Т. Н. Ермекова, К.Ә. Бер ті леуова, Р. Н. Мұ на саева 11 Қ азақ тілі
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Pdf көрінісі
|
| 10
§2. «Ақ та бан шұ бы рын ды, Ал қа көл сұ ла ма» Ғылымистильдіңтілдікамал-тәсілдері 1. Әр ғылым саласының өзіне тән терминдері мен атаулары қол да ны лады. Мысалы, химия ғылымында: элементтер, минерал дар; фи зи ка ғылымында: атом, күш; лингвистика ғылымында: мор фо ло гия, фоне ти ка; биология ғылымында: ағза, жасуша т.б. 2. Ғылыми стильдің өзіне тән синтаксистік құрылымы болады. Тұрақты үлгідегі сөйлемдер, сөз тіркестері молынан пайдаланылады. 3. Өткен шақ, осы шақтағы хабарлы сөйлемдер жиі қолданылады. 4. Ырықсыз етістіктен жасалған баяндауыштар көп жұмсалады. 5. Ойдың ағынын білдіретін үстеулер мен шылаулар кездеседі. Мыса лы: сондықтан, содан кейін, әрі қарай, бойынша т.б. 6. Сөйлемдердегі ойдың бірбірімен өзара қатынасын білдіретін қыс тырма сөздер де ұшырасады. Мысалы: біріншіден, екіншіден, қо рыта келгенде, зерттеу нәтижесінде т.б. 1. Ойт үрт кі сұ рақ та ры на жау ап бе рің дер. 1. Қа зақ елі нің та ри хын да қан дай ірі та ри хи оқи ға лар орын алды? 2. «Қа ра тау дың ба сы нан көш ке ле ді» әні нің шы ғу та ри хын бі ле сің дер ме? 2. Мә тін ді оқың дар. Халықты атақонысынан айырған тағы қандай тарихи оқиғаларды біле сің дер? Ойларыңды ортаға салыңдар. Ақтабаншұбырынды,Алқакөлсұлама «Ақ та бан шұ бы рын ды, Ал қа көл сұ ла ма» – қа зақ хал- қы ның жоң ғар шап қын шы лы ғы (1723–1725) сал да ры нан ба сы нан кеш кен ау ыр қа сі ре тін, бос қын шы лық қа ұшы ра ған ке зе ңін бей не лейт ін ұғым. Осы жау гер ші лік бас та лар дың ал дын да қа зақ да ла сын да ұзақ уа қыт қа со зыл ған ала пат жұт тың сал да ры өте ау ыр бол ды: үш жүз дің сая си-әлеу- мет тік бай ла ны сы әл сі ре ді, ха лық тың әл-ау қа ты тө мен деді. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 11 Іш кі ала уыз дық, би лік ке де ген талас-тар тыс қау іп ті жау- дың бар екен ді гін ұмыт тыр ды. Жұт тан жұ тап шық қан жұрт ес жи най ал май жат қан кез де, жоң ғар әс ке рі нің же ті тү мен ау ыр қо лы ның ан тала ған бас қын шы лы ғы на тап бол ды. Жер аз дыр ған жұт пен жұрт тоз дыр ған шап қын шы лық қа зақ елі- нің хал-аху алын мүл де ой сы ра тып жі бер ді. Жоң ғар ха ны Це ван Раб тан қа зақ же рі не най за, са дақ - пен емес, от ты қа ру лар – зең бі рек, мыл тықпен қа ру лан ған қо лы мен ба сып кір ді. Бұл зо ба лаңның тұс ында қа зақ тар дың жүз мың дай қо лы шы ғын ға ұшы рап, ел ұл-қыз да ры нан ай ыры лып, мал-мүл кі талан-та раж ға түс ті. Ата жұрт, ата қо- ны сы нан ау ып, жап пай бос қын шы лы ққа ұшы ра ды. Қа зақ та ри хын да ғы бұл ұлы бас қын шы лық эт нос тың са на сын да өш пес тей сақ та лып, «Ақ та бан шұ бы рын ды, Ал қа көл сұ ла- ма» де ген та ри хи фра зео ло гизм қа лып тас ты. Ұлы жүз, Ор та жүз қа зақ та ры ның Қа ра тау асып, Сыр- дан өтіп, Ал қа көл де қыр ғын ға ұшы ра ған же рі – «Ал қа көл сұ ла ма»; Кі ші жүз қа зақ та ры ның Қа ра тау дан Түр кіс тан ға ке ліп, одан Сау ран ды ай на лып, Бұ ха ра ға бет тү зе ген шұ бы- рын ды кө ші – «Сау ран ай нал ған», ал Ор та жүз дің бір бө лі гі - нің Қа ра тау дан сол түс тік ке қа рай ау ған шұ бы рын ды жо лы «қай ың сау ған да, ел ау ған да» деп ке ле тін фра зе оло ги зм дер де кө рі ніс тап ты. Не гіз гі асы ет пен сүт бол ған бос қын қа зақ тар қа йың ның қа бы ғын ті ліп, шы ры нын ішу ге, ал ғыр (ащы өсім- дік тің та мы ры), қо зы құй рық (са ңы рауқұ лақ тың тү рі) си яқ ты жеу ге жа рам ды шөп те сін өсім дік тер ді тал ға жау ету ге мәж бүр бол ды. Жоң ғар лар дың шап қын шы лы ғы на көр ші лес қыр ғыз хал қы да ұшы рап, ата қо ны сы нан Ғис сар ға ауа кө ше ді. Осы жайт қа бай ла ныс ты қа лып тас қан «Қа зақ қай ың сау ған да, қыр ғыз Ғис сар ау ған да» де ген та ри хи фра зе оло гизм атал мыш оқи ға ның екі ха лық тың тағ ды ры на үл кен ау ырт па лық әкел- ген ді гін ай ғақ тай ды. («Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі» энциклопедиясы, 1-том) жүктеу/скачать 3.86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|