Пікір жазғандар



бет155/162
Дата02.01.2022
өлшемі0.66 Mb.
#453967
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   162
Ахтаева Басқару психол

ТЕРМИНДІК СӨЗДІК


Адам –

қоғамдық-тарихи процестің, жер бетіндегі мате- риалдық және рухани мәдениеттің субъектісі, генетикалық жақтан өмірдің басқа формалары- мен байланысты және ол формалардан еңбек құ- ралдарын өндіру қабілетінің арқасында бөлініп шыққан, түсінікті сөйлей, ойлай алатын, сана- лы, биоәлеуметтік тіршілік иесі. Ол бірқатар ғы- лымдардың: антропология, социология, этно- графия, психология, педагогика, анатомия, фи-

зиология және т.б. зерттеу нысаны болып табы- лады.



Адамның биотиптері –

нейрогуморальды негіз, симпатико-адреналиндік жүйенің (САЖ) индивидуалды ерекшеліктері бойынша іске асырылатын адам типологиясы. Үш түрлі биотип ажыратылады: адреналиндік (А-тип), норадреалиндік (Н – А-тип) және аралас.

А-типтің өкілдері жоғары мазасыздықпен, жо- ғары жауапкершілік сезімімен, қол жеткізгенге қанағаттанбаумен, шектік қысымдарға талпы- ныспен ерекшеленеді.

Н – А-типтің өкілдері жоғары ішкі қысым- дылықпен, тұйықтықпен, жасырындылығымен, билікшілдігімен, мақсатқа талпынғыштығымен сипатталады; жолы болмаушылық адамдарды жүйке жүйесінің тозуына, жүрек қан тамырла- рының ауруларына алып келуі мүмкін.

Аралас типтің өкілдері жоғары эмоционалды- лығымен, көңіл-күйінің тұрақсыздығымен, жо- ғары сезімталдығымен, эмпатиямен бірге қайғы- руға қабілеттілігімен сипатталады. Төтенше жағ- дайларда адамдардың биотиптік ерекшеліктері

аса қарқынды көрінеді.


Адамға жүйелі тұрғыдан қарау –

адамның даму процесінде табиғи және мәдени арақатынасы нәтижесінде оның психикасының

дамуы.


Авторитаризм – (грек сөзі

«autoritas» – «билік, ықпал ету») –



адам мінез-құлқына догматикалық талап қой- ғыштық, беделді адамға сілтеме жасау арқылы оның аргументациясы, жоғарыдан жіберілген ережені еш қарсылықсыз орындауды талап ету, тұлғааралық қатынастардың объективті негіз- дерін асқындыру.

Әлеуметтік-саяси кесте ретіндегі авторитаризм



– мемлекет пен қоғамды байланыстыратын саяси







институттарды ығыстыру, биліктің бір адамның немесе бір органның қолындағы концентра- циясы.

Авторитаризмнің шеткі формасы – тоталитаризм – қоғамның іс-әрекетінің әмірлі, қатал репрессивті кестесін, басқарудың апелляциялық емес коман- далық әдісін жасау, тұлғаның өзіндік реттеу мүмкіндіктерін шектеу. Адамның тоталитаризм жағдайында ұзақ уақыт болуы оның тұлғалық

деформациясына алып келеді.



Ажитация – (латын сөзі – agitatio – «қозғалысқа алып келу») –

өмірге, қауіпке, апаттық жағдайларға және т.б. психогендік факторларға аффективті жауап. Дау- дамай, апаттық жағдайлардағы өте күшті қозу күйі, әрекеттердің мақсатқа бағыттылығының бұзылуы, асығуы, пайымдаулы іс-әрекетке қа- білеттіліктің төмендеуі – аномальды психика-

лық күй.


Аморальдылық –

қоғамның моральдық ұстанымдарын қабыл- дамау, әдептілік нормаларына ингилистикалық қатынас, тұлғаның және әлеуметтік топтың ру- хани күйреуі. Аморальдылықтың шеткі фор- масы цинизм болып табылады, ол – өз қоға- мының мәдениетіне, оның рухани құндылық- тарына жақтырмай қарау, идеалдар мен әлеу-

меттік ұстанымдарды менсінбеу.



Амнезия – (грек сөзі – ἀ –

«теріс бөлшектер» + mnesia

«ес») –


ұмытшақтық, есінен айрылу, естің бұзылуы. Ре- троградты амнезия – аурудың алдында болған жағдайларға қатысты естің бұзылуы. Антеро- градты амнезия – ауру басталғаннан кейінгі бол- ған жағдайларға қатысты естің бұзылуы. Қор-

ғаныстық амнезия – жаралайтын жағдайларды естен ығыстыру, ұмыту.



Андрогиния – (латын сөзі, andros – «ер», gunes –

«әйел») –



бір индивидте ер адамның да, әйел адамның да қасиеттерінің болуы, әртүрлі жағдайларда мі- нез-құлықтың маскулиндік немесе феминдік

ерекшеліктерін көрсете алу қабілеті.



Антиципация – (латын сөзі, anticipatio – «күні бұрын») –

индивидтің жағдайдың ары қарайғы дамуын, әрекеттің барлық мүмкін болатын нәтижелерін

алдын ала көре алу қабілеті, ақиқаттықты алдын ала бейнелеуге қабілеттілік.



Апатия – (грек сөзі, аnatheia

– «бейтараптық») –



селқостық пен қызығушылықтардың әлсіреуі, қоршаған шынайылықтың жағдайларына деген

немқұрайдылық, эмоциялық енжарлық.



Апперцепция –

(апперцептио латын сөзі,



шынайылықтың заттары мен құбылыстарын қа-

былдаудың өткен тәжірибеге, тұлғаның индиви-






«ап» – үстеме жұрнақ,

«перцепцио» – «қабылдау») –

дуалды ерекшеліктеріне және психикалық күйі-

не тәуелділігі.



Ассоцианизм – (латын сөзі, associatio – «екі немесе одан да көп психикалық құрылымдарда туындаған психологиядағы байланыс») –

психикалық қызмет етуін ассоциациялардың – құбылыстар мен бейнелерінің арасындағы тұ- рақты байланыстардың қалыптасуы арқылы тү- сіндірілетін әлемдік психологияның негізгі ба- ғыттарының бірі.

Ең алғаш ассоциациялар ұстанымын Аристо- тель қалыптастырған: «Көрінетін сыртқы себеп- терсіз пайда болатын бейнелер ассоциацияның өнімі болып табылады». ХІХ ғасырда ассоциа- циялардың және олардың нейрофизиологиялық, шартты-рефлекторлық механизмдерінің қалып-

тасу жағдайлары зерттелген болатын.


Астения – (грек сөзі, astheneia – «алқыну,

әлсіздік») –



жоғары деңгейде күшсіздік, қалжырау, тез шар- шау мен тітіркендіргіште көрінетін нервтік-пси-

хикалық әлсіздік.



Атрибуция – (латын сөзі, attributio – «иеленіп жабыстыру») –

индивидке немесе әлеуметтік топқа тікелей қа- былданбайтын ерекшеліктерді немесе басқа тұл- ғаның мінез-құлқының себептерін түсіндіру ме- ханизмі. Каузальды атрибуция – мінез-құлық

себептері туралы болжам.



Аутизм – (грек сөзі, Эйген Блейлер 1911 жылы ашқан

«өзім» және

ағылшын сөзі, infantile autism –

«аут» – «тысқары кету») –



психикалық шеттелудің шеткі формасы, шынайы өмірден алшақтап, адамның өзімен-өзі болуы, сыртқы әрекеттер мен құбылыстарға немқұрай- лылығы, индивидтің қоршаған әлеммен байла- нысынан қашуы, өзіндік реттеу мүмкіндігінің төмендеуі, идеялар мен түсініктердің тар шең- беріне жақындық, эгоцентризм, қоршаған адам-

дардың мінез-құлқына эмоциялық реакциялар- дың пара-пар еместігі.



Аффект – (латын сөзі, affects – «жан толқынысы») –

күтпеген жерден болған өте күшті эмоциогендік әсерден туындаған, күшті импульсивті әрекет- термен және эндокринді жүйенің қызметтік өз- герістерімен бірге жүретін сананың уақытша па- тологиялық емес ұйымдасуының бұзылуы, оның

«тарылуы»; ақиқаттықтың индивидтің тұлғалық позицияларына қатал қарама-қарсылығынан, жан- жалдан туындаған эмоциялық күй.

Аффект субъектінің қатал, ординарлы емес жағ- дайдан пара-пар шығу жолын табуға қабілетсіз- дігінде шеткі жағдайларда пайда болады. Аффек- тогендік бейне индивидтің бүкіл психикалық іс- әрекетінен басым болады, онымен байланысты

емес барлық процестерді топтайды және биоло-









гиялық эволюция процесінде қалыптасқан мінез- құлықтың «апаттық» тәсілдерін (агрессияны, қа- шуды, шынжырлануды) біріктіреді.

Аффект күйі кейін индивидтің өткен аффекто- гендік жағдайдың жеке элементтерімен кезде- суінде көрінетін аффективті іздер қалыптасты- рады.

Заңгерлікте аффект (күшті рухани күйзеліс), егер бұл күйді айыптаушының заңға сәйкес емес әрекеттері туындатқан болса, жауапкерші- лікті жеңілдететін және қылмыстық квалифика-

циясына әсер етуші жағдай ретінде қарасты- рылады.



Аффективті әрекет –

субъектінің белгілі бір эмоциялық күйлерімен бағытталатын және реттелетін әрекет, ондай күйлерге батылдық, құмарлық, ұнатпаушылық, құштарлық, кек қайтару, махаббат және т.б. жатады. Аффективті әрекет түсінігін Макс Ве- бер оны «Әлеуметтік әрекет» (мақсатқа рацио- налды және құндылық-рационалды) түсінігінен бөліп алу үшін енгізген.

Мақсатқа ұтымды әрекетке қарағанда және құн- дылық-рационалды әрекетке ұқсас аффективті әрекет нақты мақсатқа қол жеткізуге емес, әре- кет субъектісінің эмоциялық өзіндік көрінуіне, оның импульсивті өзіндік реттеуіне, құмарлық- ты немесе құштарлықты қанағаттандыруға ба- ғытталған.

Қозудан туған әрекет саналы мінез-құлық пен бейсаналы реакциялардың арасындағы шекте орналасқан. Олар ең аз саралануымен сипатта- лады; осы ең аз шектен өту психикалық іс- әрекеттің ұйымдасуының бұзылуына – аффект

күйіне алып келеді («Аффект» қараңыз).



Әдеттегі сана –

әлеуметтік қауымдағы басым эмпирикалық бі-

лім және түсініктердің жиынтығы.



Әлеуметтік бақылау

әлеуметтік нормаларға сәйкес адамның мінез- құлқын реттеу мақсатымен қоғам әлеуметтік және кіші топтағы тұлғаларға әсер ететін құрал-

дар жүйесі.



Әлеуметтік бейімделу –

индивидтің әлеуметтік орта жағдайларына үйре- нуі. Әлеуметтік бейімделудің типтері: 1) ортаға белсенді әсер ету; 2) әлеуметтік топтық құнды-

лық бағдарлары мен мақсаттарын пассивті кон- формды қабылдауы.









Әлеуметтік бейімделу индивидтің өзінің және өз әлеуметтік байланыстарының бейнесіне пара- пар әртүрлі әлеуметтік рөлдерді қабылдауына байланысты. Әлеуметтік бейімделудің бұзылуы әлеуметтік емес мінез-құлық, маргиналдылық,

ішімдікке салыну мен нашақорлық болып та- былады.



Әлеуметтік ингибиция –

бөгде адамдарджың қатысуында іс-әрекеттің

төмендеуі.



Әлеуметтік-психологиялық

ахуал –



топ деңгейінің дамуына тәуелді, тиімді бірлесе

әсер ететін тұлғааралық қатынасының саласы.



Әлеуметтік күту –

әлеуметтік қауымдастықтың әрбір тұрғыдан әлеуметтік-рөлдік талаптарын тиісті орындауын күту (ата-аналардың рөлдері, ұстаздардың, әкім- шіліктің, саяси лидердің, парламент депутатта-

рының, т.б. қызметтері).



Әлеуметтік стереотип –

әлеуметтік объектінің тұрақты, қарапайым (үс-

тірт) бейнесі, бөгде топтармен қатынасындағы негативтік бағдарлар.



Әлеуметтік қабылдау –

адамдармен әлеуметтік объектілерді (басқа адам-

дар, өзін-өзі, әлеуметтік топ және қауымдастар) қабылдау, түсіну, бағалау ерекшелігі.



Әлеуметтік-этностық қарым-қатынастар –

ұлтаралық әлеуметтік қарым-қатынастардың кө- рінісі. Әр ұлт өзінің ұлттық мәдениетімен, салт- дәстүрімен, ұлттық өнерімен, ұлттық талғамы- мен ерекшеленеді. Басқа ұлт өкілдерімен күн- делікті өмірде қарым-қатынасқа түскенде өзінің ұлтына тән ерекшелікпен көрінуге тырысады. Әр ұлт өзіндік өнер ерекшелігімен дараланады. Оны ұлттық сана-сезімнің, ұлттық мақтаныш-

тың көрінісі деуге болады.



Әсер –

индивидтің немесе әлеуметтік топтың басқа адам- дардың мінез-құлықтарын, олардың позицияла- рын, бағалауы мен бағдарларын өзгерту процесі және оның нәтижесі. Бағытталған әсердің меха- низмі сендіру мен пайымдау болып табылады. Бағытталмаған әсердің механизмі – еліктеу және

жұқтыру. Әсер тура және жанама бола алады.

Әлеуметтік позиция –

бұл – индивидтің немесе топтың қоғам жүйе- сіндегі орны. Адамның мінез-құлқы стилін рет- тейтін, тұлға немесе индивидтің қоғам жүйе-

сіндегі орны.



Әлеуметтік рөл –

тұлғаның әлеуметтік қызметі, оның әлеуметтік мекемелердің қоятын талаптарына, әлеуметтік

күтуіне сәйкес келуі, мінез-құлық моделі.






Әлеуметтік фасилитация –

белгіленген әрекетті басқа адамдардың қатына-

сымен жеңілдету (соның ішінде қылмыстық топ жағдайындағы қылмыстық әрекеттер).



Басқару –

басқарудың бағдарламасы және мақсаттын іске асыру, іс-әрекет тәртібін өзгерту немесе қолдау, құрылымды сақтау, мақсаттың дамуын қамта-

масыз ету және субъектінің басқару жүйесіне әсер ету процесі.



Басқару психологиясы –

басқару ісіндегі психологиялық заңдылықтарды зерттейтін психологияның бір саласы. Басқару психологиясының негізгі міндеті – басқару жүйе- сіндегі жұмыстың тиімділігі мен сапасын арт- тыру мақсатында басқару қызметінің психоло- гиялық жағдайлары мен ерекшеліктеріне талдау

жасайды.


Басқару іс-әрекеті –

берілген тапсырмаларды тиімді орындауға үлес қосатын «адам-адам» жүйесіндегі басшылардың аналитикалық-конструктивтік, іс-әрекеттік-рет- теулік, коммуникативтік және бағалау-түзету функцияларын іске асырудан тұрады. Бұл әре- кеттің ұжымдағы қызметтік және басқа да тап- сырмалардың тиімді шешімін табуда маңызы зор. Сондай-ақ бірлескен іс-әрекет міндеттерін орындау үшін қызметкерлер тиімділігін қамта-

масыз ету болып табылады.



Басқару іс-әрекетін белсенді ету –

үйлесімді қағидаларды айқындау мен дәлелдеу процесі, сондай-ақ басқаруды іске асырудағы объективті заңдарының талаптары айтылады. Жетекшінің басқару функциясын үздік орын-

дауын қамтамасыз етеді.



Басқару іс-әрекетінің психологиясы –

психология ғылымының жаңа жетекші бағыты. Әртүрлі жағдайларда тиімді басқарудың шарт- тары мен факторлары, механизмдері, заңды- лықтарының қызметімен бекітіледі. Жетекшінің өзіндік басқару қабілеті мен ойлауын қалып- тастыру, қызметкерлердің өмірлік жаңа үлгілері мен технологияларын қолдана отырып, іс-әре-

кетін шығармашылықпен басқару.



Басқару іс-әрекетінің стилі –

(стиль – латын сөзі, жазуға арналған стержень)

– жетекшінің жеке басқару қызметін іске асыру- дағы қалыптасқан мінездің әдіс, тәсілдер жүйесі болып және ішкі және сыртқы факторлардың әсерімен дамиды. Жетекшінің жоғары стилін таңдау белсенділеу көрсеткіштеріне сәйкес іске

асып, оның белсенділігінің құрылымдық-қыз-








меттік, психологиялық, нәтижелілік көрсеткіш-

тері арқылы көрініс тауып сыртқа шығады.



Басқару іс-әрекетінің технологиясы –

жетекшімен басқару құралдарын қолдану мен құрастыруы, ұйымдастыру-әдістемелік бағдары- ның жиынтығы. Оған басқарудың тактикасы

мен техникасы, стратегиясы жатады.



Басқару менталитеті (ділі) –

бұл жетекшінің басқару іс-әрекетіндегі дара-

лығы және жүйелі еңбегінің қайталанбауы.



Басқару өнері –

жетекшінің басқару құзырлылығының кемел- денуі, жетекші өз міндеттеріндегі басқарудың тұрақты жоғары нәтижелеріне қол жеткізуі, жаңа технологияларын шығармашылықпен мең- геруі және мықты ерік-жігерімен, адамгершілік-

патриоттық қарым-қатынасымен сипаттала-ды.



Басқару функциясы (қызметі) –

бұл тапсырманың орындалу кезеңіндегі басшы-

ның міндеттерге сәйкестенген басшылық қыз- метін атқару рөлі.



Басқару шеберлігі –

бұл жетекшінің жоғары деңгейдегі құзырлылы- ғымен, тиімді озық технологияларды қолдана отырып жетістікке жетуі, яғни жетекшінің жо-

ғары деңгейде басқару қабілеттілігі және тұрақ- ты нәтижелерге қол жеткізуімен сипатталады.



Басшы –

ұжымды басқару және оның қызметін ұйымдас- тыру функциялары ресми жүктелген адам. Бас- шы өзін тағайындаған (сайлаған, бекіткен) инс- танция алдында топтың (ұжымның) өз функция- сын атқаруы үшін заңдылық жауаптылықта бо- лады және қатаң тиянақталған санкциялау – ба- ғыныштылардың өндірістік белсенділігіне ық- пал ету мақсатында жазалау және көтермелеу

мүмкіндіктеріне ие.



Баурап алатын көңіл-күй (навязчивые состояния) –

ырықсыз күйлерде туындайтын билеп алатын түсініктер, ойлар мен түрткілерді ілестіріп жү- ретін жағымсыз эмоциялық түрі – фобиялар (қорқыныштар). Дені сау адамдарда осы күйлер

қатты шаршағанда, психикалық бәсеңдеу бары- сында туындайды.



Бақылау локусі (Locus - орны, бағыты) –

сыртқы күштерге индивид өзінің іс-әрекетінің теріс нәтижесін жауапкершілікті басқа адам- дарға артады. Мысалы, сыртқы күштерге (экс- терналды бақылау локусі д.а.) немесе өзінің тұлғалық ерекшеліктерінен (интерналды бақы- лау локусі) көреді.

Интерналды бақылау локусінің иегерлері өте әлеуметтік жағынан жауапты және мақсаты ай-









қын, мақсатқа жету жолында қайсар, өжет бо- лып келеді.

Сыртқы байқау локусының иегерлері – жауап- кершілігі төмен, өз шешімін жүзеге асыруда ұзаққа созады, көп жағдайда конформды және

агрессивті болады.


Бейсаналылық –

саналы бақылаусыз (инстинктер) іске асырыла-

тын психикалық процестер.



Бәсекелестік –

өзара жарыс; біреуден озу мақсаты көзделген талас, тайталасу, ерегісу, бәсекелесу. Өндіріс құрал-жабдығы жекеменшікке негізделген қо- ғамда тауар өндірушілердің тауар өндіруде және өткізуде неғұрлым қолайлы жағдай туғызу жолдарындағы өзара күресі, неғұрлым көп пай-

да табу жолындағы күрес.



Дарындылық –

индивидке белгілі бағытта (математика, музыка, өнер, әдебиет, ғылым, спорт) жоғары нәтижелі

іс-әрекеттің мүмкіншілігін қамтамасыз етеді.



Дидактогения – (грек сөзі, didasko – «оқу», genesis –

«шығу тегі») –



ата-аналар мен ұстаздар және тәрбиешілердің

әдепсіздігінен туындайтын индивидтің жағым- сыз психикалық күйі.



Динамикалық стереотип –

әдеттер мен дағдылардың нейрофизиологиялық негізі, тұрақты шартты рефлекторлық реакция-

сының тітіркендіргішке жауабының жүйесі.



Дисфория – (латын сөзі, dysphoria – «ішкі тынышсыздық, қайғыны

күту сезімі») –



агрессивтік көріністерге дайын болу, ызалану, жағымсыз эмоциялық күй.

Доминанта – (латын сөзі,

dominans – «үстемдік ету») –

мінез-құлыққа белгілі бағыт беретін жүйке жүйе-

сіндегі басым ошағының қозуы.



Ерік –

адамның өз қызметін және әртүрлі психикалық процестерді өзі детерминациялауынан және өзі реттеуінен көрінетін қабілеті. Еріктің негізгі функциялары ретінде мыналар сараланады: түрткілер мен мақсаттарды таңдау, іс-әрекет мо- тивациясы жеткіліксіз не басы артық болғанда, іс-әрекетке деген ниет, ынтаны реттеу, психи- калық процестерді адам атқаратын іс-әрекетке барабар жүйе етіп ұйымдастыру, қойылған мақ- саттарға жетуде кедергілерден өтетіндей жағ- даятта физикалық және психикалық мүмкіндік-

терді жұмылдыру.



Еске түсіру –

бұрын қабылданған материалдың өзектенуі,

бұрын қалыптасқан бейнелердің қайта шығуы, олардың уақыт пен кеңістіктегі локализациясы.






Іштарлық –

жетістік мотивациясының көріністері, игілікті игеру барысында біреу немесе біреудің артық- шылығы субúектімен эмоционалüды жағымсыз бағалаушы, жеке қол жеткен табысына қысым көрсетуі болғандай сезінеді. Жат жетістіктерге тосқауыл қоятындай болып көрінеді. Оны дис- кредитациялау, іштарлық адамды агрессивті

әрекеттерге итермелейді, индивидтің психика- сына кері әсер етеді (бұзады, зақым келтіреді).



Іштей сөйлеу –

тілдік мәндерді ойлау, түсініктер мен операция- лар жасау құралы ретінде, ойдағы басқа адам- мен диалог ретінде шынайы коммуникация про- цесінен тыс (ақылда) қолдану. Сырттай сөйлеу-

ден іштей сөйлеу құрылымның жасырынды- ғымен ерекшеленеді.



Жалғыздық –

индивидтің психикалық күйі; мазасыздану, де-

прессия, әлеуметтік-коммуникативтік шеттету- мен сипатталады.



Жауапкершілік –

тұлғаның мінез-құлқы әлеуметтік-нормалы та- лаптарға, парызына, міндеттеріне сәйкес әлеу- меттік бақылауға тұлғаның мінез-құлқы бағы- нышты. Бақылау түрлері ішкі және сыртқы бо- лып бөлінеді. Жауапкершілік – ол тұлғаның қо- ғамға, қоғамның тұлғаға қойылған обúективті талаптарын бұжытпай орындауы. Индивидтің неғұрлым нақты мүмкіндігі және құқықтары кең болса, соғұрлым жауапкершілігі жоғарылайды. Тұлғаның әлеуметтік міндеті – өзінің мінез-

құлқын белгілі стандартқа бағындыруы.



Жатсыну (отчуждение) –

шынайы қоршаған ортаға индивид өзін-өзі қар- сы қоюы, тұлғаның деперсонализациясы, инди- вид базалық әлеуметтік құндылықтарды қабыл- дамауы, бұл – тұлғаның криминалды мінез-

құлқының алғышарты.



Жетекшінің авторитарлы стилі –

адамдардың іс-әрекетін басқаратын бұл стиль- дің бір түрі, қатаң басқару түріне жатады, яғни қоластындағы адамдардың пікірімен санаспай- тын, олардың демократиялық мүмкіндіктерін

шектейтін стиль болып табылады.



Жеке тұлғалық –

жеке адамның қайталанбас өзіндік ерекшелік- терінің жиынтығы, басқа адамдардан өзінің әлеуметтік мәнді ерекшеліктері тарапынан си- патталатын адам; индивидтің психикасының өзіндік ерекшелігі, оның қайталанбастығы. Ж.т.

темперамент, мінез белгілерінде, мүдделер си-









патында, перцептивтік процестер мен зият сана-

сында, қажеттіліктер мен қабілеттерінде көрі- неді.



Жетекшілік –

әлеуметтік-психологиялық ерекше құбылыс. Топ- тағы тұлғааралық қатынастар жүйесінде үстем- дік пен бағыну, ықпал жасау және оған еру қа- тынастары. Әлеуметтік топтың ішінде билік пен ықпал уәкілдіктерінің жүзеге асырылуын белгі-

лейтін термин.



Жұқтыру –

эмоционалдық күйдің бір адамнан екінші адам- ға психофизиологиялық байланыс деңгейінде өтеді; әлеуметтік кенеттен ұйымдасу факторы. Алайда бақылаудан шыққан психикалық жұғу мінез-құлықтың нормалы-рөлдік құлдырауына

әкеп соғады, диструктивті «тобыр әсері» туын- дайды.



Заңды жауапкершілік –

бұл әлеуметтік жауапкершіліктің түрі, құқық

нормалары санкцияларында белгіленген, мемле- кет күшімен байланысты.



Заң психологиясы –

құқыққа қатысты мәселелерді реттеу және әлеу- меттік қатынастарда жалпы психикалық заңды- лықтар мен механизмдерін зерттейтін қолдан- балы психология саласы. ХІХ ғ. аяғында экспе- рименталды психологияның дамуымен байла-

нысты заң психологиясы қарқынды дами бастады.

Зиялы қауым –

мәдениет пен ғылымның, техниканың салалары-

нан арнайы дайындығы, білімі бар ой еңбегінің қызметкерлері.



Идентификация – (латын сөзі, identifico –

«сәйкестендіру») –



әлеуметтік психологияда субъектіні белгілі әлеу- меттік топппен теңестіреді (әлеуметтік теңестіру).

Инстинкт (латын сөзі, іnstіnctus – «соқыр сезім») –

Мінез-құлықтың туа берілген жүйесінің жиын- тығы. Негізгі тітіркендіргіштердің әсерінен бел-

сенділігі артады.



Интеллект – (латын сөзі, іntellectus – «таным,

ұғыну») –



ақыл-ой қабілетінің тұрақты құрылымы.

Интериопризация – (латын сөзі, interior – «ішкі») –

мінез-құлықтың бағдарлық негізін қалыптасты-

ру, ішкі психикалық құрылымына сыртқы іс- әрекеттің әлеуметтік шартталуы негізінде игеруі.



Профессиограмма – (латын сөзі, Professio –

«мамандық» + Gramma –

«жазу») –


нақты кәсіпке қойылатын әлеуметтік, психоло- гиялық және басқа талаптардың жүйесі және тұлға мен іс-әрекет сапасы (мамандықтың адам-

дағы негізгі әлеуметтік-психологиялық сапа- ларына қойылатын талаптар жүйесі).






Тұлғааралық қарым-қаты- нас –

бірлескен іс-әрекет процесінде және қарым-қа-

тынаста адамдардың өзара объективті әсер ете- тін әлеуметтік-психикалық құбылыс.



Ұйымдастыру іс-әрекеті –

бұл субъектілер мен олардың іс-әрекеттерін бай- ланыстыратын практикалық іс-әрекеттер жиын- тығы, сондай-ақ оның басқару процестері болып

табылады. Ұйымдастыру іс-әрекеттері жоғары ұйымдастырушылық қабілетті талап етеді.



Қоғамдық пікір –

қоғамдық ортаның әртүрлі құбылыстарға жалпы қызығушылықтарының бағытталуы және ұжым

қарым-қатынасындағы бағаланған пікірлер мен ойлардың жиынтығы.



Кәсіби құзырлылық –

тұлғаның кәсіби іс-әрекетіне қатысты білімі, бі-

ліктілігі мен дағдысының өзара байланысқан са- паларының жиынтығы.



Кәсіби шеберлік –

тұлғаның бойындағы кәсіби іс-әрекетінің қам- тылған жемісі, тұлғалық кәсіби сапасы, оның

жоғары деңгейдегі білім, білік, іскерлігін дамы- тудағы көрінісі.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   151   152   153   154   155   156   157   158   ...   162




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет