Р87 Ғылыми-практикалық конференция материалдарының электрондық жинағы. Алматы: «Өрлеу» баұо ақФ Қр ббжқбари, 2018. 380 б

33 
 
        Жалпы ұлт ойындарының шығуы мен қалыптасу тарихына көз жіберсек, 
халқымыздың  әлеуметтік-экономикалық  жағдайларына  байланысты,  яғни 
көшпелі  тұрмысқа  лайықтанып,  арнайы  материалдарды,  әзірліктерді 
қажетсінбейтін,  ұлтымыздың  психологиялық  ерекшеліктеріне  бейімделген  
құрал – ұлттық ойындар. 
Ұлттық  ойындары  ата  бабаларымыздың  ұрпақтан  –  ұрпаққа  жеткізіп, 
артына  қалдырған  мәдени  мұрасы.  Бүгінгі  мен  болашақ  ұрпақтарымыздың 
сол  мұраны  үйрене  отырып  халқымыздың  психологиялық  болмысына  көз 
жүгіртіп, дәстүрлер жалғасын байланыстыратын деген сенімдеміз. 
Жалпы  ойын  жөнінде  айтатын  болсақ,  бұл  қай  халықтың  болсын 
көңілін  көтеретін,  көзін  күлімдетіп,    бойын  шаттандыратын,  сергітетін, 
уайым  –  қайғыдан  қашықтататын  адамның  бір  ғажайып  қасиетті,  іс-әрекеті 
деуге  болады.Ойынның  ойналатын  жері  де,  шыққан  тегі  де  халықтың  той-
думаны,  сонда  дүниеге  келіп,  халық  өз  игілігіне  жаратты.  Ойын-халақтың 
алғашқы  мәдениеті,  ой  еңбегінің  жемісі,  дүние  танымының  айнасы  деп 
тұжырымдауға  болады.  Қазақ  халықының  әдеби  мұраларын  алып  қарасақ, 
онда  үнемі  ұлттық  ойындарының  әдет  –  ғұрып  салттардың  алуан  түрлерін 
кездестіреміз. 
Батыр  да,  халық  қайраткері  де,  шешен  де,  ақын  да  ойын  арқылы 
шынығып, еркін бәсекеде жеңіп шығады. Халық ойындары жастардың күш – 
қуатын  молайтып,  оларды  шапшаңдыққа,  дәлдікке  тәрбиелейді,  олардың 
ақыл  –  ойын  толықтыруға  көмектеседі.  Қазақ  халқы  ұлттық  ойындарға  бай 
халықтардың бірі. Олардың көбі бізге жетпей қалған [2.43б.]. 
         Ұлт  ойындары  ұжымдық  ой–қиялдан  бас  құрап,  жеке  адамдардың 
игілігіне  асатын,  ұлт  өкілдерін  түгел  қамтитын,  тұтас  ұлтқа  атадан  балаға 
мұра  болып  келе  жатқан  рухани,  мәдени  қазына.  Олай  дейтініміз,  ұлт 
ойындары  сол  ұлттың  өсіп  жетілу  барысындағы  ұзақ  жолда  пайда  болып, 
оның  сан  мыңдаған  ұрпағының  рухани  азығына  айналған,  қиялын  қозғап, 
ұлттық болмысы мен өзіндік ерекшелігін қалыптастыруға игі әсерін тигізген 
дәстүрлі  құбылыс.  Осы  тұрғыдан  қарағанда,  ұлт  ойындары  сол  ұлттың 
ғасырлар бойы жасаған мұраларының заңды бір саласы, халқының игілігіне 
қызмет  ететін,  оның  жас  ұрпағын  жетілдіріп  шыңдайтын  әлеуметтік–
педагогикалық мүмкіншілігі зор тәрбие құралы. 
Ұлт  ойындары  әр  халықтың  әлеуметтік  эканомикалық  жағдайларына, 
шаруашылық мүмкіншіліктеріне байланысты қалыптасқан. Қазақ халықының 
ұлттық ойындарының көбі табиғи заттармен ойнауға негізделген. Кәсіби мал 
шаруашылығына  негізделгендіктен  халықтың  ұлт  ойындарыда  осыған 
икемделген.  Әсіресе,  қойды  көп  өсіргендіктен,  балалар  ойынның  көбі  қой 
асығымен  байланысты  болып  келеді.  Сондықтан  асық  ойындары  ұлт 
ойындарының  ішіндегі  ертеден  келе  жатқан  көнелілерінің  бір  болып 
табылады.                       
Асық  ойыны  баланың  жастайынан  нерв  жүйелерін  шыңдап,  оларды 
дәлдікке,  ұстамдылыққа,  байсалдылыққа  тәрбиелейді.  Ал  ойынның  түпкі 
мақсаты  жастарды  ерлікке,  өжеттілікке,  батылдыққа,  шапашаңдыққа, 

34 
 
ептілікке  тәрбиелеп,  өзін,  елін  қорғай  алатын  мықты  азаматтар  дайындап 
шығару  болып  табылады.  Сонымен  қатар  бұл  ойындар    әділдік  пен 
адамгершіліктің  игі  қасиеттерінің  адамның  бойына  жас  кезінен  бастап 
сіңіруге кемектеседі. 
Ойындар  халықты  көңілдендіріп  қана  қоймай,  спорттық  дайындық, 
өнерлік,  шаруашылық,  тәжірибелік  маңызы  бар  мәселелерді  шешуде  үлкен 
көмек жасайтындығы айқын.  
Ұлттық  ойындар  балалар  бақшаларында,  мектеп  оқушыларының 
үзілістерінде,  сабақтан  бос  кездерінде  (кейбірі  сабақ  үстінде  де)  айтылып, 
спорт  дайындықтарыда  ойналады.  Бұның  өзі  балалардың  алған  білімін 
толықтырып,  жедел  ойлай  білуін,  іштей  жинақы  болуын  сезімталдығын 
шындайды. 
Ойын алдымен таза ауада, тегіс жерде (ашық алаңда, көгалды жерде), 
ашық  шуақты  күндері  өткізілгені  жөн.  Бұл  десаулықты  жақсартуға  үлкен  
септігін  тигізеді.  Ауа  райының  қолайсыз  күндері  ойын,  спорт,  дене 
шынықтыру  залдарында,  мәдениет  үйлерінде  өткізіледі.  Кейде  кейбір 
ойындар  үй  ішінде  де  өткізілуі  мүмкін.  Бұған  жататындар:  асық  ойындары, 
көрші, сақина салу сияқты ойындары.  
Ойынның  түріне  мазмұнына  қарай  ойыншылардың  саны  да  әр  түрлі 
болуы  мүмкін.  Жаппай  қатысатын  ойындар,  немесе  шектеулі  адамдар  ғана 
қатысатын  ойындар  бар.  Мысалы;  “Айгөлек”  ойынында  бір  сынып 
оқушылары  түгел  қатысса,  ал  “Асық”  ойынын  4-5  бала  ғана  ойнайды, 
“Қазақша  күрес”  немесе  “Қыз  қууда”  екі  –  екіден  ғана  шығады.  Көпшілік 
жағдайда  ойынға  қатысушылардың  санын  ойын  алдында  келісіп  алады. 
Ойынның  дәл,  тез,  адал  және  қызықты  жүргізілуі  ойын  басқарушыға 
байланысты.  
 Қазақтың  ұлттық  ойындары  табиғатпен,  құстармен,  жануарлармен 
тығыз байланысты. Оларды негізгі мақсаты денені самдап шынықтыру, өмір 
тәжірибесін молайту, қыз жігіттерді таныстыру т.с.с. игі істерді, ата салтын 
жалғастыру болып табылады. 

жүктеу/скачать 3.87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: