Лекция: 30 Лаборатория: 15 СӨЖ: 45 обсөЖ: 45 1-аралық бақылау: 30 балл 2-аралық бақылау: 30 балл

Қатты диск

Уақыт өтуімен қатты диск көлемдері бір неше мың рет асып кетті, бірақ оның құрылыс принциптері өзгермеді.

Бүрынғыдай винчестерлер үш енгізгі блоктан құрастырылған.

Информация сақтаушының өзі – бір немесе бірнеше екі беті магнитталушы денемен қапталған айнадан (немесе металдан – алюминий) жасалған дискілер. Әлбетте информация дискілер физикалық структурасына байланысты магнитталған беттерге жазылады. Әр бір диск магниттық беті концентрик айналаларға – жолдарға, олар өз кезегімен кесінді - секторларға ажыратылған. Бірақ естен шығармайық қатты диск көлемді құрылғы. Винчестер қутышасында дисктер бірнеше болуы мүмкін, жұмыс беттері екеуден болады. Сондықтан жолдар және секторлардан басқа қатты диск жасаушылары үшінші бөлінуін енгізді – цилиндрлер. Цилиндр – бұл бір бірімен сай келетін вертикал бойлап жолдардың жиыны. Сонымен винчестрдегі цилиндрлар жалпы санын білу үшін жолдар санын жұмыс беттер санына көбейту жеткілікті.

Осы блиндер массивын айналдырушы және оқитын бастиектер жайласуын белгілейтін қаттық дискінің механикасы. Эр бір жұмыс бетіне бір бас тиек сай келеді, олар вертикал бір бағанда жайласады. Демек әр бір сәтте барлық бастиектер бір номерлі жолда жайласады, яғни бір цилиндр ішінде жұмыс орындайды. Сонымен маңызды характеристикаларының бірі етіп оқитын бастиектер саны көрсетіледі.

Ақырында, үшінші блок ішіне салынған электроникасы – микросхемалар болып табылады. Олар деректерді оңдеу, мүмкін болған қателіктерді жою және механикалық бөлімін және кэш-жад микросхемаларын басқару амалдарын орындайды.

Егер әр бір винчестерді оның физикалық характеристикаларына байланысты баяндасақ, өте көп көбісі әдеттегі сатып алушыға еш қандай мағлумат бермейтін параметрлер енгізуге керек болады. Жақсы дүниеде қарапайым көпшілікке түсінікті параметрлер бар. Жаңа винчестер сатып алғанымызда біз соларға қараймыз.


Лекция 20
Тақырып: Қатты диск құрылымы.
Мақсат: Қатты диск құрылымымен, оның құрылысымен және блоктарымен танысу.
Жоспар.

1. Қатта дисктың бірінші блогы.

осы блиндер массивын айналдырушы және оқитын бастиектер жайласуын белгілейтін қаттық дискінің механикасы. Эр бір жұмыс бетіне бір бас тиек сай келеді, олар вертикал бір бағанда жайласады. Демек әр бір сәтте барлық бастиектер бір номерлі жолда жайласады, яғни бір цилиндр ішінде жұмыс орындайды. Сонымен маңызды характеристикаларының бірі етіп оқитын бастиектер саны көрсетіледі.

Ақырында, үшінші блок ішіне салынған электроникасы – микросхемалар болып табылады. Олар деректерді оңдеу, мүмкін болған қателіктерді жою және механикалық бөлімін және кэш-жад микросхемаларын басқару амалдарын орындайды.

Егер әр бір винчестерді оның физикалық характеристикаларына байланысты баяндасақ, өте көп көбісі әдеттегі сатып алушыға еш қандай мағлумат бермейтін параметрлер енгізуге керек болады. Жақсы дүниеде қарапайым көпшілікке түсінікті параметрлер бар. Жаңа винчестер сатып алғанымызда біз соларға қараймыз.

70-ші жылдар басында пайда болған винчестерлер бірнеше он килобайт көлеміне ие болған еді. Ал базарда 10-мегабайтты винчестерлер дебюттелгенде көп пайдаланушылар мұндай гигант көлемді неменемен толтыруды білмеді де. Ол кездегі барлық керекті программалар (операциялық жүйелер, тектстік процессорлер, 2-3 ойын) 2-3 Мб та жайласар еді.

Уақыт өтуімен қатты диск көлемдері бір неше мың рет асып кетті, бірақ оның құрылыс принциптері өзгермеді.

Бүрынғыдай винчестерлер үш енгізгі блоктан құрастырылған.

Информация сақтаушының өзі – бір немесе бірнеше екі беті магнитталушы денемен қапталған айнадан (немесе металдан – алюминий) жасалған дискілер. Әлбетте информация дискілер физикалық структурасына байланысты магнитталған беттерге жазылады. Әр бір диск магниттық беті концентрик айналаларға – жолдарға, олар өз кезегімен кесінді - секторларға ажыратылған. Бірақ естен шығармайық қатты диск көлемді құрылғы. Винчестер қутышасында дисктер бірнеше болуы мүмкін, жұмыс беттері екеуден болады. Сондықтан жолдар және секторлардан басқа қатты диск жасаушылары үшінші бөлінуін енгізді – цилиндрлер. Цилиндр – бұл бір бірімен сай келетін вертикал бойлап жолдардың жиыны. Сонымен винчестрдегі цилиндрлар жалпы санын білу үшін жолдар санын жұмыс беттер санына көбейту жеткілікті.

1. Қатта дисктың екінші блогы.

Ақырында, үшінші блок ішіне салынған электроникасы – микросхемалар болып табылады. Олар деректерді оңдеу, мүмкін болған қателіктерді жою және механикалық бөлімін және кэш-жад микросхемаларын басқару амалдарын орындайды.

Егер әр бір винчестерді оның физикалық характеристикаларына байланысты баяндасақ, өте көп көбісі әдеттегі сатып алушыға еш қандай мағлумат бермейтін параметрлер енгізуге керек болады. Жақсы дүниеде қарапайым көпшілікке түсінікті параметрлер бар. Жаңа винчестер сатып алғанымызда біз соларға қараймыз.

Диск көлемі. Қалаған винчестердің бірінші және басты параметры, қанша информацияны сақтауы. Жақында бұл көлем мегабайттарда өлшенер еді. Бүгін есе реал шама біржарым жүз гигабайттарға жетті. Бұл жерде «Мур заңына» үқсас заң орындалады – жыл сайын біздің жинағыштар көлеміне қойылған талаптар екі еселенеді. Бүгіндері 50 Гб көлемінен кем винчестер сатып алуға тыйымсыз – 30 процент айырмасын төлеп екі есе көлемді винчестер алуға болады.

Есте сақтаңдар алынған винчестер көлемі амалда шығарушы жариялаған көлемден кем көлемге ие болып шығады – себебі қатты диск көлемі есептелгенде 1 Мб 1000 кб деп 1 гигабайт 1000 мегабайт деп қабылданады. Айырмасы аз емес 50-150 Мб болып қалады.

Деректерді оқу жылдамдығы. Ғажайыбы бұл параметрге сатып алғанда көңіл бөлінбейді – казіргі кезендегі винчестерлер оқу жылдамдығы өте жоғары есептеледі. Амалда айырмасы 20 процентке жетеді. Орташа көрсеткіш 9-12 Мб/с.

Шығарушылар әлбетте басқа сандарды жариялайды. UDMA/66 спецификациясына сай винчестерлер 66 Мб/с жылдамдықты қамтамасыз етеді деп есептеледі. Ал UDMA/100 және UDMA/133А осы күнгі спецификациялары, шығарушылар сөздеріне қарағанда, 100 және 133 Мб/с жылдамдыққа ие.

Өрта жету уақыты. Миллисекундтерде өлшенеді. Дисктегі қалаған бөлімге жету уақытын белгілейді. Орта көрсеткіш - 7-9 мс.

Диск айналу жылдамдығы. Тікелей жету уақыты және оқу жылдамдығымен байланысты. 5400 айн/мин айналу жылдамдығына ие винчестерды сатыбалу мағынасыз, осы күнгі стандар - 7200 айн/мин, ал 10 000 айн/мин (бірінші болып IBM фирмасы жеткен) – бұл идеал! Шынында, басқа көз қараста бар. Айрым мамандар өте үлкен айналу жылдамдығы оқу жылдамдығын арттырмайды, ал информация сақтауының сенімділігін және винчестер қызмет уақытын төмендетеді деп есептейді.

Кэш-жадының көлемі. Кэш-жад – компьютер жиі қолданатын деректерді жайластыру үшін жылдам көлемі үлкен болмаған «буферлық» жад. Оның өлшемі осы күнгі винчестерлерде 2 Мб. Бірақ жаңа революция жақындап келе жатыр: Western Digital компаниясы 2002 жылы кэш жады 8 Мб қа жеткізілген винчестерлер шығара бастады.

1. Қатта дисктың үшінші блогы.

Егер әр бір винчестерді оның физикалық характеристикаларына байланысты баяндасақ, өте көп көбісі әдеттегі сатып алушыға еш қандай мағлумат бермейтін параметрлер енгізуге керек болады. Жақсы дүниеде қарапайым көпшілікке түсінікті параметрлер бар. Жаңа винчестер сатып алғанымызда біз соларға қараймыз.

Диск көлемі. Қалаған винчестердің бірінші және басты параметры, қанша информацияны сақтауы. Жақында бұл көлем мегабайттарда өлшенер еді. Бүгін есе реал шама біржарым жүз гигабайттарға жетті. Бұл жерде «Мур заңына» үқсас заң орындалады – жыл сайын біздің жинағыштар көлеміне қойылған талаптар екі еселенеді. Бүгіндері 50 Гб көлемінен кем винчестер сатып алуға тыйымсыз – 30 процент айырмасын төлеп екі есе көлемді винчестер алуға болады.

Стандарт интерфейсті қатты дискілерді белгілеу үшін осы күндері бірнеше аббревиатуралары қолданылады: IDE, UDMA, ATA, РIO.

Интерфейс түрасында айтқанда (винчестер типы, шинасы, разъемы) біз IDE (Integrated Drive Electronics) аббревиатурасын жұмсаймыз. Бірақ амалда ол винчестер интерфейсының типын анықтамайды, ал оның ішінде арнайы басқарушы микросхема-контроллердың барлығын көрсетеді.

DMA (UDMA) аббревиатурасы осыған үқсас – ол тікелей жадқа жету деп ашылады (Direct Memory Access). Бірақ басқа мағынада қолданады – деректерді тарату жылдамдығының көрсеткіші болып. Осы күнгі көп IDE-винчестерлер Ultra DMA/100 стандартына сай келеді, яғни теоретикалық процессорге информацияны 100 Мб/с жылдамдықпен жеткізе алады. Амалда одан төмен. Бұл жерде де шартсыз өтіп болмады.

РIO (Programmed Input/Output) термины төмендегі мағынаға ие: деректерді жеткізу режимы. Бірақ UDMA-дан айырмашылығы бұл режимде деректер жадқа тікелей емес процессор жәрдемінде жеткізіледі. Нәтижеде процессор артықша жұмыс істейді, ал деректерді оқу жылдамдығы кескін төмендейді. Бахтқа арай бұл режимде аз «динозаврлар» істейді, көп жинағыштар UDMA-ны қолданады.

Ең сирек қолданатын термин ATA (AT Attachment) – осы ең керегі. Шынында осы жерде де белгілеу енгізу керек: осы интерфейске қосылған CD-ROM немесе DVD дискжетегі түрасында айтқанда жиі ATAPI (AT Attachment Pocket Interface) терминын қолданады.

Басынан АТА интерфейсы «кетпе кет» интерфейстеріне жатады – яғни әрбір ATA/IDE разъемына екі жинағыш қосылады, олар бір кабелде жайласып оның тарату қасиетін бөліп отырады. Сонымен әр бір қатты дискіде арнайы қайтып қосқыштар джамперлер болып олар жәрдемінде дисктың жағдайы белгіленеді: хожайын немесе құл (master or slave). Бұл қайсы бір диск негізгі немесе қосымша екенін компьютер билуі керек үшін. Операциялық жүйені бір негізгі диск қайтып қосқыштар primary master етіп орнатылған болса ие бола алады. Егер сіздердің жүйелеріңізде бір қатты диск болса оны CD-ROM шлейфына қоспағаныңыз дүрыс – бұл жүйе жылдамдығын сезілерлі төмендетіп жібереді.

Жаңа қатты дискты орнату және дайындау

Көп құрылғылармен істеу өте оңай: платаны немесе модульды жайына орнатып істей бер. Керек болса операциялық жүйе үшін драйверлерді таңдалады, бұл жұмысты бастаушы да орындай алады.

Қатты дискпен көбірек айналысу керек болады. Егер жүйеге жаңа диск орнатқан болсаңыз, оны информация сақтауға дайындау қажет болады. Физикалық орнатудан басқа ең кемінде үш операция жасау керек болады.

Лекция 23

Қатты дискінің негізгі характеристикалары.
Мақсаты: көлемі, деректерді оқу жылдамдығы, орта жету уақыты деген қатты дискілер параметрлерімен танысу.

Жоспар

1. 
   Кэш-жадының көлемі.
   

Қалаған винчестердің бірінші және басты параметры, қанша информацияны сақтауы. Жақында бұл көлем мегабайттарда өлшенер еді. Бүгін есе реал шама біржарым жүз гигабайттарға жетті. Бұл жерде «Мур заңына» үқсас заң орындалады – жыл сайын біздің жинағыштар көлеміне қойылған талаптар екі еселенеді. Бүгіндері 50 Гб көлемінен кем винчестер сатып алуға тыйымсыз – 30 процент айырмасын төлеп екі есе көлемді винчестер алуға болады.

Есте сақтаңдар алынған винчестер көлемі амалда шығарушы жариялаған көлемден кем көлемге ие болып шығады – себебі қатты диск көлемі есептелгенде 1 Мб 1000 кб деп 1 гигабайт 1000 мегабайт деп қабылданады. Айырмасы аз емес 50-150 Мб болып қалады.

Ғажайыбы бұл параметрге сатып алғанда көңіл бөлінбейді – казіргі кезендегі винчестерлер оқу жылдамдығы өте жоғары есептеледі. Амалда айырмасы 20 процентке жетеді. Орташа көрсеткіш 9-12 Мб/с.

Шығарушылар әлбетте басқа сандарды жариялайды. UDMA/66 спецификациясына сай винчестерлер 66 Мб/с жылдамдықты қамтамасыз етеді деп есептеледі. Ал UDMA/100 және UDMA/133А осы күнгі спецификациялары, шығарушылар сөздеріне қарағанда, 100 және 133 Мб/с жылдамдыққа ие.

Өрта жету уақыты. Миллисекундтерде өлшенеді. Дисктегі қалаған бөлімге жету уақытын белгілейді. Орта көрсеткіш - 7-9 мс.

Диск айналу жылдамдығы. Тікелей жету уақыты және оқу жылдамдығымен байланысты. 5400 айн/мин айналу жылдамдығына ие винчестерды сатыбалу мағынасыз, осы күнгі стандар - 7200 айн/мин, ал 10 000 айн/мин (бірінші болып IBM фирмасы жеткен) – бұл идеал! Шынында, басқа көз қараста бар. Айрым мамандар өте үлкен айналу жылдамдығы оқу жылдамдығын арттырмайды, ал информация сақтауының сенімділігін және винчестер қызмет уақытын төмендетеді деп есептейді.

Кэш-жадының көлемі. Кэш-жад – компьютер жиі қолданатын деректерді жайластыру үшін жылдам көлемі үлкен болмаған «буферлық» жад. Оның өлшемі осы күнгі винчестерлерде 2 Мб. Бірақ жаңа революция жақындап келе жатыр: Western Digital компаниясы 2002 жылы кэш жады 8 Мб қа жеткізілген винчестерлер шығара бастады.
Лекция 24

Қатты дисктің негізгі параметрлері.

Мақсаты: көлемі, деректерді оқу жылдамдығы, орта жету уақыты деген қатты дискілер параметрлерімен танысу.

Жоспар

1.Қатты диск көлемі.

2. 
   Деректерді оқу жылдамдығы.
   

Есте сақтаңдар алынған винчестер көлемі амалда шығарушы жариялаған көлемден кем көлемге ие болып шығады – себебі қатты диск көлемі есептелгенде 1 Мб 1000 кб деп 1 гигабайт 1000 мегабайт деп қабылданады. Айырмасы аз емес 50-150 Мб болып қалады.

Шығарушылар әлбетте басқа сандарды жариялайды. UDMA/66 спецификациясына сай винчестерлер 66 Мб/с жылдамдықты қамтамасыз етеді деп есептеледі. Ал UDMA/100 және UDMA/133А осы күнгі спецификациялары, шығарушылар сөздеріне қарағанда, 100 және 133 Мб/с жылдамдыққа ие.

Өрта жету уақыты. Миллисекундтерде өлшенеді. Дисктегі қалаған бөлімге жету уақытын белгілейді. Орта көрсеткіш - 7-9 мс.

Диск айналу жылдамдығы. Тікелей жету уақыты және оқу жылдамдығымен байланысты. 5400 айн/мин айналу жылдамдығына ие винчестерды сатыбалу мағынасыз, осы күнгі стандар - 7200 айн/мин, ал 10 000 айн/мин (бірінші болып IBM фирмасы жеткен) – бұл идеал! Шынында, басқа көз қараста бар. Айрым мамандар өте үлкен айналу жылдамдығы оқу жылдамдығын арттырмайды, ал информация сақтауының сенімділігін және винчестер қызмет уақытын төмендетеді деп есептейді.

Кэш-жадының көлемі. Кэш-жад – компьютер жиі қолданатын деректерді жайластыру үшін жылдам көлемі үлкен болмаған «буферлық» жад. Оның өлшемі осы күнгі винчестерлерде 2 Мб. Бірақ жаңа революция жақындап келе жатыр: Western Digital компаниясы 2002 жылы кэш жады 8 Мб қа жеткізілген винчестерлер шығара бастады.

Лекция 25

Қатты дисктің негізі.
Мақсаты: Қатты дискілер параметрлерімен танысу.
Жоспар

1. 
   Қатты диск көлемі.
   
2. 
   Деректерді оқу жылдамдығы.
   
3. 
   Кэш-жадының көлемі.
   

Диск көлемі

Есте сақтаңдар алынған винчестер көлемі амалда шығарушы жариялаған көлемден кем көлемге ие болып шығады – себебі қатты диск көлемі есептелгенде 1 Мб 1000 кб деп 1 гигабайт 1000 мегабайт деп қабылданады. Айырмасы аз емес 50-150 Мб болып қалады.

Шығарушылар әлбетте басқа сандарды жариялайды. UDMA/66 спецификациясына сай винчестерлер 66 Мб/с жылдамдықты қамтамасыз етеді деп есептеледі. Ал UDMA/100 және UDMA/133А осы күнгі спецификациялары, шығарушылар сөздеріне қарағанда, 100 және 133 Мб/с жылдамдыққа ие.

1. 
   Кэш-жадының өлшемі.
   

Қалаған винчестердің бірінші және басты параметры, қанша информацияны сақтауы. Жақында бұл көлем мегабайттарда өлшенер еді. Бүгін есе реал шама біржарым жүз гигабайттарға жетті. Бұл жерде «Мур заңына» үқсас заң орындалады – жыл сайын біздің жинағыштар көлеміне қойылған талаптар екі еселенеді. Бүгіндері 50 Гб көлемінен кем винчестер сатып алуға тыйымсыз – 30 процент айырмасын төлеп екі есе көлемді винчестер алуға болады.

Есте сақтаңдар алынған винчестер көлемі амалда шығарушы жариялаған көлемден кем көлемге ие болып шығады – себебі қатты диск көлемі есептелгенде 1 Мб 1000 кб деп 1 гигабайт 1000 мегабайт деп қабылданады. Айырмасы аз емес 50-150 Мб болып қалады.

Деректерді оқу жылдамдығы. Ғажайыбы бұл параметрге сатып алғанда көңіл бөлінбейді – казіргі кезендегі винчестерлер оқу жылдамдығы өте жоғары есептеледі. Амалда айырмасы 20 процентке жетеді. Орташа көрсеткіш 9-12 Мб/с.

Шығарушылар әлбетте басқа сандарды жариялайды. UDMA/66 спецификациясына сай винчестерлер 66 Мб/с жылдамдықты қамтамасыз етеді деп есептеледі. Ал UDMA/100 және UDMA/133А осы күнгі спецификациялары, шығарушылар сөздеріне қарағанда, 100 және 133 Мб/с жылдамдыққа ие.

Өрта жету уақыты. Миллисекундтерде өлшенеді. Дисктегі қалаған бөлімге жету уақытын белгілейді. Орта көрсеткіш - 7-9 мс.

Диск айналу жылдамдығы. Тікелей жету уақыты және оқу жылдамдығымен байланысты. 5400 айн/мин айналу жылдамдығына ие винчестерды сатыбалу мағынасыз, осы күнгі стандар - 7200 айн/мин, ал 10 000 айн/мин (бірінші болып IBM фирмасы жеткен) – бұл идеал! Шынында, басқа көз қараста бар. Айрым мамандар өте үлкен айналу жылдамдығы оқу жылдамдығын арттырмайды, ал информация сақтауының сенімділігін және винчестер қызмет уақытын төмендетеді деп есептейді.

Кэш-жадының көлемі. Кэш-жад – компьютер жиі қолданатын деректерді жайластыру үшін жылдам көлемі үлкен болмаған «буферлық» жад. Оның өлшемі осы күнгі винчестерлерде 2 Мб. Бірақ жаңа революция жақындап келе жатыр: Western Digital компаниясы 2002 жылы кэш жады 8 Мб қа жеткізілген винчестерлер шығара бастады.

1. Интерфейс түрлері.

2. 
   Қатты дискты орнату және дайындау.
   
3. 
   Қатты диск түрін анықтау.
   

Стандарт интерфейсті қатты дискілерді белгілеу үшін осы күндері бірнеше аббревиатуралары қолданылады: IDE, UDMA, ATA, РIO.

Интерфейс түрасында айтқанда (винчестер типы, шинасы, разъемы) біз IDE (Integrated Drive Electronics) аббревиатурасын жұмсаймыз. Бірақ амалда ол винчестер интерфейсының типын анықтамайды, ал оның ішінде арнайы басқарушы микросхема-контроллердың барлығын көрсетеді.

DMA (UDMA) аббревиатурасы осыған үқсас – ол тікелей жадқа жету деп ашылады (Direct Memory Access). Бірақ басқа мағынада қолданады – деректерді тарату жылдамдығының көрсеткіші болып. Осы күнгі көп IDE-винчестерлер Ultra DMA/100 стандартына сай келеді, яғни теоретикалық процессорге информацияны 100 Мб/с жылдамдықпен жеткізе алады. Амалда одан төмен. Бұл жерде де шартсыз өтіп болмады.

РIO (Programmed Input/Output) термины төмендегі мағынаға ие: деректерді жеткізу режимы. Бірақ UDMA-дан айырмашылығы бұл режимде деректер жадқа тікелей емес процессор жәрдемінде жеткізіледі. Нәтижеде процессор артықша жұмыс істейді, ал деректерді оқу жылдамдығы кескін төмендейді. Бахтқа арай бұл режимде аз «динозаврлар» істейді, көп жинағыштар UDMA-ны қолданады.

Ең сирек қолданатын термин ATA (AT Attachment) – осы ең керегі. Шынында осы жерде де белгілеу енгізу керек: осы интерфейске қосылған CD-ROM немесе DVD дискжетегі түрасында айтқанда жиі ATAPI (AT Attachment Pocket Interface) терминын қолданады.

Басынан АТА интерфейсы «кетпе кет» интерфейстеріне жатады – яғни әрбір ATA/IDE разъемына екі жинағыш қосылады, олар бір кабелде жайласып оның тарату қасиетін бөліп отырады. Сонымен әр бір қатты дискіде арнайы қайтып қосқыштар джамперлер болып олар жәрдемінде дисктың жағдайы белгіленеді: хожайын немесе құл (master or slave). Бұл қайсы бір диск негізгі немесе қосымша екенін компьютер билуі керек үшін. Операциялық жүйені бір негізгі диск қайтып қосқыштар primary master етіп орнатылған болса ие бола алады. Егер сіздердің жүйелеріңізде бір қатты диск болса оны CD-ROM шлейфына қоспағаныңыз дүрыс – бұл жүйе жылдамдығын сезілерлі төмендетіп жібереді.

Жаңа қатты дискты орнату және дайындау

Көп құрылғылармен істеу өте оңай: платаны немесе модульды жайына орнатып істей бер. Керек болса операциялық жүйе үшін драйверлерді таңдалады, бұл жұмысты бастаушы да орындай алады.

Қатты дискпен көбірек айналысу керек болады. Егер жүйеге жаңа диск орнатқан болсаңыз, оны информация сақтауға дайындау қажет болады. Физикалық орнатудан басқа ең кемінде үш операция жасау керек болады.

BIOS-та қатты диск типын анықтау. Қатты дискты орнатқан соң жаңа винчестерді темірге басшы жауап беруші BIOS қабылдап алғанын қарастыру керек. Бұл оңай орындалады:

1. Компьютерді іске қосып Del кнопкасын бір неше жазу пайда болғандан басып BIOS қа еніңіз. Кнопканы бір неше рет басса болады керекті мерзімді устап алу үшін. BIOS қа кіргенден соң STANDARD CMOS SETUP менюісіне кіріңізде қатты дискіңіз тізімде барлығын көріңіз. Көлемі және қосылу түрі (Master, Slave) дүрыс анықталғанын тексеріңіз. Егер сіздердің компьютерлеріңізде бір диск болса ол әлбетте Primary Master болып анықталуы керек. Егер сіз жаңа дискіні ескісімен бірге орнатқан болсаңыз ол Primary Slave және Secondary Master болуы мүмкін.

2. Сенімділік үшін BIOS басты менюсінде IDE HDD Autodetection пунктіне өтің. Enter туймесін басқан соң BIOS тағы да компьютеріңізді жаңа жинағыштар барлығына тексереді.

3. Егер барлығы дұрыс болса жаңа белгілеулерді сақтап BIOS-тан шығың.

1. Интерфейс түрі.

2.Жаңа қатты дискты орнату және дайындау.
Интерфейс түрі.

Интерфейсті қатты дискілерді белгілеу үшін осы күндері бірнеше абревиатуралары қолданылады: IDE, UDMA, ATA, РIO.

Интерфейс түрасында айтқанда (винчестер типы, шинасы, разъемы) біз IDE (Integrated Drive Electronics) аббревиатурасын жұмсаймыз. Бірақ амалда ол винчестер интерфейсының типын анықтамайды, ал оның ішінде арнайы басқарушы микросхема-контроллердың барлығын көрсетеді.

DMA (UDMA) аббревиатурасы осыған үқсас – ол тікелей жадқа жету деп ашылады (Direct Memory Access). Бірақ басқа мағынада қолданады – деректерді тарату жылдамдығының көрсеткіші болып. Осы күнгі көп IDE-винчестерлер Ultra DMA/100 стандартына сай келеді, яғни теоретикалық процессорге информацияны 100 Мб/с жылдамдықпен жеткізе алады. Амалда одан төмен. Бұл жерде де шартсыз өтіп болмады.

РIO (Programmed Input/Output) термины төмендегі мағынаға ие: деректерді жеткізу режимы. Бірақ UDMA-дан айырмашылығы бұл режимде деректер жадқа тікелей емес процессор жәрдемінде жеткізіледі. Нәтижеде процессор артықша жұмыс істейді, ал деректерді оқу жылдамдығы кескін төмендейді. Бахтқа арай бұл режимде аз «динозаврлар» істейді, көп жинағыштар UDMA-ны қолданады.

Ең сирек қолданатын термин ATA (AT Attachment) – осы ең керегі. Шынында осы жерде де белгілеу енгізу керек: осы интерфейске қосылған CD-ROM немесе DVD дискжетегі түрасында айтқанда жиі ATAPI (AT Attachment Pocket Interface) терминын қолданады.

Басынан АТА интерфейсы «кетпе кет» интерфейстеріне жатады – яғни әрбір ATA/IDE разъемына екі жинағыш қосылады, олар бір кабелде жайласып оның тарату қасиетін бөліп отырады. Сонымен әр бір қатты дискіде арнайы қайтып қосқыштар джамперлер болып олар жәрдемінде дисктың жағдайы белгіленеді: хожайын немесе құл (master or slave). Бұл қайсы бір диск негізгі немесе қосымша екенін компьютер билуі керек үшін. Операциялық жүйені бір негізгі диск қайтып қосқыштар primary master етіп орнатылған болса ие бола алады. Егер сіздердің жүйелеріңізде бір қатты диск болса оны CD-ROM шлейфына қоспағаныңыз дүрыс – бұл жүйе жылдамдығын сезілерлі төмендетіп жібереді.

Жаңа қатты дискты орнату және дайындау

Көп құрылғылармен істеу өте оңай: платаны немесе модульды жайына орнатып істей бер. Керек болса операциялық жүйе үшін драйверлерді таңдалады, бұл жұмысты бастаушы да орындай алады.

Қатты дискпен көбірек айналысу керек болады. Егер жүйеге жаңа диск орнатқан болсаңыз, оны информация сақтауға дайындау қажет болады. Физикалық орнатудан басқа ең кемінде үш операция жасау керек болады.

Қатты дискты орнатқан соң жаңа винчестерді темірге басшы жауап беруші BIOS қабылдап алғанын қарастыру керек. Бұл оңай орындалады:

1. Компьютерді іске қосып Del кнопкасын бір неше жазу пайда болғандан басып BIOS қа еніңіз. Кнопканы бір неше рет басса болады керекті мерзімді устап алу үшін. BIOS қа кіргенден соң STANDARD CMOS SETUP менюісіне кіріңізде қатты дискіңіз тізімде барлығын көріңіз. Көлемі және қосылу түрі (Master, Slave) дүрыс анықталғанын тексеріңіз. Егер сіздердің компьютерлеріңізде бір диск болса ол әлбетте Primary Master болып анықталуы керек. Егер сіз жаңа дискіні ескісімен бірге орнатқан болсаңыз ол Primary Slave және Secondary Master болуы мүмкін.

2. Сенімділік үшін BIOS басты менюсінде IDE HDD Autodetection пунктіне өтің. Enter туймесін басқан соң BIOS тағы да компьютеріңізді жаңа жинағыштар барлығына тексереді.

3. Егер барлығы дұрыс болса жаңа белгілеулерді сақтап BIOS-тан шығың.
Лекция 29

BIOS та қатты диск түрін анықтау.

Мақсат: BIOS пен танысу.

Жоспар

1. 
   BIOS-та қатты диск түрін анықтау.
   

1. Компьютерді іске қосып Del кнопкасын бір неше жазу пайда болғандан басып BIOS қа еніңіз. Кнопканы бір неше рет басса болады керекті мерзімді устап алу үшін. BIOS қа кіргенден соң STANDARD CMOS SETUP менюісіне кіріңізде қатты дискіңіз тізімде барлығын көріңіз. Көлемі және қосылу түрі (Master, Slave) дүрыс анықталғанын тексеріңіз. Егер сіздердің компьютерлеріңізде бір диск болса ол әлбетте Primary Master болып анықталуы керек. Егер сіз жаңа дискіні ескісімен бірге орнатқан болсаңыз ол Primary Slave және Secondary Master болуы мүмкін.

2. Сенімділік үшін BIOS басты менюсінде IDE HDD Autodetection пунктіне өтің. Enter туймесін басқан соң BIOS тағы да компьютеріңізді жаңа жинағыштар барлығына тексереді.

3. Егер барлығы дұрыс болса жаңа белгілеулерді сақтап BIOS-тан шығың.

Стандарт интерфейсті қатты дискілерді белгілеу үшін осы күндері бірнеше аббревиатуралары қолданылады: IDE, UDMA, ATA, РIO.

Интерфейс түрасында айтқанда (винчестер типы, шинасы, разъемы) біз IDE (Integrated Drive Electronics) аббревиатурасын жұмсаймыз. Бірақ амалда ол винчестер интерфейсының типын анықтамайды, ал оның ішінде арнайы басқарушы микросхема-контроллердың барлығын көрсетеді.

DMA (UDMA) аббревиатурасы осыған үқсас – ол тікелей жадқа жету деп ашылады (Direct Memory Access). Бірақ басқа мағынада қолданады – деректерді тарату жылдамдығының көрсеткіші болып. Осы күнгі көп IDE-винчестерлер Ultra DMA/100 стандартына сай келеді, яғни теоретикалық процессорге информацияны 100 Мб/с жылдамдықпен жеткізе алады. Амалда одан төмен. Бұл жерде де шартсыз өтіп болмады.

РIO (Programmed Input/Output) термины төмендегі мағынаға ие: деректерді жеткізу режимы. Бірақ UDMA-дан айырмашылығы бұл режимде деректер жадқа тікелей емес процессор жәрдемінде жеткізіледі. Нәтижеде процессор артықша жұмыс істейді, ал деректерді оқу жылдамдығы кескін төмендейді. Бахтқа арай бұл режимде аз «динозаврлар» істейді, көп жинағыштар UDMA-ны қолданады.

Ең сирек қолданатын термин ATA (AT Attachment) – осы ең керегі. Шынында осы жерде де белгілеу енгізу керек: осы интерфейске қосылған CD-ROM немесе DVD дискжетегі түрасында айтқанда жиі ATAPI (AT Attachment Pocket Interface) терминын қолданады.

Басынан АТА интерфейсы «кетпе кет» интерфейстеріне жатады – яғни әрбір ATA/IDE разъемына екі жинағыш қосылады, олар бір кабелде жайласып оның тарату қасиетін бөліп отырады. Сонымен әр бір қатты дискіде арнайы қайтып қосқыштар джамперлер болып олар жәрдемінде дисктың жағдайы белгіленеді: хожайын немесе құл (master or slave). Бұл қайсы бір диск негізгі немесе қосымша екенін компьютер билуі керек үшін. Операциялық жүйені бір негізгі диск қайтып қосқыштар primary master етіп орнатылған болса ие бола алады. Егер сіздердің жүйелеріңізде бір қатты диск болса оны CD-ROM шлейфына қоспағаныңыз дүрыс – бұл жүйе жылдамдығын сезілерлі төмендетіп жібереді.

Көп құрылғылармен істеу өте оңай: платаны немесе модульды жайына орнатып істей бер. Керек болса операциялық жүйе үшін драйверлерді таңдалады, бұл жұмысты бастаушы да орындай алады.

Қатты дискпен көбірек айналысу керек болады. Егер жүйеге жаңа диск орнатқан болсаңыз, оны информация сақтауға дайындау қажет болады. Физикалық орнатудан басқа ең кемінде үш операция жасау керек болады.

1. 
   BIOS-та қатты диск түрін анықтау.
   

Қатты дискты орнатқан соң жаңа винчестерді темірге басшы жауап беруші BIOS қабылдап алғанын қарастыру керек. Бұл оңай орындалады:

1. Компьютерді іске қосып Del кнопкасын бір неше жазу пайда болғандан басып BIOS қа еніңіз. Кнопканы бір неше рет басса болады керекті мерзімді устап алу үшін. BIOS қа кіргенден соң STANDARD CMOS SETUP менюісіне кіріңізде қатты дискіңіз тізімде барлығын көріңіз. Көлемі және қосылу түрі (Master, Slave) дүрыс анықталғанын тексеріңіз. Егер сіздердің компьютерлеріңізде бір диск болса ол әлбетте Primary Master болып анықталуы керек. Егер сіз жаңа дискіні ескісімен бірге орнатқан болсаңыз ол Primary Slave және Secondary Master болуы мүмкін.

2. Сенімділік үшін BIOS басты менюсінде IDE HDD Autodetection пунктіне өтің. Enter туймесін басқан соң BIOS тағы да компьютеріңізді жаңа жинағыштар барлығына тексереді.

3. Егер барлығы дұрыс болса жаңа белгілеулерді сақтап BIOS-тан шығың.

Тип интерфейса.

Стандарт интерфейсті қатты дискілерді белгілеу үшін осы күндері бірнеше аббревиатуралары қолданылады: IDE, UDMA, ATA, РIO.

Интерфейс түрасында айтқанда (винчестер типы, шинасы, разъемы) біз IDE (Integrated Drive Electronics) аббревиатурасын жұмсаймыз. Бірақ амалда ол винчестер интерфейсының типын анықтамайды, ал оның ішінде арнайы басқарушы микросхема-контроллердың барлығын көрсетеді.

DMA (UDMA) аббревиатурасы осыған үқсас – ол тікелей жадқа жету деп ашылады (Direct Memory Access). Бірақ басқа мағынада қолданады – деректерді тарату жылдамдығының көрсеткіші болып. Осы күнгі көп IDE-винчестерлер Ultra DMA/100 стандартына сай келеді, яғни теоретикалық процессорге информацияны 100 Мб/с жылдамдықпен жеткізе алады. Амалда одан төмен. Бұл жерде де шартсыз өтіп болмады.

РIO (Programmed Input/Output) термины төмендегі мағынаға ие: деректерді жеткізу режимы. Бірақ UDMA-дан айырмашылығы бұл режимде деректер жадқа тікелей емес процессор жәрдемінде жеткізіледі. Нәтижеде процессор артықша жұмыс істейді, ал деректерді оқу жылдамдығы кескін төмендейді. Бахтқа арай бұл режимде аз «динозаврлар» істейді, көп жинағыштар UDMA-ны қолданады.

Ең сирек қолданатын термин ATA (AT Attachment) – осы ең керегі. Шынында осы жерде де белгілеу енгізу керек: осы интерфейске қосылған CD-ROM немесе DVD дискжетегі түрасында айтқанда жиі ATAPI (AT Attachment Pocket Interface) терминын қолданады.

Басынан АТА интерфейсы «кетпе кет» интерфейстеріне жатады – яғни әрбір ATA/IDE разъемына екі жинағыш қосылады, олар бір кабелде жайласып оның тарату қасиетін бөліп отырады. Сонымен әр бір қатты дискіде арнайы қайтып қосқыштар джамперлер болып олар жәрдемінде дисктың жағдайы белгіленеді: хожайын немесе құл (master or slave). Бұл қайсы бір диск негізгі немесе қосымша екенін компьютер билуі керек үшін. Операциялық жүйені бір негізгі диск қайтып қосқыштар primary master етіп орнатылған болса ие бола алады. Егер сіздердің жүйелеріңізде бір қатты диск болса оны CD-ROM шлейфына қоспағаныңыз дүрыс – бұл жүйе жылдамдығын сезілерлі төмендетіп жібереді.

Жаңа қатты дискты орнату және дайындау

Көп құрылғылармен істеу өте оңай: платаны немесе модульды жайына орнатып істей бер. Керек болса операциялық жүйе үшін драйверлерді таңдалады, бұл жұмысты бастаушы да орындай алады.

Қатты дискпен көбірек айналысу керек болады. Егер жүйеге жаңа диск орнатқан болсаңыз, оны информация сақтауға дайындау қажет болады. Физикалық орнатудан басқа ең кемінде үш операция жасау керек болады.

Әдебиеттер тізімі:
а) негізгі:

1. 
   В.П. Леонтьев. Новейшая энциклопедия персонального компьютера. ОЛМА-ПРЕСС. Москва 2004 г. стр.733
   
2. 
   Энди Ратбон. Модернизация и ремонт ПК. Диалектика Москва-Санкт-Петербрг-Киев 2003 г., стр. 370
   
3. 
   Вычислительная техника и её применение. Аппаратный состав ЭВМ. Издательство «Знание», Москва 1988 г.
   
4. 
   С.В. Симонович «Информатика - базовый курс», Санкт-Петербург «Пресс», 2004 г.
   
5. 
   П.Нортон "Архитектура персональных компьютеров фирмы IBM.
   
6. 
   С.Симонович, Г.Евсеев, А.Алексеев. Специальная информатика, учебное пособие. Москва 2002 г.
   
7. 
   В.А.Урнов, Д.Ю.Климов Преподавание информатики в компьютерном классе М.1990 г.
   

8. 
   В.Макаров «Информатика-практика по технологии работы на компьютере», Москва 1998 г.
   
9. 
   Комягин В.Б., Кобюцинский А.О. «Современный самоучитель работы на компьютере», Москва 1997 г.
   

11. Л.Омельченко, А.Федоров. Самоучитель Microsoft Windows XP. Санкт-Петербург, «БХВ-Петербург», 2003, 556 стр.

12. М.К.Байжұманов, Л.Қ.Жапсарбаева. Информатика.Астана-2004, 230 бет.

Е.Қ.Балапанов, Б.Б.Бөрібаев, А.Б.Дәулетқулов. Жаңа информациялық технологиялар: Информатикадан 30 сабақ. Алматы, ЖТИ, 2004, 409 б.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

«Сырдария» университеті

“ Математика және экономика ” факультеті

050602 «Информатика» мамандығы студенттері үшін.

Жетысай 2008ж.