттен өзінің барлық мүлкімен кетуге құқылы. Бірақ қалған азаматтар мемлекет пен оның органдарының барлық нұсқауларын орындауы керек. Саяси ойдың діни тұжырымдамасы (орта ғасырлар) Орта ғасырларда қоғамдық-саяси ой дінмен тығыз ынтымақтастықта дамыды. Бірақ егер пұтқа табынушылық кезеңінде дін мемлекетпен біріктіріліп, олардың функцияларын ажырату оңай болмаса, онда орта ғасырларда (V-XV ғасырлар) христиан діні қоғам мен мемлекетте ерекше рөл атқара бастады. Мемлекетпен қарым - қатынаста шіркеу қоғамдағы мәселелерге байланысты өте икемді саясат жүргізді: не мемлекеттік билікке үстемдік етуге тырысты ("Құдай сарайы - жоғарғы билік"); немесе ресми бейтараптықты сақтады ("Құдай-Құдай").); содан кейін ол мемлекеттік ерікке бағынуға келісті ("Құдайдың барлық күші"). Саяси ойдың діни тұжырымдамасының кейбір көрнекті өкілдерінің көзқарастарын қарастырсақ. Августин Аврелий (354-430) христиандық саяси теорияның негізін қалаушылардың бірі болды Гиппон епископы. "Құдай қаласы туралы" шығармасында ол өзінің саяси Доктринасын баяндады. Августин шіркеу мен мемлекетке қатты қарама-қайшы болды: "Құдай сарайы" және "жердегі билік" деп қарастырды. Мемлекетті Августин әмбебап тәртіптің бөлігі, жаратушы және басқарушы Құдай ретінде қарастырды. Сондықтан монархтар құдайға да, адамдарға да өз күштерімен қызмет етуі керек деген. Осылайша, шіркеудің Әлеуметтік және саяси мәселелерді шешудегі ерекше рөлі атап өтілді. Саяси ойдың азаматтық тұжырымдамасы Феодалдық қатынастардың ыдырауы және жаңа буржуазиялық қатынастардың дамуы (XVI-XVII ғасырлар) қоғамдық-саяси идеяларды діннің ықпалынан босатуға ықпал етті. Батыс Еуропаның ең дамыған елдерінде саяси ойдың азаматтық тұжырымдамасы біртіндеп қалыптасып, бекітілген. Шіркеуді реформалау нәтижесінде мемлекет шіркеу қамқорлығынан босатылды, ал шіркеудің өзі мемлекеттен босатылды. Діни реформалардың нәтижелерінің бірі ар-ождан бостандығы және христианды зайырлы тану болды. Адамдардың өздері Әлеуметтік және саяси институттар құрып, туындаған мәселелерді шешетінін түсіну шынымен революциялық болды. Саяси ой зайырлы сипатқа ие болады. Аристотельдің ойынша, мемлекет-қауымның дамыған түрі, ал қауым-отбасының дамыған түрі. Мемлекетке адамдар белгілі бір игілікке жету үшін бірігеді. Ол мемлекетті дұрыс және бұрыс түрдерге бөлді. Дұрыс түріне монархияны, аристократияны және политияны (Аристотель дәуіріндегі Грециядағы мемлекеттік құрылыс) жатқызды. Ал тирания, олигархия мен демократияны мемлекеттің бұрым түрі деп санады. Мемлекеттің дұрыс түрінде әкімдер халық, ел пайдасын ойлайды, билік қоғамға қызмет етеді. Ал бұрыс түрінде олар өз бастауларының пайдасын ойлайтын көрінеді. Ұлы ойшыл саяси басқаруда адам емес заң басқарғанын дұрыс көрді. Себебі, әкім қаншалықты жақсы болғанымен сезімге, ашу-ызаға берілмей қоймайды, ал заң болса байсалдығын, парасаттылығын жоймайды. Аристотель Платон айтқан қоғамдық меншікке қарсы шығып, жеке меншікті жақтады. Сонымен қатар ол адамдардың аса байып немесе шектен тыс кедейленіп кетуін құптамады. Себебі, мұндайда қоғамның тұрақтылығы бұзылады дей келіп, орта деңгейді дұрыс көрді. Саяси ойдың даму тарихында айтарлықтай із қалдырған Ежелгі Рим болды. Онда әсіресе атақты шешен, мемлекет қайраткері және ойшыл Марк Тулий Цицерон ( б.з.б. 106-43 жж.) өмір сүрді. Оның “Мемлекет туралы”, “Заңдар туралы”, “Міндеттер туралы” деген еңбектері көпке әйгілі. Цицерон мемлекеттің пайда болуының негізгі себебі-адамдардың бірігп өмір сүруге тырысатын табиғи талабының және меншікті қорғау мақсатынан туындайды дейді. Қоғамға және жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Бұлардың мызғымастығын бұзушылықты әділеттік пен құқықты қорлаймен бірдей көрді. Цицерон мемлекеттің құрылым түрі оны басқарушының “мінезі мен еркіне” байланысты болады деп түсіндірді. Басқарушылардың санына қарай ол мемлекет басқаруды патшалық билік, аристократия (оптиматтардың билігі) және демократия (халық билігі) етіп үш түрге бөлді. Бұлардың әрқайсысының өзінің жақсы жақтары мен кемшіліктері бар. Мәселен, патша рақымшылдығымен жұртқа ұнайды, бірақ мұнда басқа адамдар заң, шешім қабылдаудан сыртта қалады және бір адамның басшылығы зорлық-зомбылыққа оңай айналып кетуі мүмкін. Оптиматтар (аристократтар) даналығымен бағалы, бірақ олар үстемдік еткенде халық өз еркіндігін пайдалана алмайды, билік ақсүйектердің сұрқия тобының қолында қалуы мүмкін. Демократия болса бостандығымен жағымды, бірақ халықтың толық билігі зиянды зардаптарға, “тобырдың зорлығы мен есалаңдығына” әкеліп соқтыруы мүмкін. Цицерон мүліктік теңдік идеясына қарсы болды, қоғамдық-саяси қатынастарда әлеуметтік жіктелу мен теңсіздікті әділеттілік деп санады. ІІ.2 Қазақстандағы саяси ойлардың қалыптасуы мен дамуы. Жүсіп Баласағұни, Қорқыт Ата, Қожа Ахмет Яссауидің көзқарастары. Фольклор – қазақ халқының саяси ой-пікірлерінің қайнар көзі. Тәуке хан заңдары. «Жеті жарғы» - маңызды саяси құқықтық құжат. ХІХ ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары. (Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев). ХХ ғасырдың басындағы Қазақстандағы саяси ойлар. Ә.Бөкейхановтың, А.Байтұрсыновтың, М.Дулатовтың, М.Шоқайдың, М.Тынышпаевтың, Х.Досмұхамедовтың, Т.Рысқұловтың, М.Жұмабаевтың, С.Сейфулиннің және т.б. саяси идеялары. Қазіргі жағдайдағы Қазақстандағы саяси ой-пікірлердің ерекшеліктері мен негізгі бағыттары. Қазақтың бірінші философы, әлеуметтанушысы, математигі, астрономы, физигі, ботанигі, логика және тіл маманы, музыка зерттеушісі Әбу Насыр Мұхаммед ибн Тархан Әл-Фараби 870-950 жылдары өмір сүрді. Бабамыз ғылымның сан саласы бойынша 160-тан астам трактаттар жазып, артына мол мұра қалдырды. Саясаттануға байланысты “Рахымды қала тұрғындарының көзқарастары”, “Азаматтық саясат”, “Бақытқа жету жолдары”, “Саясат туралы” деген еңбектері бар. Әл-фараби басқаруды қайырлы және қайырсыз етіп екіге бөлді. Қайырлы, білімді, мәдениетті басқару халықты бақытқа бастайды, олардың іс-әрекетін, ерік-қасиетін осы жолға бағыттайды. Ол үшін басқару заң күшіне, игі тәжірибеге негізделуі тиіс. Ал, қайырымсыз, надан басқаруда теріс әрекеттер мен жаман қасиеттер бой алады. Сондықтан ол надан адам басқарған, озбырлыққа сүйенген, қайырымсыз, қатал мемлекеттік тәртіпті өткір сынайды.Ол мінсіз мемлекетті уағыздайды. Жүсіп Хасхаджиб Баласағұни (1021-1075) аты әлемге әйгілі ақын , философ, қоғам қайраткері болған. Ол туралы мағлұматтарды біз оның өзінің негізгі еңбегі “Құтадғу білік” (Құтты білік) дастанынан білеміз. “Құтадғу білікте мемлекетті орталықтандыру, оның бірлігі, мемлекетті басқару мәселелеріне басым көңіл бөлінген. Ол-тек саяси трактат қана емес, онда өмірдің мән-мағынасына, адамның тағдыры, оның қоғамдағы орны мен ролі, халықтың мінез-құлқы, салт-санасы, дет-ғұрпы және т.с.с. туралы көзқарастар жинақталған үлкен шығарма. Ол шындыққа, бақытқа жетудің адамгершілік жолдарын іздейді. Әділет,ақыл,рақымдылықты жырлайды.Өмірде әділ заңды, еркіндікті аңсайды. Махмуд Қашғари “Диуани лұғат-ат-түрік” (“Түркі сөздерінің жинағы)” еңбегінің негізгі идеясы әскери,табиғат, адамгершілік,махаббат, рухтық-этикалық, тұрмыстық оқиғалар да сөз болады. Махмуд Қашғаридің шығармаларынан түркі тайпаларының ХІ ғасырдағы әлеуметтік-саяси жағдайы, олардың отырықшылыққа көшіп, қала мәдениетін қабылдағаны, мемлекеттік-әкімшілік дәстүрге зор мән бергені көрінеді. Қожа Ахмет Ясауидің (1093-1157) басты еңбегі “Диуани Хикмет” (“Даналық жайындағы кітап)” көне қыпшақ тілінде жазылған, 4 мың 400 жолдан тұратын әдеби-философиялық мұра. Осы шығармасында ол әділдік, шапағаттық, мейірімділік, шыншылдық, ойлылық, тазалық секілді игі істерге, яғни, Абай айтқандай “бес нәрсеге асық, бес нәрседен қашық” болуға шақырады.
жүктеу/скачать 25.1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|