Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Г. Е. Надирова
Түркі тілдеріндегі боз (қоңыр, құба) сөзінің лексикографиялық
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түркі тілдеріндегі боз (қоңыр, құба) сөзінің лексикографиялық
деректер бойынша мағыналары № р/с Боз (қоңыр, құба) сөзінің мағынасы Мағынаның түркі тілдерінде қолданылуы/ қолданылмауы 1 Түс Барлық түркі тілдерінде 2 жердің түсі, қоңыр, құба аюдың түсі түрік, гагауыз, құмық, қырғыз 3 қараторы, тотыққан қырғыз 4 а) сұр (қасқырдың түсі); ә) қаракөк түс; б) көк (жылқыға қатысты) орта ғасыр ескерткіштеріндегі қыпшақ, түрік, гагауыз, әзірбайжан, түркімен, кабардин-балқар, башқұрт, ұйғыр, алтай, орхон, қараханид-ұйғыр, кабардин-балқар, ноғай, қарақалпақ, қазақ, қырғыз, алтай, өзбек, ұйғыр в) көкшіл сұр түс; г) ашық-сұр, ашық күлгін, ақшыл башқұрт орта ғасыр ескерткіштеріндегі ұйғыр, кабардин- балқар, қарақалпақ, қырғыз, алтай, шағатай, сары ұйғыр 5 тың жер түркімен, түрік, кабардин-балқар, өзбек 6 Жастық қарақалпақ 7 бетеге, боз, ақ селеу (шөп) қазақ, өзбек 8 құрғақ дала, жылым қырғыз 9 сағым (күннің ыстығындағы) қырғыз 10 қырғауылдың ұрғашысы әзірбайжан Көне түркі ескерткіштерінде, барлық түркі тілдерінде – qoz, түрік, монғол тілдерінде (bora) ортақ. Бұл аталмыш түс алтай тілдеріне ортақ лексема болып табылады. Қазақ ежелгі әдет-ғұрпы, наным-сенімі бойынша үлкен тойларға, қуаныштарға боз ат бауыздап, садақаға боз қасқа қой сойған. Эпо- стар мен ертегілерде, аңыздарда батырлар боз ат мініп, боз киім киген, яғни боз халық ұғымында киелі, қасиетті түс. Боз сөзімен келетін фраземалардың саны көп емес. Мысалы, Дереу дәретімді алып, тамдатымды оқып жіберейін, бұл нөсерге боз қасқа шалсақ та артық емес (Д. До с жанов). Басындағы ақыл ма, әлде боз өкпе жігіттің қыр аспайтын балаң қылығы ма, оңшасы беймәлім, әйтеуір сол қырсыз, күмірә мінез итермелеумен ит өлген жерден мойыны ырғайдай болып, көне өлкеге келіп жеткені анық (Д. Досжанов). Әр ауылда уығы қарынсыз, жатаған боз үйлер некен саяқ (Қ. Жұмаділов). Боз түсімен танымдық тұрғыдан шамалас сұр сөзінің табиғаты онша анық емес. Мүмкін сұр және боз түстері ата тілде бір ғана түс орнында қолданылған болу керек. Мысалы, Сұр жебе мұның да кеудесіндегі сауыт торларын жанып өтіп, өкпе тұсыне бойлап енген (О. Сарсенбаев). Сұңқар жүрек сұр тағдыр сағымында, 179 Фраземалардың таңбалық-символдық семантикасы 179 Қанат қақпай қалшиды тұғырында! (Б. Сүндетов). Күйеуінің сұп-сұр жүзін көріп, тіпті қорықты (М. Сүндетов). Қоңыр фраземасының таңбалық-символдық мағынасы. Жиналған лек- сикографиялық деректер бойынша қоңыр сөзінің 5 мағынасы анық талды. Оны төмендегі кесте арқылы көрсетуге болады: 11-кесте жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|