Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
|
4 Кіріспе Айналадағы орта тірі және өлі табиғат болып екіге бөлінеді. Биология (грекше. «биос» - тіршілік және «логос» - ғылым) - тірі табиғатты зерттейтін жаратылыстану ғылымы. Тірі табиғаттың немесе тіршіліктің ерекшелігі - ағзалардың (организмдердің) және олардың қасиеттерінің сан алуандығы. Жер бетінде бактериялар мен көк - жасыл балдырлардың 3 мыңнан астам, өсімдіктердің 450 мың және жануарлардың 1200 мыңдай түрлері бары белгілі. Биологияның барлық ағзаларға тән ортақ қасиеттері менпатшалықтарын ашып, түсіндіруге негізделген саласы «биологияға кіріспе» деп аталатын оқулықта қамтылады. Сондықтан биологиялық кіріспеде ағзалардың негізгі қасиеттеріне толығырақ тоқталынады. Ол студенттердің тірі табиғаттағы ғажайып құбылыстарды «биологиялық ойлау» арқылы түсінуіне көмектеседі деп сенеміз. Ағзалардың өлі табиғатта кездеспейтін көптеген ерекше қасиеттері бар, бірақ ол қасиеттер тек тіршілікке ғана тән емес. Сондықтан тіршілікке анықтама берудің бірден бір жолы - олардың негізгі қасиеттерін жүйелеп баяндау: 1. Тіршіліктің құрылымы нуклеин қышқылдары, ақуыз (белок) сияқты микромалекулалардан (латынша. "макро" - үлкен) басталып, органеллалар, жасушалар (клеткалар), ұлпа, мүше және ағзаға дейін күрделенеді. Тіршіліктің жоғары дәрежедегі құрылымы ағзалардың бірлестігі - популяция мен биоценоздан тұрады. 2. Қоректену. Ағзалар өмір сүруіне қажетті энергия мен заттарды қоректену арқылы алады. Өсімдіктер күн сәулесінің энергиясын қоректік заттар жасауға пайдаланады.Бұл- фотосинтез құбылысы.Фотосинтез құбылысы автотрофты жолмен қоректенетін жасушаларда жүреді. 3. Жануарлар мен саңырауқұлақтар басқа ағзалардағы органика- лық заттарды ферменттердің көмегімен ыдыратып қорытады, оны қоректену дейді. 4. Тынысалу. Ағзалар тыныс алғанда кейбір көп энергиялы қосылыстар ыдырап, соның нәтижесінде энергия бөлінеді.Бұл энергия аденозинтрифосфат (АТФ) молекуласы түрінде сақталады. 5. Өсу. Өлі табиғат (мысалы, кристалдар) сыртқы қабатына жаңа заттар қосу арқылы өссе, тірі ағзалар қоректік заттардың есебінен өседі. 6. Даму. Уақыт өткен сайын ағзалар күрделеніп өзгереді. Оңдай 5 өзгерісті даму дейді. Кристалдар өзара бір - бірімен қосылу арқылы өссе, өсімдіктер мен жануарлар қоректік заттардың есебінен өседі және пайда болған жаңа мүшелердің химиялық құрамы мен құрылымы алғашқы ағзаға қарағанда өзгеше болады. 7. Бейімделу. Ағзалар өздері өмір сүрген ортаға бейімделеді. Мысалы, балық, бақа және маймылдардың мінез - қылығының белгілі ортаға сай келуін бейімделу дейді. 8. Тұқым қуалайтын молекулалар. Тіршіліктегі мұндай молекулалардың құрамы бірдей және ол молекулалар ағзалардың өзінен бөлініп, ұрпақтарына беріледі және ата - енелерінің негізгі белгілерінің ұрпаққа берілуін, түрлердің сақталып қалуын қамтамасыз етеді. Оқулықта - берілетін материалдар жасушалардан басталып, оның бөлінуі кезінде генетиклық ақпараттың ұрпаққа берілуі, жаңа ағзаның пайда болуы мен дамуы, ондағы тұқым қуалау қасиеттерінің заңдылықтары туралы ерекше баяндалады. Сұрыптаудың жаңа әдістері мен биотехнологияның салалары ген жайында, ақуыз және жасуша инженериясының жетістіктері жөнінде жаңа мағлұматтар береді. Сонымен қатар оқулықта органикалық дүние эволюциясының негіздері, ғарыштық биология, экология және биосфера мәселелері қаралады. Ұлы бабамыз Әбу - Насыр Мұхаммед Әл - Фараби өзінің «Табиғат тағлымы» («Табиғат матбуғат») еңбегінде «Ғаламның көрінісі - оның иесін танудың жолы» - екендігін атап көрсеткен болатын. Ал бүгінгі адамзаттың болашағы табиғаттың сырларын түсінуге, оны аялай білуге тікелей байланысты. Сондықтан биологияның негізгі саласы - тіршіліктану оқулығы адамның айналадағы табиғатты және өзін - өзі түсінуіне жәрдемдесуді мақсат етеді. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|